Ssenarilər, tərcümələr
Yüklə 2,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
503 laqeydlik, etinasızlıq, biganəlik idi. Ymumiyyətlə, ədəbi və hər növ intellektual, zehni fəaliyyətə həqarətlə baxılırdı. Heç kəs ədəbiyyatla maraqlanmırdı. Lakin biz yazmaq istəyirdik. Nə qazanc xatirinə. nə məşğuliyyət naminə. İfşa etmək, təəccüblənmək və suallar vermək üçün yazmaq istəyirdik. Yadımdadır necə yazırdıq. Yadımdadır qadağan olunmuş kitabları necə kəşf edirdik. Bukinistlərin tozlu dükanlarında indiyəcən bilmədiyimiz adları və ədəbi cərəyanları açırdıq. Bizi yalnız sükut, səssizlik əhatə edirdi. Amma biz artıq öz həyat məqsədimizi tapmışdıq. Başımızda rədd, qadağa divarlarını sökməyə hazırdıq. Senzura kitablarımızı çarmıxa çəkirdi. İdeyalarımızı pərdələnmiş bir şəkildə ifadə etmək üçün dolayı yollar və cığırlar axtarırdıq. Bu axtarışlar şüurumuzu gərginləşdirir, qurudurdu. Bizdə tənqid yox idi. Ortabab tənqidin biganə və laqeyd nümayəndələri anlamadığı və dərk etməyi bacarmadığı hər ədəbi hadisəyə "ekzistensializm" adı verirdi. Biz isə dönə-dönə müharibə illərinə qayıdırdıq. Axı, müharibə mövzusu bizim üçün birdən açılıb həyatı bizə göstərən və yenidən qapanan yeganə pəncərə idi. Biz yalnız onun uzaq əks-sədasını eşidirdik. Hürriyyət və insan azadlığı kimi sözlər bizim əsərlərdən pozulurdu, kitablarımızdan çıxarılırdı. Ancaq pəncərədən bizə yavaş-yavaş yeni adlar, fikirlər süzülməyə başlayırdı. Axı bizim nəsil ədəbiyyatsız böyümüş bir nəsildi. Onu deyim ki, Dostoyevskinin bütün əsərləri, "Anna Karenina", Balzakın romanları qadağan olunmuşdu. Müasir Fransa, İtaliya, Amerika yazıçılarını oxumaq qanunsuz hərəkət sayılırdı. Bizim öz ispan yazıçılarımızın əksəriyyətinin kitabları qadağan olunmuşdu, senzuranın izn verdiyi kitablar belə təhrif olunur və dəyişdirilirdi. Bizim gənclər mənəvi axtarışlardan uzaq idi. Onlar yalnız futbol həvəsləri ilə yaşayır, yalnız idmanla maraqlanırdılar. Gənclik nə ədəbiyyatdan danışırdı, nə siyasətdən. Gənclik bu sözlərin mənasını belə başa düşmürdü. Yadımladır biz bir-birimizi korlar kimi axtarır və tapırdıq. Bizim məsləkdaş axtarışlarımız, qardaşlığımız, ehtiraslı yığıncaqlarımız — hamısı, hamısı sükut səhrasının içində idi. Biz sanki yox idik. Bizi oxuyan az idi. Oxuyanlar da ya məzəmmət, ya da rişxənd edirdilər. Biz çətin uşaqlar idik. Modda idik. Ətrafımızda keçilməz sərhədlər vardı. Fransaya getmək xülya, yuxu idi. Piraneyləri aşmaq xoşbəxt bir macəra idi. Qadağan olunmuş kitabı almaq cəsarət tələb edirdi. Biz bu sükut içində bağırır və yalnız öz səsimizin əks-sədasını eşidirdik. İndiki nəsil bizim o vaxtkı
504 həsrətimizi bilmir. Rəsmi senzuradan daha ağır, başqa bir senzura vardı. Bizim hekayələri oxuyan bəzi adamlar redaksiyalara belə məktublar yazırdılar: "Belə xoşagəlməz yazıçıları jurnalınızın səhifələrində çap etməyin. Mən evimə qayıdıb qəhvə içirəm. Ancaq sizin jurnalın səhifələrini vərəqləyəndə başqalarının aclığı, kasıblığı mənim evimə də daxil olur. Mən bütün bu şeyləri bilmək istəmirəm. Mən rahat yaşamaq istəyirəm". Bəli, belə oxucular da vardı, Bizə hücum edirdilər, əsərlərimizi oxumağı qadağan edirdilər. Amma bütün bunlar bizim əzmimizi daha da qüvvətləndirirdi. Çünki biz mövcud idik. Biz laqeydliyi və arxayınçılığı sarsıtmışdıq. Biz nə isə deyirdik, nə isə qışqırırdıq və yavaş-yavaş bizi dinləməyə başlayırdılar. Ətrafımıza baxıb camaatın yavaş-yavaş qəflət yuxusundan oyandığını görürdük. Müharibə yaraları bütün tənziflərə baxmayaraq açıq qalmışdı. Bu yaralar xatırladırdı ki, "yaxşılar" — "pislər" məvhumu yalandır. Əslində heç bilmirdik yaxşı kimdir, pis kimdir. Ancaq bunu bilmək imkanı yaranmışdı. Cavan yazıçılar uydurma fərdlərdən deyil, real adamlardan, hər gün küçədə gördüyümüz, həyatın çətinlikləri ilə çarpışan adamlardan yazmağa başladılar. Bizim yazıçılarda açıq maraq, qorxmazlıq və ədalət eşqi oyandı. İspan romanı unudulmuş və arxivlərə təhvil verilmiş problemlər üzərində düşünməyə başladı. Biz məzmun haqqında düşünməyə başladıq. Yazıçı dostlarımın romanlarının birinin qəhrəmanı deyir: —Biz yalan dünyasında yaşayırdıq. Bütöv bizim varlığımız saxtakarlıqdı. Biz mühitimizin yalanına, riyakarlığına, laqeydliyinə qarşı mübarizəyə başladıq. Biz ona görə yazmağa başladıq ki, narazıydıq. Məhz buna görə də müharibədən neçə il sonra biz yenə də o illərdən yazırıq. Çünki biz nə uyumuşuq, nə də təslim olmuşuq. Biz nə kor, nə də ölüyük. Biz yazırıq, çünki bizim əsərlərimiz etiraz formalarından biridir. Nə qədər ki, biz sağıq, nə qədər ki, qüvvələrimiz var, biz istismara, riyakarlığa və ədalətsizliyə qarşı mübarizə aparacayıq.
505
ŞEİRLƏR (sərbəst tərcümələr)
ŞEİR TƏRCÜMƏLƏRİM HAQQINDA BİR NEÇƏ SÖZ. Vaxtilə dörd rus şairindən — Blokdan, Pasternakdan, Mayakovskidən, Yesenindən etdiyim on şerin tərcüməsi dövrü mətbuatda dərc olunmuşdu, ayrıca kitab kimi çıxmışdı. Həmin şerlərin əksəriyyəti dilimizə ilk dəfə çevrilirdi. Pasternak isə ümumiyyətlə Azərbaycan türkcəsinə ilk dəfə tərcümə olunmuşdu. Amma mənim tərcümələrim, o cümlədən rus poeziyasından tərcümələrim tək bunlardan ibarət deyildi. Müxtəlif illərdə ya bütünlüklə, ya qismən etdiyim tərcümələri çap etməmişdim. Beləliklə bu bölümdə gedən (on rus şerindən başqa) bütün qalan tərcümələr ilk dəfə nəşr edilir. Bir çox şerlər, özəlliklə rus şairlərindən edilən tərcümələr orijinallarına çox yaxın, çox dəqiqdirlərsə də (rus dilini bildiyim üçün buna əminəm) hər halda küll halında bünları sərbəst tərcümələr adlandırıram. Səbəbini izah edim. Oxucu görəcək ki, burda ən qədimlərdən üzü bəri, çağdaş zamana qədər müxtəlif dövrlərin, müxtəlif xalqların şerləri təmsil olunub. "Mətnlər" bölümündə dediklərimi burda da təkrar edirəm: ən fərqli şer mətnlərinin dilimizdə səslənmə imkanlarını öyrənmək yeganə olmasa da məqsədlərimdən biriydi. Başqa bir məqsəd — oxucularımızı dünyanın, tarixin bu söz inciləriylə tanış etməkdi. Nə yazıq ki, rus dilindən başqa bütün çevirmələri (fransız, ingilis, alman, ispan, çin, yapon, hind və s.) orijinaldan yox, rus dilindən etmişəm. Bəzən eyni bir şerin rus dilinə üç-dörd tərcüməsiylə tanış olmuşam, bir-birindən çox fərqləniblər. Hansı orijinala daha yaxındır, bilmirəm. Odur ki, tərcümədə şerin əsas məğzini saxlamaqla müəyyən sərbəstliyə də yol verirəm. Ümumiyyətlə şer tərcümələrim üç mərhələdə olur. Birinci mərhələdə şeri sətri tərcümə edirəm, mənasını, məzmununu, ritmini, ahəngini saxlamaq istəyirəm. İkinci mərhələdə sərbəst, qafiyəsiz şerlərlə vəznli, qafiyəli şerlərin tərcümələri üzərində iş fərqlidir. Qədim dünyanın şerləri, Çin, Yapon, Koreya, Hind şerləri, XX əsrin bir çox Qərb şeri sərbəstdir, qafiyəsizdir. Vəznli qafiyəli şerlərçün Yüklə 2,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|