Sükut zonası Şahin Böyükağa oğlu Əlibəyli Zone of silence
Yüklə 3,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 3.3. Seksual təbabətdə «sükut zonası»
- Mündəricat
- Üçüncü fəsil. Tibb və fiziologiyada «sükut zonası»
- Dördüncü fəsil. Psixologiya və kinoşünaslıqda «sükut zonası»
70
hasil olması mümkün deyildir və ürəyin böyük cərəyan enerjisi almaması ilə səciyyələnir. Fibrillyasiyadan sonra normal ritmin bərpası heç də bəzi müəlliflərin göstərdikləri kimi asistoliya vasitəsilə deyil, məhz «sükut zonası» hesabına baş verir. Potensialın «sükut zonası»ndan çıxmasından sonra bütün hüceyrələr sükunət halında (sakit vəziyyətdə) olur və avtomatiyanın xüsusi düyünündən gələn ilk impuls ürəyin koordinasiya edilmiş təqəllüslərini törədir.
Respirator təbabətdə və astmatologiyada «sükut zonası» dedikdə özünəməxsus bir auskultativ fenomen nəzərdə tutulur. Belə ki, astmatik statusun inkişafında ayırd edilən üç mərhələdən (subkompensasiya, dekompensasiya və komatoz) ikincisində auskultasiya zamanı ağciyərlərin aşağı şöbələrində «sükut zonaları» aşkar olunur. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, ağciyərlərin qalan səthi üzərində əhəmiyyətli dərəcədə zəifləmiş tənəffüs və quru xırıltı eşidilir.
Seksual təbabətdə – mamalıq, ginekologiya və seksologiyada «sükut zonası» dedikdə çoxdöllü hamiləliyin diaqnostikası zamanı dölün ürək döyüntülərinin iki və daha artıq nöqtəsi arasında səssizliyin müəyyən edilməsi nəzərdə tutulur. İlk aylarda çoxdöllü hamiləliyin müəyyənləşdirilməsi kifayət qədər çətin olur. Hamiləliyin ikinci yarısında onu artıq rahatlıqla təyin etmək mümkündür. Hər şeydən öncə uşaqlığın ölçülərinin hamiləliyin müddətinə uyğun gəlməməsi nəzəri cəlb edir. Palpasiya zamanı iki və daha artıq baş, kürək, çoxlu sayda bədən hissəsi müəyyən olunur. Auskultasiya zamanı dölün ürək döyüntülərinin iki və daha artıq nöqtəsi və onlar arasında «sükut zonası» təyin edilir. § 3.4. Nevrologiya, neyrofiziologiya və elektrofiziologiyada «sükut zonası» Nevrologiya, neyrofiziologiya və elektrofiziologiyada «sükut zonası» termini aşağıdakı iki halda işlənir: 1) qıcıqlanmanın olmaması ilə səciyyələnən «sükut zonası»; 2) elektromioqrafik indekslərin tezliyində müşahidə olunan «sükut zonası». Hər şeydən əvvəl «sükut zonası» termini qıcıqlanma ilə əlaqəli olan bir hadisəni bildirir. Görkəmli rus alimi, biologiya elmləri doktoru, professor Nikolay Aleksandroviç Setkov özünün «Bioloji terminlərin anatomiyası. Bioloq tezaurusu (tələbələr üçün leksik maksimum)» adlı məşhur və olduqca dəyərli kitabında yazır ki, «sükut zonaları» dedikdə «insanın baş beyin qabığının gicgah nahiyəsində olan, heç bir qıcığa cavab verməyən, yəni beyinə heç nəyi buraxmayan sahələr» başa düşülür [20]. 71
Şəkil 71. Nikolay Aleksandroviç Setkov
Bəzi hallarda elektromioqrafik indekslərin tezliyində seyrəlmə və bunun ardınca «sükut zonası» qeydə alınır. Dördüncü fəsil. Psixologiya və kinoşünaslıqda «sükut zonası» § 4.1. Psixologiyada «sükut zonası» Psixologiyada «sükut zonası» dedikdə ünsiyyətdə yol verilən «boşluqlar» nəzərdə tutulur. Əlbəttə, tarixin bütün dövrlərində müdriklər mənasız söhbətlərlə başqalarının baş-beynini aparmağın, heyvərəlik etməyin əleyhinə çıxaraq boş-boş danışmaqdansa susmağı üstün saymışlar. Eramızdan əvvəl VI əsrdə yaşayıb-yaratmış qədim yunan alimi və mütəfəkkiri, filosof və riyaziyyatçısı, dini və siyasi xadimi, pifaqorçuların dini-fəlsəfi məktəbinin yaradıcısı Samoslu Pifaqor (Pythagoras) demişdir: «Nə qədər ki, susmaqdan yaxşı heç nə deyə bilmirsən, onda sus!» 72
Şəkil 72. Romada Kapitol muzeyində saxlanılan Pifaqorun büstü
Eramızdan əvvəl V əsrdə yaşayıb-yaratdığı iddia edilən, Afinanın ən görkəmli dramaturqlarından, təsirli faciə müəlliflərindən biri kimi tarixə düşən Aqafon susmağı həmişə mənasız söhbətdən və uzun-uzadı danışmaqdan üstün hesab etmişdir. Hətta dövrünün filosoflarından bir çoxu onu tez-tez susduğuna görə danışıq qabiliyyəti olmayan, nitq söyləməyi bacarmayan bir şəxs sayırdılar. Bir dəfə qədim yunan filosofu Sokrat xeyli mütəfəkkirin toplaşdığı məclisə dəvət olunur. Mütəfəkkirlər uzun-uzadı nitq söyləyərək yaxşı danışıq qabiliyyətlərini, nitq məharətlərini nümayiş etdirirlər. Bir qədər keçəndən sonra Sokratın dostları ondan xəbər alırlar: – Danışıqlardan daha çox hansı filosofunku xoşuna gəldi? – Sizin aranızda Aqafon mənə daha yaxşı təsir bağışladı. – Axı, bu necə ola bilər, Aqafon məşhur bir qanmazdır, başı heç nədən çıxmayan axmağın biridir, heç ağzını açıb bir kəlmə də danışmamışdır. – Bəs bilmirsiniz ki, axmağın sükutuna qulaq asmaqdan yaxşı bir şey yoxdur.
73
Şəkil 73. Sokratın portreti (yunan heykəltəraşı Lisippin əsəri olub, hazırda Luvr muzeyində saxlanılır)
Alman maarifçiliyinin ideya rəhbərlərindən olmuş görkəmli filosof, yazıçı və ədəbiyyatşünas, mədəniyyət tarixçisi, incəsənətin tarixi dərki istiqamətinin yaradıcısı İohann Qotfrid Herder (Johann Gottfried Herder) deyirdi: «Ya yaxşı danış, ya da ağıllı ol – sus!»
Şəkil 74. İohann Qotfrid Herder (Johann Gottfried Herder; 1744–1803)
74
Qulaqlarımıza doldurulan, yaddaşımıza yazılan dərin mənalı hikmətli öyüd- nəsihətlərdən birində məhz susmağın qiymətli olduğuna işarə edilir: «Danışmaq gümüşdürsə, susmaq qızıldır!» Sözünü deməyin yeri gələndə susmayan şair və publisist İslam Sadıq 1992-ci ildə «Susmaq qızıl deyilmiş» adlı kitabında yazır: «Sən demə, ata- babalarımız danışığı qızıl olmayanlara deyiblər ki, susmağın qızıl olar». İstedadlı sənətkar bir bəndlik şeirində elə həmin fikrə gəlmişdir:
Danış gözün görmüşdüsə, Olanı yaz, yazsan əgər. Danışdığın gümüşdüsə, Qızıl olar sussan əgər.
«Danışdığın qızıl olandan sonra heç özün danışmaq istəməsən də səni susmağa qoyarlarmı?! Babalarımız da bülbülün yanında cik-cik vuran sərçələrə deyiblər ki, sussan yaxşıdır» [3].
Şəkil 75. İslam Sadıq Bədii və fəlsəfi təfəkkürümüzün işıqlı əbədiyyətini yaratmış dahi şair və mütəfəkkir Nizami Gəncəvi «İqbalnamə» əsərində əbəs yerə deməmişdir: «Sükut çox yaxşıdır pis danışmaqdan». 75
Şəkil 76. Cəmaləddin İlyas ibn Yusif Nizami Gəncəvi (1141–1209). Nizami Gəncəvinin Azərbaycan rəssamlıq sənətinin ilk peşəkar nümayəndələrindən biri Qəzənfər Ələkbər oğlu Xalıqov tərəfindən 1940-cı ildə yaradılan bədii təsviri Hətta son dövrlərə qədər gəlib çıxan belə bir «qaydaya» görə, qızın ona edilən evlilik təklifinə cavab verməməsi özlüyündə ənənəvi olaraq bir razılıq əlaməti kimi yozulur, «etiraz etmirsə, deməli, razıdır» fikri üstün tutulur. Ancaq susma insana heç də həmişə başucalığı gətirmir. Həqiqətən bir çox hallarda lüzumsuz susma fəsadlar verir, «ağzına su alıb oturma» özünün acı nəticələrini ortaya qoyur. Ədalətsizlik qarşısında susma, haqsızlığı görə-görə etiraz səsini ucaltmama heç bir vəchlə bəyənilə, təqdir edilə bilməz.
Şəkil 77. Erik Homburger Erikson (Erik Homburger Erikson; 1902–1994) 76
Alman və amerikan tədqiqatçısı, inkişaf psixologiyası sahəsində nüfuzlu mütəxəssis və psixoanalitik, psixososial inkişaf mərhələləri nəzəriyyəsinin və «identiklik krizisi» termininin müəllifi kimi məşhurlaşan Erik Homburger Erikson (Erik Homburger Erikson) tərəfindən 1950-ci ildə yazılmış «Uşaqlıq və cəmiyyət» («Childhood and society») adlı kitabda «sükut zonası» haqqında məlumat verilmişdir. Həmin əsərin yenidən işlənmiş və əlavələr edilmiş ikinci nəşri 1996-cı ildə rus dilinə tərcümə olunmuşdur [28]. Müəllif qeyd etmişdir ki, insan özünün nisbətən daha informativ olan uşaqlıq təəssüratlarına münasibətdə amneziya (huşsuzluq) inkişaf etdirməyə meyl göstərən bir varlıqdır. Onun qənaətinə görə, tarixin yaradıcıları və interpretatorlarında da universal «sükut zonaları»nın olmasını etiraf etməyə məcburuq. Çünki həmin şəxslər ictimai quruluşda uşaqlıq dövrünün öz nəticələrinə görə olduqca mühüm hesab edilən, kifayət qədər vacib olan funksiyasını nəzərə almır, ona lazımınca diqqət yetirmir, etinasız yanaşırlar [28]. Yeri gəlmişkən bir faktı qeyd edək ki, Erik Homburger Erikson uşaqlıq dövrünün əhəmiyyətinə təsadüfən toxunmamışdır. Bu tədqiqatçının özü nikahdankənar əlaqə nəticəsində dünyaya gəlmişdir. Yəhudi mənşəli anası Karla Abrahamsen barəsində müfəssəl məlumat verilməyən Danimarka vətəndaşı ilə nikahdankənar cinsi yaxınlıqdan uşağa qalmış və 1902-ci ilin 15 iyununda Eriki doğmuşdur. E. H. Erikson 1994-cü ilin 12 mayında 92 yaşında ikən vəfat etmişdir.
Şəkil 78. Anna Yakovlevna Varqa
Məşhur rus psixoloqu, psixologiya elmləri namizədi, Praktik Psixologiya və Psixoanaliz İnstitutu sistemli ailə psixoterapiyası kafedrasının müdiri Anna Yakovlevna Varqa ünsiyyətdəki «sükut zonaları» haqqında ətraflı məlumat vermişdir. Onun «Sistemli ailə psixoterapiyasına giriş» adlı bestsellerində haqlı olaraq bildirilir ki, bir çox hallarda ünsiyyətdən imtina edilməsinin özü əlaqə vasitəsi olur. İnsan ona ünvanlanan sualların cavabını vermir, susur, üzünü kənara çevirir, əlaqəsini kəsir və bununla özünün imtina reaksiyasını ortaya qoyduğunu çatdırır, təklifi rədd etdiyini bildirir. Elə hallar olur ki, bir insan heç kəsin göndərmədiyi xəbəri «alır», bir kimsənin çatdırmadığı məlumata «sahib olur». Özünə inamı olmayan yeniyetmələr kənardakı insanların onun barəsində pis fikir yürütmələrini güman edir və bundan ciddi narahatlıq keçirir, deyək ki, metro vaqonundakı şəxslərin məzəmmət və yaxud hətta rişxəndlə ona baxdıqlarını özündə durmadan götür- 77
qoy edir. Qrupdakı insanların bağlılığı sıxlaşdıqca, onların mübadilə etdikləri informasiyaların miqdarı müvafiq surətdə artır. Təkcə işlədilən sözlər, səsin tonu, jestlər, üzün ifadəli hərəkətləri deyil, eyni zamanda hər hansı dəyişiklik də əhəmiyyət kəsb edir. Məsələn, ər adətən işdən axşam saat səkkiz radələrində gəlirdi, ancaq axır vaxtlar xeyli yubanmağa başlayıb, yaxud arvad əvvəllər ailənin boş vaxtının necə keçirilməsini təşkil edirdisə, indi bunu etmir. Funksional ailədə dəyişikliklər müzakirə olunur, sağlam fikir yürüdülür, disfunksional ailələrdə tərəflər heç bir dəyişikliyin müzakirəsində iştirak etmirlər. «Sükut zonaları» meydana gəlir, adamlar baş verənlərə dair öz versiyalarını yoxlamamağa, sadəcə olaraq onları həqiqət kimi qəbul etməyə üstünlük verirlər. Məsələn, deyək ki, bir disfunksional cütlük müəyyən ləvazimatları almaq məqsədilə mağazaya gedir. Həmin gün onlar bir-birindən razı kimi görünür, gücdən düşmüş tərzdə, üzgünlüklə və asanca ünsiyyətdə olur, elə vacib olmayan, xüsusi əhəmiyyət kəsb etməyən şeylərdən danışırlar. Alış-verişi etdikdən sonra arvad avtomobili özü idarə edəcəyini bildirir. Əri onun bu təklifi ilə razılaşır. Arvad sükan arxasına keçir, onlar yola düşürlər. Ancaq bir az keçmiş sükanın yüksəkdə yerləşməsinin əlverişli olmadığını və narahatlıq yaratdığını görən arvad maşını saxlayır, «problemi» aradan qaldırmağa başlayır. Arvad sükanın hündürlüyünü nizamladıqdan sonra yoluna davam edir. Əri sərnişin kreslosunda lap arxaya söykənməklə rahatca oturur, səfər davam edir, onların söhbəti tamam kəsilir. Arvada elə gəlir ki, əri onun avtomobili sürməsindən razı deyil. Buna görə arvad susur, mısmırığını, qaşqabağını sallayır, ancaq ərinin niyə danışmadığını ondan soruşmur. Arvada elə gəlir ki, bunu onsuz da bilir, ərindən soruşmasına ehtiyac qalmır. Gərginlik doğurmuş sükut halında onlar gəlib evə çatırlar. Əri belə hesab edir ki, hansısa boş şey, mənasız iş üstündə arvadı ondan inciyib. Ərinin daha çox ağlına gələn budur ki, yəqin sükanı salmaqda kömək etmədiyinə görə arvadı ondan narazı qalıb. Əri də öz növbəsində könlü sınmış kimi görünür, ancaq arvadının niyə susduğunu, danışmaq istəmədiyini ondan soruşmur. Beləcə daha bir axşam tərəflərin əhvali-ruhiyyəsinin korlanması, yenə konflikt meydana çıxması ilə yadda qalır [6]. Bir sözlə, sükutun yaratdığı gərginlik bəzən çox dəhşətli olur və nikah-ailə münasibətlərinə ciddi zərbə endirə bilir. § 4.2. Kinoşünaslıq və teatrşünaslıqda «sükut zonası» Kinoşünaslıq və teatrşünaslıqda replikalardan sonrakı pauzaya «sükut zonası» deyirlər. Belə «sükut zonası» haqqında ilk dəfə məşhur sovet aktyoru və pedaqoqu, teatr rejissoru və nəzəriyyəçisi Aleksey Dmitriyeviç Popov müfəssəl məlumat vermişdir. 78
Şəkil 79. Aleksey Dmitriyeviç Popov (1892–1961)
Əlbəttə, «sükut zonası» qavrama, emosional enerjinin toplanması, belə bir enerjinin «dağıdılması», «sərf edilməsi» anının başlanması ilə sıx şəkildə və üzvi surətdə əlaqədardır. «Sükut zonası»nda olan aktyorun həyatı daxili monoloqlarla, gizli mənalarla, «yüklə» bilavasitə və üzvi surətdə bağlıdır. Rus və sovet teatr rejissoru, pedaqoq, dramaturq, yazıçı, teatr tənqidçisi və xadimi Vladimir İvanoviç Nemiroviç-Dançenko bu «yükə» xüsusi diqqət yetirmişdir.
Şəkil 80. Vladimir İvanoviç Nemiroviç-Dançenko (1858–1943). 1937-ci ilin axırında çəkilmişdir
«Sükut zonası»nda aktiv yaradıcı həyat uğrunda aparılan mübarizə obrazdakı fasiləsiz həyat yolunda, daxili monoloqlar naminə, temp və ritmin tapılması uğrunda, özünü fiziki olaraq inamlı və dəqiq hiss etməsi yolunda edilən mübarizədir. 79
1. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası [Mətn] / Redaksiya heyətinin sədri: İlham Heydər oğlu Əliyev. Bakı, «Azərbaycan Milli Ensiklopediyası» Elmi Mərkəzi, Cild 2, 2010, 604 səh. 2. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası [Mətn]. On cilddə, Bakı, Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının baş redaksiyası, IX cild, 1986, 624 səh. 3. Sadıq İslam (Sadıqlı İslam Hüseyn oğlu). Susmaq qızıl deyilmiş [Mətn] / Rəyçi: tarix elmləri namizədi Yusif Səfərov; redaktoru: Eldar Məmmədov [Mətn]. Bakı, Azərnəşr, 1992, 256 səh. 4. Буланова Оксана. Нераскрытые тайны «зоны молчания» [Электронный ресурс] http:// www.echo.az 5. В США городок Грин Бэнк стал меккой «Wi-Fi-беженцев» [Электронный ресурс] http://hitech.newsru.com 6. Варга Анна Яковлевна. Введение в системную семейную психотерапию (серия «Современная психотерапия») [Текст]. 2-е издание, стереотипное. Москва, издательство «Когито-Центр», 2011, 184 стр. 7. Детский энциклопедический словарь [Текст]. Москва, издательство «Медиа Групп», 2005, 1000 стр. 8. Зона молчания [Электронный ресурс] https://ru.wikipedia.org 9. Иванова Полина. Зона молчания в Мексике [Электронный ресурс] // Интернет-газета «Континент», 1999, № 44 (460) 10.
Иллюстрированный энциклопедический словарь (малый): энциклопедия [Текст] / Редактор: Бородулин Владимир Иосифович и другие. Москва, издательство «Большая Российская энциклопедия», 2000, 1039 стр. 11. Красильников Владимир Александрович, Крылов Виктор Владимирович. Введение в физическую акустику [Текст]. Москва, издательство «Наука», 1984, 403 стр. 12. Кунцева Дина. Гуманоиды в «зоне молчания» // Журнал «Тайны ХХ века», март 2013 года 13. Кунцева Дина. Гуманоиды в «зоне молчания» [Электронный ресурс] http:// paranormal-news.ru 14. Митра Сисир Кумар. Верхняя атмосфера [Текст] / Перевод с английского под редакцией Валерьяна Ивановича Красовского и Якова Львовича Альперта. Москва, издательство иностранной литературы, 1955, 640 стр. 15. «Море Тетис» – загадочная зона молчания [Электронный ресурс] http://www.chronoton.ru 16. «Море Тетис» – зона молчания (непознанное) [Электронный ресурс] http://www.relax.wild-mistress.ru 17. Морской энциклопедический справочник [Текст]. В двух томах / Под редакцией академика Николя Никитича Исанина, Ленинград, издательство «Судостроение», 1987, том I, 512 стр., том II, 524 стр. 80
18. О чѐм молчит Зона молчания [Электронный ресурс] http://www.esoreiter.ru 19. Семѐнов Борис Юрьевич, Шелестов Игорь Петрович. Путеводитель в мир электроники [Текст]. В двух книгах. Москва, издательство «Солон-Пресс», 2004, книга 1, 400 стр., книга 2, 352 стр. 20. Сетков Николай Александрович. Анатомия биологических терминов. Тезаурус биолога (лексический максимум для студентов) [Текст]. Министерство образования и науки Российской Федерации, Сибирский федеральный университет, Красноярский филиал Сибирского отделения Российской академии наук, Красноярск, издательство Сибирского федерального университета, 2014, 673 стр. 21. Скучик Эуген. Основы акустики (Srudrzyk Eugen. The foundation of acoustics) [Текст] / Перевод с английского. В двух томах. под редакцией доктора физико-математических наук, профессора Леонида Михайловича Лямшева. Москва, издательство «Мир», 1976, том 1, 520 стр., том 2, 542 стр. 22. Скучик Эуген. Основы акустики [Текст] / Перевод с немецкого А. Л. Соседовой и В. П. Глотова; под редакцией Юрия Михайловича Сухаревского. В двух томах. Москва, издательство иностранной литературы, том 1, 1958, 617 стр., том 2, 1959, 565 стр. 23. Стретт Джон Уильям (лорд Рэлей). Теория звука (John William Strutt. The theory of sound) [Текст]. В двух томах. / Перевод с третьего английского издания П. Н. Успенского и С. А. Каменецкого. Издание второе под редакцией и с предисловием Сергея Михайловича Рытова. Москва, Гостехиздат, 1955 24. Толстой Иван, Клей Кларенс Самуэль. Акустика океана: теория и эксперимент в подводной акустике (Tolstoy Ivan, Clay Clarence Samuel. Ocean acoustics: theory and experiment in underwater sound) [Текст] / Перевод с английского Юрия Павловича Лысанова под редакцией Леонида Максимовича Бреховских. Москва, издательство «Мир», 1969, 304 стр. 25. Физическая энциклопедия [Электронный ресурс]. В 5-ти томах / Главный редактор: академик Александр Михайлович Прохоров. Москва, издательство «Советская энциклопедия», 1988 26. Хргиан Александр Христофорович. Физика атмосферы [Текст]. 2-е издание, переработанное и дополненное. В двух томах. Ленинград, Гидрометеоиздат, 1978, том 1, 246 стр., том 2, 318 стр. 27. Энциклопедический словарь медицинских терминов. 50374 термина [Текст] / Главный редактор Валентин Иванович Покровский. Издание второе в одном томе. 50374 термина. Москва, издательство «Медицина», 2001, 960 стр. 28. Эриксон Эрик Гомбургер. Детство и общество (Erik Homburger Erikson. Childhood and society) [Текст]. Издание второе, переработанное и дополненное / Перевод с английского. Санкт-Петербург, издательства «Ленато», «АСТ», Фонд «Университетская книга», 1996, 592 стр. 29. Я приду плюнуть на ваши мобилы [Электронный ресурс] https://esquire.ru
81
§ 1.1. Akustikada «sükut zonası» § 1.2. Radiofizikada «sükut zonası»
§ 2.1. İstənilən rabitə formasının qadağan olunduğu «sükut zonası» § 2.2. Radio rabitəsinin mümkün olmadığı «sükut zonası»
§ 3.1. Kardiovaskulyar təbabətdə «sükut zonası» § 3.2. Respirator təbabətdə «sükut zonası» § 3.3. Seksual təbabətdə «sükut zonası» § 3.4. Nevrologiya, neyrofiziologiya və elektrofiziologiyada «sükut zonası»
Dördüncü fəsil. Psixologiya və kinoşünaslıqda «sükut zonası» § 4.1. Psixologiyada «sükut zonası» § 4.2. Kinoşünaslıq və teatrşünaslıqda «sükut zonası»
Yüklə 3,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|