Sumqayıt Dövlət Universiteti Azərbaycan dili və dilçilik kafedrası Folklorşünaslıq Elmi-Tədqiqat laboratoriyası

Bir  əli  it  əlində,  bir  əli  dad  deyir  -   qorxusundan  yaltaqlam r. 
[Imdi Xeyransa qalıb m ətəl bir əli it əlindədi, bir əlı dad deyir].
Bir qəvirsənniyin yaraşığı -  əndamh, lakin bivec olan insanlara 
deyilir.  [Atdıxanm bir qəvirsərmiyin yaraşığı oğlu var,  əmə nə xeri].
Bu pam bığı  qulağınnan  çıxart -  fikrindən  daşın.  [Ay  oğul,  b ir 
də  deyirəm,  bu  pambxğı  qulağmnan  çxxart,  o  qxz  bizim  ailəyə 
yaramaz].
Buna  heç  Ələyəz dağı  da  dayanmaz -bixərc  adamlar haqqm da 
deyirlər.  [Buna  heş  Əlyəz  dağx  da  dayanmazdx,  Qəhrəmanm  əv i 
dayandx].
Bilm ir ki,  harda  bişib,  deyir kin,  bir çömçə  də  bira  tök  -  b aşı 
çıxmayan  işdən  damşmaq.  [Bu  mal  doxduru  da  bilmir  kin,  h ard a 
pişif, der bir çömçə də bura töx'].
Bulum-bulum  bulanmaq  -   anq,  cansxz.  [Ağca  ayağüstə 
durammır, bulum-bulum bulanır].
Bol  əlli,  bostan  könüllü  -   bəzi  adam lann  yersiz  səxavət 
göstərməsinə  ehyamdır.  [Müslüm  kişi  bol  əlli,  bostan  gönüllü  b ir 
adamıydı rəhmətdix'].
Bıyıx  verməmək  -  hər  deyilənə  qulaq  asmamaq,  hər  təkliflə 
razılaşmamaq.  [Bu  təzəgələn  birqadir  də  elə  adam  döl,  hər  yetənə 
bıyıx vermir].
Bıldır ö lü f  boz eşşək,  gəlin  bu  il ağlıyax -  çoxdan olub keçm iş 
bir  şeyi təzədən yada sahb  heyfsilənmək.  [Nə  der,  ə, bu  ona bənziyir
kin, bıldır ö lüf boz eşşəx’, gəlin  bu^ıl  ağlıyax].
Canına  cəllad törəmək -  gözündən  aldırmaq,  aman  verrrıəmək. 
[Fatmamn yetimi Həşim onıın canına cəllad kəsilif).
Cin  atma  minmək  -   hirslənmək.  [A  bala,  çıx  get  işinə,  kişiyi 
cin atma mindirmə].
Çarçılıx e tm ə k - aləmə yaymaq, xəbərçilik etmək.  [ö y ü n  bir iş 
oldu məhlədə,  imdi Elxan onu çarçılıx edif, yayır ələmə].
Çatıya  düşməx' -  tələsmək,  hövsələsiz  olmaq.  [Bir  şey  olanda 
bu Qara özünü  çatıya salxr].
Çək  uzantıya 
düşmək 
(salmaq) 
-  
get-gələ 
düşmək, 
süründürmək,  bir  məsələnin  səbəb  olmadan  gecikdirmək.  [Bizim  də 
işimizi irayonun bangında çək uzantıya salıflar].
Çıranın  bum un yandırmaq  -bir  kiçik iş  görmək.  [Bu  oğlum  2 
üdi kirı, əsgarrihdən gəlif, əmə çıramn bum unu hələm yandırmıyıf].
Çıranın  divinə  işıx  salmamax  -   evə-eşiyə  xeyir  verməmək. 
[Qonşunun oğlu N ədir də çıranm divinə işıx salan döl].
Çörək  burnundan  gəlsin  -  nankor  adamlara  deyilir.  [Çörəyim 
bumunnan gəlsin,  Qaıamn, maqa dönüx’ çxxdı].
Çörəx kəsənnix'  etməx -  kiməsə haqsız pislik etmək.  [Dirextur 
çörəh kəsənnix’ edir bizə qarşx].
Çörəyinin  düşmənidir  -  qonaqpərvərdir.  [Binəli  çörəyinin 
tüşmənidi bu Tanrıverdi məllim].
Cibi  deşikdir  -  bixərcdir.  [Məmməd  müəllimin  də  həmməşə 
cevi deşix'di].
Cımbata çəkilmək -  itmək, yox  olmaq.  [ Noldu  gənə, bu qaroul 
cunbata çəkılif, görünmür].
Cızığından  çıxmaq  -  yoluau  azmaq.  [Bu  uşaxlan  telvizor
cızığırman çıxardıf].
Dağarcıx 
çuvaldan 
böyüx' 
o lu f  —  böyüklərə 
hörmət 
qoyulmayanda deyilir.  -  [İndi dağarcıx çuvaldan böüx' oluf, a bala].
Dağarcığı ya ğ lıyıf  boş  böyrünə  b a ğ lıyıf— özündən razı  adam. 
[Belələrinə deliər dağarcığı yağlıyxf, boş böürünə bağlıyıf].
Dalağı  sancmaq  -  xoşagəlməz  bir  hadısə  baş  verəcəyini 
əw əlcədən  hiss  etmək.  [Uşax  da  ertədən  şəhərə  gedif,  əmə  nədənsə
dalağım sancır].
Dalına  şınqroy  qoşmaq  -uydurmaq,  kimicsə  adi  bir  nöqsamm 
böyüdüb,  yaymaq.  [Dellər  irayonnan  gələn  yoxlamanm  dalına
gedəmıən söra şmqroy qoşuflar].
Darağına  salmax  -   yaranmış  fürsətdən  əlüstü  istifadə  edərək 
hsr hansı bir işi görmək,  səmtinə salxb kimdənsə əvəz çxxmaq.  [Sadıx 
uşaxlan  darağina salıf, qonşu kətdən qoun-quzu oğurruyuflar].

---

Daş  daşdan  ayrıldı  -xəsis,  simic  adam lardan  b ir  şey   q o p a ra  
bildıkds,  tərs,  inadkar  adamları  nəyə  isə  güc-bəla  razı  s a ld ıq d a   b u  
ifadəni işlədirlər.  [Yasın k*şıyı razı salanatan daş daşdan ay rıldı].
Daş  daş  üstə  qalmadı  —  uçub  dağıldı.  -  [Zəlzələdə  L e lla k a n  
şəhərində daş  daş üstə qalmadı].
Daşı  atılmax  -   uzaqlara  getmək,  görünməmək.  [G ənə  d a ş ı 
atü ıf İrvahım kışinin, qorux qalıf yeəsiz].
Daş  atıb  başın  tutmaq  -  tərslik  etmək,  boş  yerə  m ü b a h is ə  
etmək,  [Bu uşax  səhərdən  daş  atxf başm ı tutur kin,  oğurruxdan  o n u n  
xavan yoxdu].
Dəfə  darağın  çəkməx  -   hər  nəyi  varsa  yxğxşdmb  g etm ək , 
uzaqlaşmaq.  [A bala, sən bir dəfə - darağrn çəkif burdan uzaxlaş].
Dənciyi dolu  olmaq -  çox  şey bilsə  də,  heç  kəsə  danışrnam aq. 
[Qxzdarbəyi yengənin dənçiyi doludu, əmə ’neş kimə danışm ır].
Dənciyi  boş  olmaq  -   ağzxnda  söz  saxlamayan  adam   haqqm da 
deyilir.  [Dənçiyi boş adamlann yanxnda bir söz deməx'  olmaz].
Dənciyi  dar  olmaq  -   söz  götürməmək,  hər  şeydən  incim ək. 
[Qulam kişinin dənçiyi çox dardı, hər sözü götürmür].
Dərdin  maıja  gəlsin  -   alqış.  -   Dərdin  marja  gəlsin  nə  tez 
qaxxfsan.
Dəvərıi  xəlbirnən  suvarmaq  -  cüssəli,  yevimcil  adam lara  az
yemək  vermək.  [Getmişdix'  H acıxalılm   oğlurmn  touna,  o  sağolmuş 
da dəviyi xəlbim ən suvardı].
D il  verm ək -başqasm a  qarşı  qızışdırmaq.  [Mürşüd  uşaxlanna
dil verdiyinə, uşaxlar da tay-tuşdanynan yola^ etmir].
Dil-dil  ötm ək  ~   həyasızlıq  etmək,  diluzunluq  eləmək.  [Bir 
hayasız qızdı bu Telli, dil-dil ötür].
Dilini  geri  udmaq  -  utanmaq,  nədənsə  qorxub  çəkinmək. 
[Arağı  içif  pəhlivana  dönmüşdü  Mədət,  indi  əmisini  görən  sahat 
dilini geri uduf].
Dili  qıla  dönm ək  -   həddən  artıq  yaivanb-yaxarmaq. 
[İraykomun qavağında sədrin dili qıia döndü].
D ilini  udmax  -   hansı  eybinə  görəsə  başqalannın  yanmda 
damşmamaq.  [İmdi gördünmü, Talxf nətər  dilini uddu]?
Dilinin  bəlasına  düşməx  — damşığmı  bilməyən,  nəyə  isə  söz 
verən,  ancaq  yerinə  yetirə  bilməyən  adamlar  üçün  deyilir.  [Bəşirin 
oğiu Rusdam dilinin balasına tüşüf, odu irayona apardılar].
Dilini  qarmna  soxmaq  -   nədənsə  qorxub  çəkinmək.  [Dünən
Mürtüz içmişdi, məhləni dağıdırdı,  höün  dilini qarmna soxuf].
Dilindən  kirə  istəməx'  -   hər  hansı  bir  hadisəni  bilsə  də, 
danışmamaq,  [Görürsən da, damşmağa dilinnən kirə istiyir].
Dili  ələ  də  yetir,  əlləzə  də  -  hər  şeyi  bacarmaq.  [Bayraməli 
kişinin dıli ələ də yetir, əlləzə də, binədən belədi].
Diş-dırnaqnan yığmaq -  əziyyətlə  var-dövlət toplamaq.  [Yazıq 
Sanbəy, diş-dımaxnan əv düzəltmişdi, oğlu dağıtdı].
Dişinin  dibindən  çıxanı  dem ək  —  təhqiredici  sözlər  demək.
[ Övün  müdür tişinin divinnən çıxanı qapıcıya dedi].
D işini  qurdalamaq  -   söz  demək.  [Ağabəyin  yamnda  da  tiş 
qurtdamax olmur,  ələmə yayır].
Dovşan  qatığı  yem ək  -   münasibət  olmayan  adam  haqqında 
deyilir:  [A ba!a,  sənnən dovşan qatığx yemişəm mən].
Dünya  yana  bir  xorum  otu  yanm az  -   bivec  olmaq.  [Dünya 
yana Calai  kışinin bü- xorum otu yanmaz].
Doqquzu  dörd  eləyəcək  -  əhəmiyyətsiz  bir  iş  görməyə  qərar 
verib  bunun  üstiində  israr  edən  şəxslərə  kinayə  ilə  deyilir  [Qoy  indi 
də k’olxozun sədri o işdəsin, bəlkə dokquzu dörd eliyəj.
Dönərgəsi dönm sx' -  vəziyyəti pis  oimaq,  işi düz gətiıməmək. 
[Bu kəsiyin də dönərgəsi döndü, uşağmı maşm basıf, ağırdı].
Duzu  y e y if  duzdağı  qırmaq  — naxələf  iş  görmək.  [Ay  uşax, 
ağıllı ol,  duzu yeyif,  duzdağı qırma].
Elə  bil  toyu  Qararxacda  çalınır  -  tələsən  insanlar  haqqmda 
deyilir.  [Tələsmə, a bala, toyun Qaraaxaşda çalımr]?
Elə  bil  isti  aşı  ağzımı ya n d ırıf -   minnət  qoymaq.  [A  kişi  isdi 
aşm ağzınn  yandm f, gedif-gəlif əl çəx'mirsən].

---