Suvarma əKİNÇİLİYİ (Dərs vəsaiti)
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
108 b) Payız-qış fəsillərində toplanmış nəmliyin saxlanması; c) Alaq otlarının məhv edilməsi. Əsas becərmədə torpaqda yaradılan əlverişli şəraiti yaz və sə- pinqabağı becərmələrlə saxlamaq lazımdır. Onun üçün aparılan becərmə işinin lazımı qaydada qurulması, istifadə ediləcək alət- lərin düzgün seçilməsi və şumun vəziyyətini nəzərə alaraq aparı- lacaq işlərin vaxtında və keyfiyyətli yerinə yetirilməsi vacib şərt- lərdəndir. Payızda əsas şum aparıldıqdan sonra sahələr ilk növbədə malalanmalıdır.Bu həm sahəni hamarlayır, alaq otlarını məhv edir, həm də nəmliyin saxlanmasını təmin edir, şoran torpaqlarda duz- ların üst qatlara çıxmasının qarşısını alır, əmələ gəlmiş kətənləri xırdalayır. Müəyyən olunmuşdur ki, malalama 10 gün gecikərsə torpaqda olan nəmlik 200-300 m 3 /ha, mala çəkilməmiş sahədə isə 600-700 m 3 /ha –a qədər itər.Belə nəmlik itkiləri nəticəsində torpaq səthi bərk quruyur, kəltənlər əmələ gəlir, torpağın səpinqabağı becərilməsi çətinləşir. Fermerlər yonca sahəsini şumladıqda torpağın səpinqabağı be- cərilməsi zamanı müəyyən çətinliklərlə rastlaşır.Belə ki, yonca sahəsi şumlandıqdan sonra yazın əvvəlində güclü cücərti verir, onunla mübarizə aparmaq üçün dərin kultivasiya, çizelləmə apar- maq kifayət etmir. Hətta bəzi vaxtlarda ikinci dəfə şum aparmaq lazım gəlir. Buna görədə yonca sahəsini şumlamazdan 5-7 gün əvvəl üzləmə aparılmalıdır.Bu halda yoncanın kök boğazcıqlarının yazda cücərmə qabiliyyəti azalır.Sonra torpağı şumlayan zaman ikiyaruslu kotanlardan istifadə etmək lazımdır.Bu zaman yoncanın kök boğazcıqları yenidən kəsilir və şumun dərin qatına basdırılır. Beləliklə həm yonca qalıqlarının cücərməsinin qarşısı alınır, həm də üzvi maddələrin çürümə prosesi uzanır ki, bu da kənd təsərrü- fatı bitkilərinin məhsuldarlığının artmasına müsbət təsir edir. Əgər torpaq başdan-başa səpilən bitkilər üçün hazırlanırsa və zolaqlarla suvarılarsa, səpinqabağı kultivasiya adi kultivasiyaya nisbətən 3-4 sm dərin aparılır, çünki səpicinin qabağında gedən tirədüzəldən torpağın yumşaldılmış üst qatını götürərək tirələr düzəldir.Ona görədə toxumlar normal dərinliyə düşür.Cərgəarası becərilən bitkilərin toxumları səpilərkən səpinqabağı kultivasiya 109 aparılır.Payızda rütubət toplayıcı suvarma aparılan tarlalarda dərin kultivasiyanı yumşaltma ilə əvəz etmək lazımdır.Digər hallarda səpinqabağı kultivasiya toxumun basdırılma dərinliyində aparılır. Dənli bitkilərin çarpaz səpilməsində toxumun səpin normasının yarısı tirədüzəldiciləri olmayan səpici aparatlarla səpilir və toxum- lar qəbul edilmiş dərinlikdən 2-3sm dərinə basdırılır. Toxumların yarısı yamacın köndələninə, yarısını isə maillik boyunca həmin bi- tki üçün qəbul olunmuş dərinlikdə səpilir.Şırımlar səpindən sonra, cücərtilər əmələ gəlməzdən əvvəl xüsusi şırımaçanlarla düzəldilir. Gec yazlıq bitkilər altında torpağın səpinqabağı becərilməsi er- kən yaz malalamasından və bir neçə kultivasiyadan ibarətdir. Əgər kultivasiyadan sonra əkin qatında yüksək yumşaqlıq və normadan az rütubətlilik müşahidə olunarsa torpağın vərdənələnməsi məq- sədəuyğundur. Suvarılan tarlalarda cərgəarası kultivasiya suvarılmayana nisbə- tən daha dərin çəkilir. Alaqların tələf edilməsi tarlanı səpinə hazır- lamaq işi ilə bigə aparılır Enli cərgəli, kvadrat yuva ilə aparılmış səpin və cərgəarası be- cərilən bitkilər əkilən tarlalarda rütubət toplayıcı suvarma aparıl- dıqda əvvəlcə çarpaz və ya uzununa kultivasiya çəkilir, lazım gəl- dikdə isə vegetasiya suvarmaları aparılır.Bunun üçün cərgəaraları becərilərkən bitkilərin zədələnməməsi üçün düzxətli və paralel şırımlar çəkilir. Yüngül mexaniki tərkibə malik olan torpaqlarda şırımlar arasında məsafə 50-60 sm, orta torpaqda 60-70 sm və ağır mexaniki tərkibli torpaqlarda 70-90 sm olur. Suvarılan növbəli əkində torpağın əsas, səpinqabağı və səpin- dən sonra becərilməsi sistemi nəinki yalnız təbii şəraitlərdən, həm də bitkilərin tərkibindən, suvarma rejimindən və digər şəraitlərdən asılıdır. 7.4. Liman suvarılması üçün torpağın becərilməsi Liman suvarması sadə rütubət toplayıcı suvarmalar qrupuna aiddir. Liman suvarması aparılan yerlərdə yaz rütubət toplayıcı su- varma həmin zonada suvarılmayan əkinçilik üçün qəbul olunmuş 110 torpaq becərilməsi sistemində köklü dəyişikliklərə səbəb olmur. Lakin selləmə rejimi müxtəlif olub, onun bəzi xüsusiyyətlərinin olmasına səbəb olur. Limanlar bozqırlaşmış bölgələrdə böyük çökəkliklərə deyilir ki, onlar yazda ərinti suları ilə dolur. Liman suvarması sadə rütubət toplayıcı suvarmalar qrupuna aiddir. Belə suvarma Rusiyada, o cümlədən Volqoqradda, Saratovda və digər vilayətlərdə geniş ya- yılmışdır. Ural vilayətində təbii limanlar əsas biçənək sahəsi hesab olunur. Liman suvarmasında dondurma şumu hətta əgər yazda ikiləmə şum tələb olunduğu hallarda da böyük əhəmiyyətə malikdir. Liman suvarması zamanı torpaqlarda əsas şum yay-payız dövrü 27-30 sm dərinlikdə aparılır. Torpağın kipləşməsindən, tarlaların alaqlanma- sından və bitkilərin növündən asılı olaraq hər 3-4 ildən bir dərin şum təkrar aparılmalıdır. Payızda əkilmiş torpaqların yaz becərmələrini həlqəvari malala- ma və kultivasiyadan başlamaqla torpaq quruduqca limanın kəna- rından mərkəzə doğru irəliləmək lazımdır. Limanların torpaqları tez-tez tozlaşdığından dondurma şumunun kultivasiyası üçün sacsız gəvahinli üzləyicilərdən istifadə olunmaqla 8-10 sm dərin- likdə becərmə malalama ilə birlikdə aparılır. Struktursuz şoran, şorakət torpaqlarda bəzən öz vaxtında dayaz şum aparılması faydalı hesab olunur, çünki hətta becərmə bir az gecikdikdə torpağın səthi kəsəkli olur. Bozqır az sulu limanlarda şorakətləşməmiş torpağı mala çək- məklə kultivatorla, suvarılmayan sahələrdə olduğu kimi becərirlər. Lilləşmiş çökəkliklərdə torpaq şiddətli tozlanır, ona görədə səpin- qabağı kultivasiyanın dərinliyini burada 10-12 sm-ə qədər artırmaq lazım gəlir. Liman torpaqlarında mühüm becərmə üsullarından biri də vər- dənələmədir ki, onun əhəmiyyəti təcrübə yolu ilə müəyyən olun- muşdur. Lakin vərdənələməni liman əkinlərində relyefi nəzərə al- madan aparmaq olmaz. Dərin çökəkliklərdə xüsusilə şorlaşmış torpaqlarda qaysaq əmələ gəlməklə cücərtilər məhv olur. Suvarılan torpaqların düzgün becərilməsi digər mübarizə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|