Sumqayıt Dövlət Universiteti Azərbaycan dili və dilçilik kafedrası Folklorşünaslıq Elmi-Tədqiqat laboratoriyası

Eninə-uzununa  vermək — kökəlmək.  [Arsız  adamlar  h ə m m ə ş ə  
euins-uzununa verillər].
En  gedib-uzun  gəlmək  -  boş-boşuna  ora-bura  v u m u x m a q . 
[Baxıram,  səhər  ertədən  Mansır  idaranm   qavağmda  en  ged ir,  u z u n  
gəlir].
Evdən  eşikdən  çıxmaq  -  çətin  vəziyyətə  düşərək,  o lu b -q a la n ı 
satmaq.  [Şofer Göyüşün oğlu atasmı  əvdən-eşix'dən çıxartdı ta m am ].
Əliuzantıhq 
eləmək 
- 
tamahım 
cilovlaya 
b ilm əm ək . 
[Əliuzantılxx eləməx' də belədi, axırda ilişirsən].
Əlimyandıya düşmək -  kiməsə möhtac  olmaq.  [Oğlu  n ıa şm n an  
adam  vurmuşdu,  oncun  da  yazıq  Ə li  beş-on  gündii  əlim yandıya 
tüşüf].
Əldan-ağıza  qalmaq  -   ona-buna  möhtac  olmaq.  [O na-buna 
köməy eliyən Q ərif kişi indi əldən ağıza qalıf].
Əli  ağzına  çatmır  -   tənbəl  və  aciz  adamlar  haqqm dadır. 
[Mədinənin oğlu bir fağınn biridi,  əli ağzına çatmır].
Əlindən gələni beş qaba çəkm ək -  nə edirsən et.  [Get  nedirsən 
et, əlinnən gələni beş qava çəx'].
Əlinə  çöp  qırıb  vermək  —  kitninsə  öhdəsindən  asanlıqla 
gəlmək.  [İclasda birqadirin əlinə çöp q m f  verdilər].
Əlinnən  it  əppək  yeyir  -   zəif,  taqətsiz.  [O  ğünə  dü şüf  kın, 
əlinnən it əppəx' yer].
Əlinə-ayağına  döşənmək  -  yalvanb  yaxaımaq.  [Uşağının 
məhtəfdəki  qobudduğuna  görəm,  anası  məllimin  əiinə-əyağma 
döşəndi].
Əiəyi  ələnib,  xəlbiri  də  göydən  asılıb  -   qocalıb,  əldən  düşüb.
[Təzədənnən  neləsin, ələyi ələnif, xəlbiri də göydən asıhf].
Əli  daş  altdadır  -  kasıbdır,  borcu  çoxdur  və  dolana  bilmir. 
[Qonşular köməh elədi Zalxa qanya,  elədi kin, əli daş altdadı].
Əli qısa olmax -  kasıb olmaq.  [ƏIi  qısa olduğuna fağır Qiirvan 
kəndin  toylarına  da gedəmmir].
Ələkçiyə  qıl  vermək  -   kiminsə  tərəfini  nahaqdan  saxlamaq. 
yaltaqlanmaq.  [A kişi,  sarja nə qalıf,  sən də ələx'çinirj qıl verənisən]?
Əngə  vermək -  qulaq  ardma vurmaq.  [Ona da nə  dellərsə,  əngə 
verir, heş vejiııə  döi],
Ətək-ətəyə  bağlanmaq  -   birləşmək.  [İclasda  Zamannaıı  U suf 
ətəx'-ətəyə bağlıyıf sözdərini dedilər, yaxşı da elədilər].
Ətin  tökülsün  -  zarafata  salıb  biabırçı,  nalayiq  söz  deyənlərə 
aiddir  (qarğış).  [Əti  tökülsün  Mayanıq,  şennix'də  bizi  biavu  eliyif 
tamam].
Əv  quşuna  dönmək -   fağıriamaq.  [Tutuiannan  söram  İdris  əv 
quşuna dönüf].
Gedənə yengədi,  gəiənə  dingə  -  hər şeyin  ortasmdan  çıxmaq. 
[Xatm arvat da gedənə yengədi,  qalana dingə].
Gəlini  çöiə  çıxartmax  -   evə  təzə  gələn  gəiinin  m ay  aymda  -  
yazın  güIİü-çiçəkii  vaxtmda  çöldə  gəzdiriiməsi.  Buna  seyran  ayı  da
deyilərdi.  [Əiipaşamn gəlınini  boün çölə çıxardıflar].
Gözdən  qıl  qapmaq  -  hər  şeyi  qamarlamaq,  hər  şeyə  tamah 
salmaq.  [Görürsənmi, Nöruzun oğlunu, gözdən qıi qarpır].
Gönünü  çaya  axıtmaq  ~   gecikib,  başqasmdan  geri  qaimaq. 
[Gönünü çä axıtdı Osman, çox gej  əvləndi]  (B.).
Gözündə  qıl  əyirmək  ~  əziyyət  vermək.  [Bu  Qızbəsin  bir 
yetimi var, uşaxlann gözündə qıl ə y in r].
Gözii  darı  dəlm ək  -  hər  şeyə  fikir  vermək,  nəzərindən  heç  nə 
yaymmamaq.  [Eİə uşax var kin, gözü dan dəlir, böyüx'iərə çoxiu suai 
verir].
Gözə kül üfürmək -  yaian damşmaq.  [Buna bax ə,  nağaynrsan, 
gözə kül  fiırärsəi]]? 
'w
Gorun  çatdasm f  -  rəhmətə  getmiş  bir  ağsaqqaiın  qoyduğu 
qayda-qanuniann və  əməllərinm ziddinə gedüərsə,  deyərlər:  [Ax, ay 
filankəs,  gorun çatdasın]!
Goruna  aia  iti  bağlıyım  -   (söyüş),  pis  adamiar  haqqmda 
deyilir.  [Goruna ala tuiuyu bağhvım pis adamın].
Hoydu-hoyduya  qoymaq  -   üstünə  gülmək,  iağa  qoymaq.  [Bu 
yazıx Mikeyiii hoydu-hoyduya qoyuflar].

---

Göynərt  getm ək  -   nəyəsə  güvənib  heç  kəsi  saym am aq.  [B u  
Urusdamın oğlu binəli böyüx'-kiçix'  tanımır, göynən gedir].
Xaçoyun  xançalı  var  -   əlindən  bir  iş  gəlməyən,  b o ş-bo şuna 
qürrələnənlər  haqqm da  deyilir.  [Bir  atı  var,  minə  də  bilm ir,  g ü n d ə 
tum am yır, desinnər kin, Xaçoyun xənçəli var].
Xəm ır  yeyənin  fağırı  olmaz  —  etibarsızlıq  ifadə  edir.  [X am ır
yeyənin fağın olmaz,  öyün yaşdı kişi onu buyurdu, qulağ asmadı].
Xamır çox su  aparacax -  işlər uzanacaq.  [D*sən bu xam ır  çox 
su aparacaq, banşmıyacaxlar].
Xeyirsiz  qohumun  xeyratını  yem ək  -   qohum-qaramn  xeyir- 
şərinə  yaram^yan  imkanlı  adamlar  haqqında  deyilir.  [Eh,  xersiz 
qohumlar da çoxdu, xersiz qohumun xeyratını yem].
Xamırımız  bir yo ğ ru lu f -   xasiyyətcə  bir-birinə  oxşamaq.  [Bu 
dayımoğlunnan mənim xam nm  bir yoğruluf xəsiyətimiz birdi].
Xon  açmaq -  gexıiş  süfrə açmaq,  qonaqlamaq.  [Hər gün də xon 
açmax olmur ha, vaxtı-vədəsi oİmalıdı].
Xoruzu  qoltuğuna  verilmək  -   işdən  qovulmaq  və  ya  pis  bir
cavabla qayıtmaq.  [Der,  öyünnərim  tükançmm xoruzunu  qoltuğuna 
veriflər].
Xurduna girm ək - kiminsə qılığına girmək, etibannı  qazanmaq.
[Görürsən da, Zərgarrann Musası  sədirin xurduna girifj.
İliyini  vurmaq  -   son  imkanı  əlindən  almaq,  tam  axınna 
çıxmaq.  [Yoxlama  gəlmişdi,  məhtəvə,  direxturun  iliyini  birdəfəlik 
vurdular].
İlan  dili  çıxartmaq  -  yalvanb-yaxarmaq.  [Hələ  o  yekəlix'də 
Nurunun ilan dili çıxartdığım görsəydin, nə deərdin]?
İfliyi  üzülm ək  -  anqlayıb  çöpə  dönmək.  [İşdəməx'dən 
Ədilxanın ifliyi üzülüf, şalvan da belində durmur].
İsti  aşı  ağız  yandırmaq  -   birinə  köməyi  dəyməyən,  lakin 
başqasmdan  köm əklik  istəyən  adam a  deyirlər.  [A  bala,  isti  aşm 
ağzımı yandınf,  indi də gəlirsən, bu belə oldu, o elə].
İtdən  ahb,  itə  verrnək  -   danlayıb  abnmn  tökmək.  [ö ^ü n  
gördüm kin, Lələsi nəvələrini itdən alıf, itə verdi].
İtdən  peşman  olmaq  —  həddən  artıq  peşman  olmaq,  xəcalət
çəkmək.  [Sırağayın  gördüm  Həbibi,  itdən peşman  o lu f qonşusunun 
atmı vurduğuna görə].
İtdən  çörək  istəmək  -   diiənçi  vəziyyətinə  düşmək,  dosta- 
düşmənə əl açmaq.  [O günə ttişüf kin,  Süleyman, itdən çörəx' istiyir].
İt  otu-  bağayarpağt  -   boş,  əsassız  işlər  haqqında  deyilir.  [A
bala, bəriyəl  onun damşdığı it otu, bağayaıpağıdı].
İtdən  çöpük  istəmək  -  dilənçi  vəziyyətinə  düşmək,  dosta- 
düşmənə  əl  açmaq.  [Məlix'  itdən  çöpüx'  istiyir,  sən  də  onnan 
danışırsan].
İ t  çeynəyinə  diişüb  -  söylənilir,  işləri  düz  gətirmir.  [Anası 
öimüş  Şirin it çiynəyinə tüşüf,  işi heş düz gətimir].
İşqırığı  içində  qalmaq  -   istəyi  boşa  çıxmaq.  [Işqırğı  içində 
qaldı Nağdalmın, bizim uşağı işə götdülər, onunkunu yox].
İynəyə  sap  olmaq  -  başqasmın  felinə  uymaq.  [Min kərə  dedim 
kin,  ayə,  iyniyə sap olma, indi də q alıf m itəl].
İynənin  gözünnən  keçmək  -   anqlamax,  pis  günə  düşmək. 
[Getmişdim  Alı  klşinin  yanına,  yazıx  elə  bil  kin  iynənin  gözünnən 
keçif].
İynəynən  gor  eşmək  -  əzab-əziyyətli,  başa  gəlməsi  mümkün 
obnayan  iş  görmək.  [Bir gündədi  kin,  o  gördüyün  İsə  döl,  iynəynən 
gor eşir].
K ar  iti  qurd  apanb  -   deyilənlərə  qətiyyən  fikir  verməmək, 
qulaqardına  vurmaq,  bivec.  [Böüx'Iər  də  nəxartana  axıl  qour  ona, 
qulaq asmır,  elə bil kin kar iti qurd apanf].
Keçi  qurdun  nəyini yeyib?  -  yəni,  zərrəcə  suçu  olmamaq,  heç 
kəəsə  yamanlığı 
dəyməmək.  [Ay  qardaş,  çox  danışacaq,  keçi 
ujordun nəini yeif, çıx get, işımizi görəh].
Keçəlin  dərdi  başı,  bir  qazan  ayran  aşı  -   dolayısı  ilə  nə  isə 
əldə etmək.  [Səninki də odu, keçəlin dərdi başı, bir qazan ayran aşı].

---