Sumqayıt Dövlət Universiteti Azərbaycan dili və dilçilik kafedrası Folklorşünaslıq Elmi-Tədqiqat laboratoriyası

Ağartı  (is)  -   süd  məhsulu,  Ağartı  yeən  adam  sağlam  olor  (Q  .,
B.).
Ağamət  (is)  -toydan  qabaq  qız  evinə  apanlan  pal-paltar,  ətlik , 
su;  şirə,  içki və s.  -  Böyün U sufun qızım n ağamətini  gətirillər.
Ağılamax  (f.)  -   duz və  ya  divann  öz-özünə  su  verməsi.  -   D u z  
yamaıx ağıhyıf qo  qurusun. Ə vin dağa tərəf olan tufan  ağılıyıf.
Ağırramax  (f)  -  əzizləmək.  -   Qonşumuz  M usa  kişi  qonaxlan 
yamanca ağuTadı.
“Kitabi-Dəaə  Qorqud”da  həmin  mənada  işlənmişdir:  O ğlanı 
yedirər, içirər, ağırlaı, əzizlər, göndərər:  (12.33).
Ağırtaxta  (s) -  ağılh,  təmkinli. -A ğırtaxta əvlat ata-amya yaxşı 
quilux edir.
1.  Ağırrıx (is) -yük.-M ürsəi  100 kiloy ağım x qaldtnr.
2.  Ağırrıx  (is)  -   evin  qayğısı,  yäkü.  -E vin  ağımğmı  çəkm əx' 
hasant döül ha.
3.  A ğırnx  (is.)  -   qada-bala.  -   Ağımğım-uğurruğum  bu  odda 
yansm.
Ağır  (sif.)  -   böyük,  təmtəraqlı.  -   Diinən  çox  ağır  bir 
qonaxlıxda oidum.
‘‘Kitabi-Dədə  Qorqud:’da  da  həmin  mənada  işlənmişdir:  Ağır 
qonaqhq eylədilər (12.55).
A ğıryallı  (is.) -  bir neçə halqa şəkilli,  uzun  sürən  fiqurlu yalh.
-  Ağır yalhnı hər adam oynuyammır.
Ağıl/fhağil  (is)  -   qoyun-quzunun  yay  aylannda  gecə  salındığı 
yer.  -   Qounnan 
hağıla 
salginən 
sağsmnar. 
M.Keşqarlmm 
“Divan”mda  (IV.21)  və  “Kitabi-Dədə  Qorqud”da  (12.36)  həmin 
mənalarda işlənmişdir.
“Kitabi-Dədə  Qorqud”da  ayıl  formasmda  qeyd  olunmuşdur: 
Ağ ayıldan tumən qoyun vergil (12.36).
Ağcamaya  (s.)  -   ağ,  kök  və  ətli  qadın.  -   Sənəm  ağcamaya  bir 
arvatdı.
1.  Ağırraşmax  (f)  -  hamıləliyin  son dövrü.  -  Qonşunun böyüx' 
gəliqi çox ağırraşıf.
2.  Ağırraşmax  (f)  -   qoca  adamm  xəstəlikdən  zəifləşməsi.  - 
Mahmud kişi yaman ağırraşıf,  daha heş kimi tammır.
Ağzı  isti  -  bərkə-boşa  düşməyən,  -   Bu  doxdurun  oğlunun 
hələm ağzı istidi, çətinniyə düşmü)äif.
Ağızdıx (is) qif.  -A ğızdığı gəti, maşma benzin çəkəx’.
Ağızdamax  (f.)  -   təzə  doğulan  buzov,  quzu  və  ya  qaz,  toyuq, 
ördək  balalannı  mayalamax,  yedizdirmək.  -Bilix’ləri  yaımurtdaynan 
ağızdadım, əmə biri zəifdi.
Ağızdaşmax  (f.)  —  mübahisə  etmək.  -Ö yünnərim  savet 
sədrinnən ağızdaşdım.
Ağzıyırtıxhx  (is.)  -   sirr  saxlamamazlıq,  ağzına  nə  gəldi 
danışan. -  Hər yerdə ağzıyırtıxlıx eləməx olmaz.
Ağzıəmməz  (s.)  -tənbəl,  əfəl,  iş  bacarmayan. -Q olley  Həmidin 
nəvəsi çox ağzıəmməz uşaxdı.
Ağzısuyux/Zağzıcıvıx  (sif.)  -   sirr  saxlamayan.  -   Ağzıcıvığın 
yanında söz danışmaq olmaz, yayacax, hammıya.
3. 
Ahan  (əd.)  -bəli.  -A han,  böün  qardaşım  əsgəmkdən 
gələcəx.
Axta  (s.)  -   cinsiyyət  üzvü  əzilmiş  erkək  qoyun  və  ya  m al  -  
Axta mal-qoım tez kökəlir.
Axdalamax  (f.) -ö ü n  mal-qoyunun cinsiyyət üzvünün  əzilməsi.
-  Erkəy quzulan axdaladılar.
1.  Axır  (z.) -son,  nəhayət.  -A x ır zamanlar uşaxlar çox  dəymə- 
düşər oluflar.
“Kitabi-Dədə Qorqud”da da həmin mənada işlənmişdir:
Axır  zamanda  xanlıq  geri  -   Qayıya  dəgə,  kimsənə  əllərindən 
ahnaya (12.125).
2.  Axır//axırrıx  (is)  -   mal  tövləsı.  -   M allan  axıra  salginən, 
dincəlsinnər.
3.  A xır//axım x  (is)  -   mal-qara,  qoyun-quzunun  ot-ələf yediyi 
uzun taxta qutu.  Axmn içini təmizdəynən.
Axıntı  (is)  -   çaym  sürətli  axan  hissəsi.  -   Çaym  axmtısmdan 
keçmək mümkün döül.
“Kitabi-Dədə  Qorqud”  dastanında  “axmtılı”  formasında 
işiənmişdir (12.100).
Axbun  (i.)  -   mal  peyini.  -M allan n   axbununu  qartol  yerinə 
səpəndə yaxşı biter (Q.B.).

---

Axbunnux  (is.)  -   maİ  peyini  yığılan  yer.  -   Ağbunnuğu  dalda 
yerdə düzəldillər.
Axm az (is.) -  axmayan gölməçə.  -  Axmazın  sü avqustda ancax
qurür.
1.  A l  (s)  -qırm ızı.  -   Əmir  icişmin  bir  al  atı  vanydı.  Bu  sözün 
Ağbaba folklorunda gözəl öməyi vardı:
A1 at minin alışım,
Tay-tuşuma qanşım.
Küsdürdüm nazdı  yan.
Harda görüm banşım.
“Kitabi-Dədə  Qorqud”da  “al  qırmızı”  mənasmda  işlənmişdir: 
Güz almasma bənzər al yanaqiım (12.35).
A lg/ı  (is.)  -a la   an-  çöl  ansı.  -   Aları  daşm  altda  yuva  quror. 
Əmə çox daddı bal qayırer (E.)
2.  A l (is) -hiylə. -M əsim in qızını al dilə çəkif  qaçınflar. 
A laf//ələf  (is)  -   mal-qoyun  yemi,  ot.  -   Mal-qouııun  alaf
vaxdıdır.
Alaflamax  (f.)  -  ot vermək,  yemləmək. -  Qounnan  qann  üstdə 
alafladım
Alacalxey (s.) ~ aravuran,  araqanşdıran, xəbər apanb gətirsn.  -  
Məsmə arvad alacalxeycilik edif qonşulan bir-birinə qatıf.
Alacalpo/ZAlacalpoy  (is)  -   yaz  aylarında  sulu  yağan  qar.  -  
Çöldəki qow ınan alacalpoy isdadıf.
Alacatı  (s)  -   aravuran,  araqanşdıran.  -A lacatı  adam  həmməşə 
çuğulculux edif ara vuror,
Alacalanmax  (f.)  -   zəif  görmək.  -   Gözüm  alacalamf,  yaxşı 
görmür.
Alax  (is)  -taxılm   və  ya  bostanda  bitən  artıq  ot,  ələf.  -Taxıh 
yağışdan söram alax basıf.
1.  Alacankeş  (sif.)  -   ölümcül  vəziyyət.  -   İnəh  xəstəydi, 
alacankeş kəsdix'.
2.  Alacankeş  (s.,  z)  -   başdansovdu  göriilən  is.  -U sdalar 
dunənnərim  alacankeş  iş  görüflər,  hördüx'ləri  hörgü  heş  bir  şeyə 
yaramaz.
Alaguz  (s.)  -   ikiüzlü.  -B irqadir  Məmiş  çox  alagüz  adamdı, 
binəli yalan danışır.
Alaqloy  (z.)  -tez-tələsik.  -X əngəli  alaqloy  pişirməx  olmaz, 
xamıra dönər.
Aladəmgül  (sif.)  -   seyrək.  -   Ləsdiyin  üstdə  aladəmgül  güllər
var,
Al'üsabax  (z.)  —  sübh  tezdən.  -   Qonaxlar  alasabaxdan  çıxıf 
getdilər.
‘"Kitabi-Dədə  Qorqud”da  həm in  mənada  işlədilmişdir:  Alar 
sabah Dirsə xan yerindən uru turdu (12.37).
Alcax (s.) -  hörmətsiz. -  Atam deyirdi kin, alcax adamla oturuf 
durma,  saga zian gələr.
“Kitabi-Dədə Qorqud”da həm in  mənada  işlənmişdir.  -  Bəndən 
alcaq kişiləri ağ otağa -qızıl otağa qondurdu (12.34).
Aldəişix  (z.)  -  müəyyən razılaşma  əsasında nəyi  isə  dəyişmək.
-   Qardaşımm  qızmı  mənim  oğluma,  mənim  qızımı  da  qardaşım 
oğluna nişanmyıf aldəyişix’ etmişix'
Alabaydax  (sif.)  -   el  içində  biabır  olmuş  adam.  -   Məcid  kişi 
çoxdanın alabaydağıdı.
Alanqı  (i.) -  zəif ocaq, tez alışan çör-çöp,  alov. -Təndirə alanqı 
atdınmı, tez yanır.
Alatala  (sif.)  -   tala-tala  olan  əkin  və  ya  biçin  yeri.  -  
Kərəntiçilər Sınığın dərəsində alatala piçin ediflər.
Alaqarannıx (z.) -  hava işıqlanmamış.  -  Alaqarannıx piçincilər 
Örgəhliyə detdilər,
Alaqallaxçı  (sif.)  -   kiminsə  adım  yerli-yersiz  hallandıran.  -  
Allah adamı  alaqallax adamdan saxlasm.
Alaqazdamax  (f.)  -   keyfiyyətsiz  iş  görmək.  -X am larda  biçin 
edən kərəntiçilər biçənəyi alaqazdıyıf  gediflər.
Alapaça  (s-if.)  -  paçasmm  arası  ağ  və  ya ala olan  at.  -  Alapaça 
at qaçanda  uzaxdan çox gözəl görünür.
Alapörtü (z.)-az bişən,  alaçiy. -  Ə t alapörtü pişəndə daddı olor 
(Q-,  E„ G.).
Alatoran  (is.,  z.)  -   dan  yeri  söküləndə.  -A ym   21-də  alatoran 
İravana yola düşdüx'.

---