Sumqayıt Dövlət Universiteti Azərbaycan dili və dilçilik kafedrası Folklorşünaslıq Elmi-Tədqiqat laboratoriyası

2.  Bəzi  kəndlərdə  dodaq  ahənginin  möhkəm  olması:  o lö m , 
qııror,  görmüyüf. uçuf, gözdüyür, oxloy, göör, düror və s.
3.  av,  öv  səsbirləşmələrinin  oy,  o,  öy,  ö  şəkillərində  və  ya  ü y
birləşməsinin 
diftonq 
kimi 
işiənm əsi:
doyşan//doşan//douşan,buzov//buzoy,kövşəa//köyşən/'/lcöşə 
n, touq,  soux və s.
4.  Bir çox sözlərdə ı,  i,  ü səslərinin qısalması  vardır:  klşi. p ışi, 
pilov, plçax, pütün və s.
5.  Sözün  birinci  hecasmda  a,  o,  ö,  ə,  səslərinin  daha  ak tiv  
işlədilməsi:  ətdik,  ələx’,  ərdəx’,  qaymax,  çəhməcə,  çoban. 
orax, köynəx' və s.
6.  Sağır  n  səsinin  aktiv  işlənməsi:  əlİQiz,  maga,  əlirj,  anai), 
aldıgız,  saqa və s.
7.  Söz  ortasm da  və  söz  sonunda  kipləşəıı  g   sssinin  y   səsinə 
keçməsı:  ələyi, bələyə, çörəyi, deməyi və s.
8.  Söz  tərkibində  b  v,  v y,  c ş,  b f   c j,  e ə,  ə  a  əvəzləamələri: 
yaba  >  yava,  əv  >  öy,  soba  >  sevə,  Xosrov  > xosroy,  çəkıc  > 
çəkiş,  bacı > bajı, alacax > alajax, ev > əv,  qəzet > qazet və s.
9.  İndiki  zam an şəkilçisi (-ır,  -ir,  -ur,  -ür) üç variantda (- o r ,  - 
ör,  -er) bəzi kəndlərdə işlənir:  aler,  oxuyor,  görör,  bölör və 
s.
10.  İsmin təsirhk haluıda -nı,  -ni,  nu,  -nü şəkilçisi  ib  yanaşı,  - 
yı,  -yi,  -yu,  -yü  şəkilçisi  də  işlənir:  qapıyı,  alnııyı,  sürüyü, 
ütüyü və s.
11.  Əmr  formasında  felin  II  şəxsinin  şəkilçi  ilə  işlədilməsi 
mövcuddur:  alginən,  gəlginən,  verginən,  alıynan,  gəliynən 
və s.
12.  Söz  kökünə  -lar,  -lər  şəkilçisi  qoşulduqda  /  səsi  d  səsinə 
keçir:  qızlar  >  qızdar,  qazlar  >  qazdar,  sonra  III  şəxsi 
bildirən  cəm  şəkilçisi  də  nar  kimi  tələffüz  edilir: 
oxuyannar, yazannar və s.
13.  İki  söz  yanaşı  gəldikdə  ç  samiti ş  samitinə  keçir:  aç  şalı  > 
aş şalı və s.
14.  Necə,  nə  cür  sual  əvəzliklərinin  hancarı,  nəncəri//həncən 
formasmda işlənməsi.
15.  Zərfliklərin  cümlədə  axırda  gəlməsi:  İşdiyif  qutardıx 
tamam; Axşam gələjəm sizə -  Sizə gələcəm axşam.
16.  Felin  bacanq  tərzinm  inkannı  bildirən  “bilmək”  feli  çox 
zaman  işlənmir:  ala  bilmir  >  aİammır,  gəiə  bilmir  > 
gələmmir və s.
17.  Felin qəti-gələcək zamam  fərqli  formada işlənir:  alacaxsan 
> alassan,  gələcəksən > gələssən və s.
Qərb  ləhcəsinin  Ağbaba  şivəsiniıı  danışığı  üçün  səciyyəvi  olan 
leksik  vahidləri  lüğət  şəklində  irəlidə  göstərəcəyik.  Bununla  belə, 
lüğətdə  region  üçiin  xarakterik  olan  folklor  nümunələri  verilmiş  və 
“Kitabi-Dədə  Qorqud’'  dastanında  işlənən  sözlərlə  müqayisə 
apanlmışdır.

---

LÜĞƏT
- A -
Aba//ava  (is)  -ata.  -   Ay  ava,  anam  səni  çağırır.  M.Kaşqarinin 
“Divan”ında ana mənasında işlənmişdir (IV. 14).
Abadannıx (is) -abad.-K əndin o gözə tərəfi avadanmx oluf.
Acıqıcı//acıqıjı  (is)  -vəzəri.  -A cıqcm ı  acqanna  yeməx  qurdu 
tökür. Ağbaba foM orunda da belə bir oxşama ııəzərə çarpır.
Acıqıcmın yarpağı 
Asdanalar torpağı 
Balama pis baxamn 
Gözünə bibar yarpağı.
Acıx (is) -  hirs, hikkə. -Səhərrərim  kişi acığım maça tökdü.
Acıxlanmax  (f.)  -  hirslənmək  -  Havhda  oynuyan  uşaxlara 
ağaqaymm acıxlandı.
1. Acıtm ax (f.) -acı xəmrənin xəmrə qatıb  acıdılması. -X am ırı 
acıtmax lazımdır.
2.  Acıtm ax (f.)~  hirsləndirməx'. -U şaxlan acıtmax olmaz.
Acıxəmrə//acıxamra  (is.)  -   xəmir  mayası. 
Acıxamranı
isdatmasan, xamıra qanşmaz.
Acələ//əcələ  (sif,  z.) — tez,  təcili,  cəld.  —Əcələ  eləynən  qar  çəri 
dolur, qapıyı ört.
Acəlmayallax  (is.)  -   təsadüfi  ölüm.  -   Çoxunun  ölüm ü 
acəhnayallaxdır.
Acıtma  (i)  -   təndirin  külündə  bişirilən  çörək.  -Təndirə  acıtma 
salginən, uşaxlar yesin, məhtəvə gedəcəx'lər.
Acıtərə (i) -vəzəri.  - Acıtərə cəcilnən yaxşı yeyiiir.
Acqurd/Zajqurd  (s.)  -acgöz,  görməmiş.  -M əsim   ajqurd  kimi 
qolxozun ambanm talıyır.
Açıxlıx (is.) -  boş düzən sahə. - Kəndin qavağı açıxlıxdı.
Açıf-ağartmax  (f.)  -  sirri  açmaq.  -  Gəlinin  hayasızdığını  Pürzə 
arvat açıf-ağartmmh.
Addıx-buddux  (is.)  -oyun  zamanx  uşaqlann  məsafə  ölçməsi.  -  
Addıx-buddux, kəpələdix’ kəsdix'.
Adax  (is)  -   iməkdən  sonra  uşağın  ilk  ayaq  açması.  -   Uşax 
böyunnərim  adax  atır.  M.Kaşqarhnm  “Divan”mda  adaq  “ayaq” 
mənasmda işiədilmişdir ( r / .  17).
Adam cıl  (s)  -ad am   tamyan  it.  -Qonşunun  iri  bir  adamcıl  iti 
vanydı.
Addamac  (is)  -   çaym  dayaz,  keçid  yeri.  -Arpaçaym 
addamacmda da su çoxahf.
Adılı  (z) -  heç vaxt, heç zaman. -M ən bu işə adılı  qoşulmaram, 
çünkin ornıan marja xətər gələr.
Adoyul  (is)  -əkində  bitən  və  yeyilən  köklü  meyvə-qımımn 
toxumu.  -H am asa yolunun qırağmdakı əkində çoxlu adoul olur.
Afşarramax  (f)  -   inək  və  qoyunu  sığallayaraq  sağmaq.  -E lə 
inəy olur kin,  afşarramasan süd vermir.  Belə bir bayatı da var:
Nənəm qoyunun kəliııi?
Afsara gəlməz yelini.
Qounnar çeşdə gəlif,
Çağınıı sağsm gəlini.
A ğ (is) -  Kişi  və qadın tumanmın arasma salınan əlavə parça. -  
Tükənnən aldığum şalvara ağ saldırdım.
Ağöfkə  (is) -qorxaq. -A ğöfkə uşax həmməşə narahat oiur.
Ağöjkə  olmax  (f)  -   qorxmaq.  -Usax  Gümrüdən  çox  gej  gəldi, 
mən də ağöfkə oldum.
Ağa//aqa  (is)  - ’oöyük  qardaş.  -K əddərin  çoxunda  böyux’ 
qardaşa ağa derlər.
“Kitabi-Dədə 
Qorqud” 
dastanında 
da 
həmin 
mənada 
işlənmişdir:  Aqam Qazan xan, məsləhətdir.
Ağamirzə  (is.)  -  böyük  qayın.  -Ağamirzəm  maga  bir  cüt 
qondara alıf.
Ağartmax  (f)  -dem ək,  yaymaq,  bilmək.-Bu  işi  açıf-ağartsax 
haydarax ollux.
Ağbağır (sif.) -  qorxaq. -  Ağbağır oğlan elə qız kimidi.
Ağnağaz  (is)  -növbədənkənar,  tez üyüdülən  az  miqdarda un.  - 
A kişi, apar bu buğduyu dərmana,  tez ağnağaz elə,  gəti əvə.
Ağnamax  (f.)  -   heyvannann  arxası  üstə  eşələnməsi.  -  Andıra 
qalmış eşşək çaırda ağmyır.

---