Sumqayıt Dövlət Universiteti Azərbaycan dili və dilçilik kafedrası Folklorşünaslıq Elmi-Tədqiqat laboratoriyası

Ağzıma  qapaq,  dalıma sapax -   söz  deməyə  imkan  verməmək. 
[Bu qardaşım da mənim ağzıma qapax, dalııııa sapaxdı].
Ağzı  ilə  od  götürmək  —  əzab-əziyyətlə,  çətinliklə  dolanmaq. 
[Dava illərim ağzu od götürən adamlar çox oluf].
Ağzı 
aparmaq 
-  
nalayiq 
söyüşlər 
söyləmək. 
[Gənə 
Mürtüzəlinin ağzı apardı xırmanda].
Ağzına  cullu  dovşan  sığmır  -  məqamına,  mənsəbinə,  var- 
dövlətinə  arxalanıb  istədiyini  damşmaq,  istədiyini  eləmək.  [Özgə 
vədəm bu Səmədin ağzrna çullu döşan sığmır,  imdi  susuf).
Ağzına  su  almaq -   günahı  olmasa  da,  səssiz  durmaq,  susmaq. 
[Adışirmin uşaxlan oğurrux eliyir, o da ağzma su alıf oturur].
Ağzından  qaçırmaq  -xəbər  vermək,  xəbərçilik  etmək.  [Uşağın 
məx'təfdə incidildiyini yoldaşlan  ağzmdan qaçırtdılar].
Ağzınnan  horra  tökülməx'  -bacanqsızlıq,  əlindən  heç  bir  iş 
gəiməmək.  [Xalamın bir oğlu vanydı, ağzuman hörrə töküliirdü].
Ağız-ağıza  vermək  -birləşmək,  əsassız  yerə  bir-birini  müdafıə 
etmək.  [Qolxozun çovannan ağız-ağıza verif iclası  qatdılar].
Ağ süddə ağ tükü g o r m ə k - hər işdə diqqətli  olmaq.  [Gülü qan 
ağ süddə ağ tükü görür,  sən də  bənmirsən].
Ağına-bozuna  baxmamaq  —  ölçüb  biçmədən  özü  istədiyini 
etmək.  [Bu  quluf  müdürü  ağına-bozuna  baxmır  emıəni  kinoylanm 
gətirdi quluva].
Ağınnnan  almaq  -  arxayın,  tələsmədən.  [O,  işi  ağnnnan
almaxnan görür].
Ağlına  soğan  doğramaq  -yalmş  məsləhət  vennək,  məqsəddən 
^yaymdxmıaq.  [Axlma soğan doğmyuf', babasım işdən çıxanflar].
Aia  baydağ (bayraq)  olmaq -  hər yanda  pis  məııada  tanır.nıaq, 
rüsvay olmaq.  [Qolxozun sədrini çovan Hamza alabaydax elədi].
Alaçatıhq  etmək  -   xəbərçilik  etməklə  aranı  qanşdırmaq.  [Bu 
Xosroy gənə alaçatıiıx eliyif,  birqadirrəri döüşdürüf].
Alaqallağa  qoymaq  —  kimnsə  arxasınca  böhfan  deyib  adını 
hallandırmaq.  [Təzə gələn müdürü işçiləri alaqallağa qouflar].
Ala  itdən  manşır  olmaq  -  hər  yanda  məşhur  olamaq,  pis  işinə 
görə  hammm  tamdığı  adamlar  barəsində  kinayə  ilə  deyilir.  [Ayə, 
burya gəl,  onun dədəsi alayitdən maqşırdı].
Alımını  vermək -   Nə  vaxtsa  ona  deyiiən  haqsız  sözün  (söyüş
və təhqir də ona bilər)  məqammda cavabmm qaytanlması. [ Öünnərim 
çoban Əsəd ferma müdürünün ahmını xaxın içində verdi].
Altı islanıb -pis  işlərinin üstü açılıb, vəziyyəti pisdir.  [Onun altı 
ısdamf tä, nə der-desin].
"Allah-aüah ”la  day  durmaq  -z o r  gücünə  yaşayan  və  ya  zəif 
olan  adamlar  barəsində  deyilir.  [O,  Allah-AUahla  day  durur,  sən  də 
onnan köməhlih istiyirsən]?
Alığı  aşmax  (j.)  -  işbri  pis  gətirmək.  -   [Tükançı  Səlvərin  alığ? 
aşıf dellər].
Ala qarğa  bala  çıxartmaz -  qalmaqallı,  dedi-qodulu.  el  adətinə 
dönük çıxmış  ailə,  oba, kənd və  s.  haqqındadır.  [Ə,  bu kəttə  alaqarğa 
bala çıxartmaz,  noldu,  gəıəh iraj'on bilsin].
Alyanı  calyana  qatmax  (f.)  -   boş,  mənasız  sözlər  danışmaq. 
[Gənə Xudaverdi alyanı çalyana qatır].
A l  qulu-  almağa  öyrəşən,  vemıəklə  arası  olmayan  adama 
deyirlər.  [A1 qulu adam pis örgənif, verməynən heş arası olmaz].
Ana  məməsi  kəsən  -olduqca  qəddar,  rəhmsiz  adam  haqqında 
deyilir.  [Ana məməsi kəsənin birini gətirif savet sədri qoyuflar bizə].
Anadan  azan,  dədədən  təzən  -   soyu-kökü  bilinməyən,  bic 
insan.  [Hər anadan azannan, dədədən təzənnən irəhbər olmaz].
Aşını  pişiriflər  -   pis  günə  qoyublar.  [Der  öyün  solxoz 
direxturunun aşmı yaman pişiriflər].
Atını-itini  nallamaq  -iş-peşəsini  boşlayıb  kiminsə  arxasmca 
düşmək,  ziyarı  vurmağa  çahşmaq.  [Bu  şofer  Knyaz  da  atını-itini 
nalhyıf, tüşüf mexaniyin üstünə,  deir çıxartdıra].
Arı yuvasına  torpax səpməx' -  kimisə  nahaqdan hirsləndirmək. 
[Sənin bu işin an vuvasma torpax səpbəyə bənziyir].
Ayıya  dayı  dem ək  -   yaltaqlanmaq.  [Ay  uşax,  bir  yır-yığışını 
edənətən ayya dayı  dana].

---

Ayağı sürüşkan  -  pozğun.  [Arzuman  da  əsgərrix'dən özünə  bir 
arvat gətimişdi, əyağı  sürüşgənin biriydi].
Ayana-sayana  gəlm əx'  -   fikrə  gəlmək.  [Heç  ayma-sayına 
gəlməzdi kin, Məmmədin qızı Xanəhmədə ərə gedəjəx'].  (Q.).
A ynı  açılmaq  -  kefi  kök  olmaq.  [Ayn  yaşıyannan  buyana 
gəlinin aym  açılıf].
Ayıbına  kor  olmaq  -   günahmı  anlayıb  susmaq.  [Bu  İdris  də 
ayıbıııa kor oluf susmur ha].
Aybını  qara y e r   örtsün  -   qarğış,  biabrçı  adamlar  üçün  deyilir 
(yəni öləsən, yer eyibini örtə).  [Ayıbını qara yer örtsün bu Nifdalmm, 
heş şeydən utanmır].
Ayağının  altında  ölüm -  alqış.  -  Ay Nuru,  ayağmın altda ölöm 
bu quzulan anar sürüyə qat (S.).
A  yeyənə  xeyir  vermə  (qarğış)  -   ölmək.  [Bu  yeyəsinə  xeyir 
verməmiş  Qaraşı göndərdim əvə dəhriyi gətisin, gəlif çıxmadı].
A   yoldan  gedən  it,  gəl  yanım ı  yıri  -  ehtiyac  olmadığı  halda, 
ona-buna  sataşıb  öz  başma  əngəl  açanlar  barəsində  deyilir.  [Bu 
həm m əşə belədi. “A  yoldan gedən it, gə yammı yırt” der].
Av(ov) quşuna dönm ək -  axtarmaqla tapa bilməmək.  [Bizim bu 
Ə dil av k'uşuna dönüf, tapammıram kin, iradyonu düzəltdirəm].
B abal  yurnax  -   nahaqdan,  bilmədən  danışmaq.  [Mən  baval 
yüəm m ərəm , o savetin katibinnən nə dem?].
Baxtı  ayaq  üstə  durmaq  -   şəraiti  yaxşı  olmaq,  əziyyətsiz 
dclam naq. -  Ornrn baxtı əyağ üstə durur.
Baxtı  özümnən  qabax  gedir  -  ailə  qumıaqda  bəxti  gətirəıı,  ər 
evində  yarayan  qadmlar  haqqmda  belə  deyərlər.  [ ə ,  görmürsəmrıi, 
bu Gülssnəm in baxdı özünnən qavax gedir].
B ala la n n m   başına  sancm aq  -  hər  hansı  möhtərərn.  hörmətü 
şəxsin  xahiş  və  minnətindən  çıxa  bilməyib  kiminsə  günahından 
keçmək:  [Get, səni filankəsin başm a sancıram, bir də belə iş eləmə].
B aşını  bəzəm ək  —  kim əsə  əsassız  böhtan  dernək.  adını 
hallandırm aq.  [Onnan  k'utardılar,  imdi  də  bu  təzə  gələn  müdürün 
başm ı bəziyillər].
Başı qoltux altı görməmək  -  çətin işə  düşməmək.  [Ay uşax,  az 
damş, hələm sənin başın qoltux altı  görmüyüf].
Başına  xona  qoymaq  -böyütmək,  tərifləmək.  [Dünən  məhtəvi 
qurtanf, başına xona qoullar, o da naz-qoz eliyir].
Beybec  eləməx'  -  xarab  etmək,  pisgünə  qoymaq.  [İşi  beybec 
eliyənnən  söra,  dellər gəl bu işi  sən gör].
Beşdə  alacağı yox,  üçdə  verəcəyi -  bivec  adam.  Heç bir  dərd- 
səri  olmayan,  oğul-uşaq  qəhrinə  qatlaxımayan,  arsız,  yüngül  həyat 
keçirən  adamlar  barəsində  deyilir.  [Bəri  gəl  a  bala,  ona  qoşulma, 
onun beşdə  alacağı, üşdə verəcəyi yoxdu].
Boyun  əti  olmaq  -  nəyə  görəsə  başqasına  yük  olmaq,  onun 
yanmda  gözü  kölgəli  olmaq.  [Bir  işdən  ötrüm  kiməsə  boyun  əti 
olm axyaxşı  döl].
Boynum  qıldan  incədi  -  kiminsə  yanmda  gözü  kölgəli,  suçlu 
olduqda,  müraciət  etməyə  üzü  gəlmədikdə  deyilir.  [Şəhərə  getməyə 
sədirdən  bir  maşm  istiyəcəm,  əmə  boynum  onun  yanmda  qıldan 
incədi].
Boynun  dalınnan  kəsməx' -   qəddar,  vicdansız  adam,  haqqmda 
deyilir.  [Der,  davadan  qavax  adamlan  boynmıun  dalmdan kəsən bir 
erməni NKV-desi vanymış].
Boyuna  boz  ip  ölçməx' -   qarğış,  yəni  öləsən.  (İnsan  rəhmətə 
gedəndə  kəfəni  düz  biçmək  üçün  boz  iplə  ölünün  boyunu  öiçürlər). 
[Boyuna  boz  if  ölçüm  qonşumuz  Talıvın,  dedi  əv  tikəndə  köməh 
eliyəcəm, əmə eləmədi].
Boyunu yerə soxum  -  ölmək  (qarğış).  [Ə,  bunun  boynun  yerə 
soxum, yekələnifj.
Boynu samıya dönməx’ -  tənbəllik etmək, tüfeyli həyat sürrnək. 
[Boynu samıya dönüf N annm oğlunun, əmə anasına köməh eləmir].
Boğazını  çatıya  salmax  -   gödəncil,  qannqulu,  yeməyə 
tələsmək.  [Toyda-vayda bu Umut boğazım çatıya salır].
Bir  əli  yağda,  bir  əli  balda  -  ərköyün,  çətinlik  görmədən 
yaşayan adamlar haqqında deyilir.  [Baxışın oğlunun bir əli yağda,  bir 
əli baldadı, tä  noxuyacax?].

---