Sumqayıt Dövlət Universiteti Azərbaycan dili və dilçilik kafedrası Folklorşünaslıq Elmi-Tədqiqat laboratoriyası

Alaşa  (is.) -  zəif, anq at. -  Alpaşanın bir alaşası vanydı.
Alazdamax  (f.)  -   hər  hansı  b ir  ev  quşunu  kəsib  tükünü 
yoiandan  sonra  qalan  tüklərinin  yandmlması.  -   Kəsilən  qazdart 
alazdaaım və iş -d isini də təmizdədim.
Alay  etnıəx'  (f.)  -   aldatmax.  -   Xalaian  alay  edıf  qızı 
qohumlanna qaçırtdmflar.
Alcı  (z.)  -   aşıx  oyununda  aşığın  dik  durması.  Bu  aşıx  da  heç 
alcı durrnor (B.Q.).
Ald.il (is.) -  kələk, hiylə. -A ldilnən hər şeyi etməx' olar.
Aloybloy  (is.)  -  Novruz  bayramında  damın  üstündə  yandınlan 
tonqal.  Uşaxlar  təpənin  başında  da  aloy-bloy  yandınllar  kin,  hər 
yannan görünsün.
Alıvatma  (is.)  -   taxılın  zibili.  --Bizim  arvad  taxılı  elə  arıtdadı 
kin, onun içində bir ahvatma qalmadı.
Alıx  (is)  -   atm  və  ya  eşşəyin  belinə  qoyulan  çul.  -   Dikdirdə 
atm alığı  əyildi, yaxşı kin, yıxılmadım.
Alıxlamax  (f.)  -   atm  və  ya  ulağm  belinə  çul  qoymaq.  -   Hava 
soyux olanda öküzü də ahxlıyıllar kin, şüməsin.
Alm n//alsın  (is)  -  əkin  yerində  payız  yağışından  sonra  bitən 
göy ot. -T axılın yerini alısın basıf tamam. Belə bir deyim var:
Əlisi alısın,  Vəlisi alısm
Bəs yurdunda kim qalsm?
Alışma  (is.) — şərikli  aimmış  mal və ya qoyunuıı kəsilib bərabər 
miqdarda  tərəzisiz  böllüşdürülməsi.  -  Qurbannıxda  qonşular  yığılıf, 
bir mal qurvan kəsib alışma elədilər.
Alışdım-yandım  (is.)  -   paxça  növü.  -  Məmmədvəli  kişi 
Batımdan gəlininə alışdım-yandım parçası alıf.
Alısınnamax (f.j -  göy ot yeyən mal-qoyunun  duru peyin ifrazı. 
-Qounnar yaman alısınnıyıf.
Alışıx  (is.)  -   ocağı  və  ya  sobanı  yandınnax  üçün  istifadə 
olunan,  ağac  yonqusu,  qırqırçın,  çör-çöp.  -  Seviyə  birəz  ahşıx  qoy 
yandırginən.
Amba/hmba  (b.)  -   amma.  -A m ba  bu  yağıntı  taxılı  xarav 
edəjəx' (Q„ E.).
Amanabənt  (sif)  -  müvəqqəti,  yanmçıq.  -  Əmrasdan  özdərinə 
bir  amanabənt əv tikif.
Amanat  (sif.)  -   zəif.  -   Səlvərin  bir  amanat  uşağı  var,  hələ 
yerimir.
1.  An  (z.)  -   vaxt.  -   Elə  anda  gəldim  kin,  poez  gedif, 
çatammadım.
2.  Anmaq  (f.)  -y ada  salmaq.  -  İr  gün  Xocahda  şəhid  olan 
qardaşımı  anıram.
Anaərncəyikəsən  (sif)  -   qəddar,  zahm.  -   Bu  qalxozun 
hesafdan kin, var, la f anaəmcəyikəsəndi.
Arjarı//ai]n -  o  tərəf (ə.,  z.).  -  Birəz ann  otur,  xəfə məni  basır, 
cianxirarrı.
“Kitabi-Dədə  Qorqud’’da  da  həmin  məııada  işlənmişdir: 
...Yönün anara,  sağırşm ərinə döndürür (12.33).
Anarkı//anırki  (s if)  -   o  tərəfdəki.  -   Anırki  evin  pencərəsi 
çürüyüf tokülüf.
Ana-  üyrən  ('sif)  -   ç;lpaq.  -   Uşaxlar  ana-üyrən  gəzməyi 
sevillər.
Aıjarı-bdri//aıjrı-bən 
(is)~ 
Şey-şüy.  -Şəhərə  getmişdim, 
uşaxlara  bir  əz  ann-bəri  aldım.  “Kitabi-Dədə  Qorqud”da  həmin 
mənada işlənmişdir (12,  31).
1.  Anaş  (is.)  -   ana  toyuq.  -A naş  toux  daha  muıtdamır,  kürx' 
tüşüf
2. Anaş  (is.) -  bacanxh,  qabiliyyətii  adam.  -  Anaş  adarnlar hər 
şeyi əvəidən görür.
Anaxdar  (is.J  -   acar.  -   Anaxdar  pasdanıf,  açılmır.  Belə  bir 
bayatı da var:
Mən aşiq Çalda qaldı 
Meyvalar dalda qaldı.
Könül qapTsı kilitdi 
Anaxdar yarda qaldı.  (Q.)
Andız  (is.) -  enliyarpaqlı  bataqhq otu.  Dənnan kimi  də istifadə 
olanur.  - O x.'iravalarm yamnnan xeylax andız yığdım.
/.  Andır (is.) -   ölü pal-paltan,  sahibsiz bir şey. -A ndıra qalmış
o itə yal verməyi unutmuşam tamam.

---

2. 
A ndır  (maq)  -   yada  salmaq.  Ay  oğul,  bir  mərxim  ağnrrn 
doxtura andır kin, dərman yazsm.
“Kitabi-Dədə  Qorqud”da  da  həmin  mənada  işlənmişdir. 
Keçmiş mənim gürunıi nə andınrsan (12.47).
Anıx (is.) -  aş dadı. -  Şorvamn anıxı az oluf, heş dadı yoxdu.
Anızdırmax  (f.)  -   başa  salmaq,  xatırlatmaq.  -   İrayona 
çağınmşdılar,  ispalkom  da  azərbaycanmydı.  Mənə  amzdırdı  kin,  bu 
ermənilərlə yola get, ornıan  çox söymə.
Ansoru  (s.)  -qeyri-adi,  adamayovuşmaz  adam.  -A nsoru 
qonşudan qaç qutar.
Anşırtmax 
(f.) 
-aydınlaşdırmaq, 
bəlləmək, 
tanımaq, 
müəyyənləşdirmək.  -   Ay  oğul,  gör  o  gələn  kimdir  mən  anşırda 
bilmirəm.
Anqırmax  (f.)  -   ulağın  bağırması.  -   Ulağm  bin  anqırdımı,  o 
biriləri də anqınr.
1.  Anqut  (is.)  -   quş  adı.  Arpagöldə  anqut  çox  olur,  yaz 
aylarında.  M.Kaşqarhmn  “Divan”ında  da  quş  adı  kimi  qeyd 
olunmuşdur (IV.34).
2.  Anqut  (is.)  -  İnsana  aid  edilən  epitet  (anq  nıənasında).  -   Ə, 
bunun lap anqudu  çıxıf.
Annax  (s.)  -  başadüşən,  tez  anlayan.  -  Aqa Mehrah  çox  annax 
adamdı.
Ara (b.) -  gah, gah da. -A ra yağış yağır,  ara da  qar goiir.
1.  Aralıx  (z.)  -   kəndin  meydam.  -Sennix  aralığa  yığışıf,  gap 
edillər, dəsən çovan tutacaxlar.
2.  Araiıx  (is.)  -   əkilən  yerlərin  arası.  -   Aralıxdan  yaxşı  ot 
bişməx' olur.
Arba  (is.) -  qabm və kisənin boş çəkisi (tara).  -  Ay uşax,  qavın 
arbasım aldmmı?
Arançı  (is.)  -  yay aylannda  dağ  kəndlərinə  yaylağa  gələnlər.  -  
Yay oldumu, kətdər arançıynan dolur.
Arxalıx  (is.)  -   kişilərin  geyindiyi  ətəkli,  yüngül  paltar.  -   Belə 
bir bayatı da var:
Arxahx aldırsana 
Boyağa saldırsana.
Səni m aga vermillər,
Bir cadı  yazdırsana.
A rtıx  (is.)  -  qabda  qalan  artıq  yemək.  -  Toyda  o  qədrə yeməx' 
artıx  qaldı kin.
Artım  (is.)  -   çoxalma.  -   Nə  işdisə,  qaynadılan  bulğurun  heç 
artımı yoxdu.
Araxcın//araxşın  (is.)  —başa  qoyulan  papaq.  -   Məsmə  xala 
uşaxlara yaraşıxlı araxcın tikir.  Folklorumuzda belə bir bayatı da var.
Araxcmı yan qoydum 
İçinə biyan qoydum.
Qapıda duran oğlanın 
Ürəyinə qan qoydum.
Arğac  (sif.)  -   anq  (adam).  -   Səhər  ertə  gördüm  kin,  bir  arğaş 
adam dayanıf naxır yolunda, özü-özünə danışır.
A rd (is.)  -   arxa,  bel,  dal,  kürək.  -   Düzkəndin  ardmnan  qanala 
körpü  saldılar.  “Kitabi-Dədə  Qorqud”  dastanmda  da  ard  sözü 
göstərilən mənada işlədilmişdir:  Yegnək ardmdaıı yetdi  (12.96).
Ardunu  (i.)  -   dəyirman  daşının  ətrafına  yığılan  un,-  Taxıiı 
iiyüdənnən söra ardununu toplayıllar.
Aroy  (i.)  -  paltann  sabunlu,  çirkli  suyu.  -A royu bostana,  perə- 
pencərə, tökməzdər,  əlbəhəl qıırudar.
Arı  (sif.)  -  təmiz.  -  Belə  bir atalar sözü  də  var:  “Arx  annar,  ad 
armmaz”.
“Kitabi-Dədə  Qorqud”da  da  təmiz  mənasında  işlənmişdir:  An 
sudan abdəst aldı (12.50).
Antdamax//ayırtdamax  (f.)  -   təmizləınək.  -   Dəyinnannıx 
buğduyu  antdadım.  M.Kaşqarlınm  “Divan”mda  həmin  mənada 
işlədilmişdir (IV.43).
Arxac//arxaş  (i.)  -   gecələr  qoyun  saxlanılan  yer.  -Qounu 
gündoğmamış arxaşdan yeiliyillər.
Arnaşmax  (f.)  -   kiminləsə  öcəşməx'.  -B u   bizim  it  də 
Qəhrəmanı görəndə ona amaşır- hüruyür.
Arılıx  (is.)  -   an  sobətləri  və  ya  an  kötükləri  qoyulan  yer.  -  
Anhxda qurvağa peydah oluf, kötüx'lərə girəjəx' (B.G.).

---