T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ arkeoloji (klasiK arkeoloji) anabiLİm dali
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
zevk verir. Güzel sesler, müzik, konuşmalar ve öyküler de üzerimizde aynı etkiyi yaratır. Yeme-içme, cinsellik de bize zevk verir ama bunları güzel olarak adlandıramayız. Sokrates’e göre; görme ve duyma yoluyla zevk aldığımız şeyler güzel olarak adlandırılır 325 . Bunlar, hem birlikte hem de kendi başlarına en büyük ve en zararsız zevklerdir 326 . Diyaloğun sonunda Sokrates’in vardığı yargı; “güzel şeylerin zor olduğu”dur 327 . “Protagoras” isimli diyaloğun konusu; erdemin edinilip edinilemeyeceğidir. Protagoras, dönemin ünlü sofistlerindendir. Diyaloğun sonunda her iki düşünürün fikirlerini değiştirdiğini görürüz. Öyle ki Sokrates; başta, erdemin öğretilemeyeceğini savunurken şimdi erdem ve bilgi arasında özdeşlik olduğunu söylüyor ve öğretilebilir birşey olduğunu savunuyor. Protagoras ise; başta, erdemin öğretilebilir olduğunu söylerken şimdi öğretilemeyecğini çünkü bilgi olmadığını savunuyor. Diyalog; Sokrates, bir dostu, Hippokrates, Protagoras, Alkibiades, Kallias, Kritias, Prodikos, Hippias arasında Kallias’ın evinde geçer 328 . Sokrates, Protagoras’la konuşurken şöyle diyor: “...Bütün öbür Yunanlı’lar gibi ben de Atinalı’ların bilge kimseler olduklarına inanırım. Oysa halk kurulu toplantılarında söz konusu olan bir inşaatsa mimarlara, gemi yapımıysa gemi yapımcılarına başvurduklarını, öğretilir ve öğrenilir herşey için de aynı şekilde davrandıklarını görüyorum...” 325 Plato 1926, 399-403 326 Plato a.g.e., 419 327 Plato a.g.e., 423 328 Platon 1996b, 121-123 89 Protagoras ise; Sokrates ve diğer dinleyicilere bir masal anlatıyor: “Bir zamanlar tanrılar vardı ama ölümlü türler henüz yaratılmamıştı. Yaratılmaları için kaderin saptadığı an gelince tanrılar onları toprak, ateş ve bu ikisiyle karışabilen maddelerle yeraltında şekillendirdiler. Tanrılar, Epimetheus ile Prometheus’u ölümlü türlere gerekli yetenekleri dağıtmakla görevlendirdiler. Fakat Epimetheus bölüştürme işinin kendisine bırakılmasını istedi. Ancak dikkat etmeden elindeki bütün güçleri hayvanlar için harcamış, geriye insan ırkı kalmamıştı. Ne yapacağını bilemiyordu. Prometheus bölüştürmeyi gözden geçirmeye geldi. Hayvanların çok iyi donatıldığını ama insanın çıplak, ayakkabısız, örtüsüz, silahsız olduğunu gördü. Oysa toprağın altından günışığına çıkarılması gereken gün yaklaşmaktaydı. Bunun üzerine insana kendini koruması için verecek şey bulamayan Prometheus, Hefaistos ile Athena’dan ateşle birlikte sanatlar bilgisini (ateş olmaksızın sanatlar bilgisi hem imkânsızdır hem de yararsız çünkü) çaldı ve insana armağan etti. Prometheus, Athena ile Hefaistos’un sanatlarıyla uğraştıkları ortak çalışma yerine gizlice girmeyi başarıp tanrıdan ateş kullanma sanatını, tanrıçadan da onun uğraştığı sanatı çalıp insana armağan etti... İnsan, tanrısal payını alınca önce tanrılarla arasındaki yakınlık yüzünden bütün hayvanlar arasında tanrının varlığına inanan tek tür oldu. Tanrılara sunaklar ve heykeller dikti” 329 … “Gorgias” diyaloğu; Sokrates, Gorgias, Polos, Kallikles arasındaki tartışmadır. Sokrates’in eski arkadaşı Khairefon ise diyaloğa biçimsel olarak katılır. Platon’un bu diyaloğunda; filozof, retorik (söylev) sanatını; ahlâksal ve siyasal gücünü ve çeşitli alanlarda oynadığı rolü ön plâna çıkararak ele alır. Sokrates, söylev sanatının 329 Platon 1996b, 132-134 90 karşısında “iyi”nin bilgisini veren felsefenin yüceltilmesine önem vermenin gerekliliğini vurgular 330 . Sokrates Gorgias’la konuşmasının bir bölümünde şöyle diyor: “Sanatların çoğunda söze pek az iş düşer ya da hiç düşmez. Önemli olan birşey yapmaktır. Resimde, yontuda, bunun gibi birçok sanatlarda sanatçı hiç konuşmadan da işini görebilir...” Yine Gorgias’la konuşurken diyor ki: “...İnsanla ilgili en büyük ve en iyi şeyler nelerdir? Eski şölenlerde içki içerken söylenen şarkıları bilirsin sanırım. O şarkılarda en iyi şeyler sayılırken başta sağlık, arkasından güzellik, üçüncü olarak da ozanların dediği gibi namusla kazanılmış zenginlik söylenir” 331 . Sokrates, diyaloğun ilerleyen bölümlerinde Polos’a sorar: “Güzel şeyler üzerinde konuşurken; hani güzel vücutlar, güzel renkler, güzel biçimler, güzel sesler, güzel töreler derken belli ölçülere göre konuşmaz mısın? Sözgelişi; güzel vücut derken, onu, yararı ile ya da ona bakanlara verdiği tatla ölçeriz” 332 … Kallikles’e ise şöyle söylüyor: “...Ressam olsun, mimar olsun, gemi yapımcısı ya da bir başkası olsun bunların hiçbiri yaptığını gelişigüzel seçmez. Yaptığına belli bir biçim vermek için ne gerekiyorsa onu seçer. Sanatçı kurallara uygun, düzgün bir bütün kurabilmek için herşeyi bir düzene sokmak, bir parçayı öteki parça ile uyumlu kılmak zorundadır” 333 … 330 Platon 1996a, 43-45 331 Platon a.g.e., 51-52 332 Platon a.g.e., 78 333 Platon a.g.e., 111-112 91 “İon” diyaloğunda konu; ozan İon’un yeteneğidir. Niçin Homeros’u yorumlayabiliyorken, Hesiodos ve diğer şairleri yorumlayamamaktadır? Çünkü o, yeteneğini bir sanattan değil ama bir esinden almıştır. Sokrates, İon’la konuşurken şöyle söylüyor: “...Şair hafif, kanatlı, kutsal bir şeydir. İlhamı duymadan, kendinden ve aklından öteye geçmeden yaratamaz şiirini. Senin Homeros üzerine yaptığın gibi konuları üzerinde o kadar güzel şeyler bulup söylemeleri sanatla değil tanrısal bir vergiyledir... Ben bir sanatı konusuna göre adlandırırım. Sanatların konuları hep aynı olsaydı hepsinden aynı şeyleri öğrenecek olduğumuza göre, ayrı ayrı sanatlardan laf edemezdik elbet” 334 … “Menon” adlı diyalog; Sokrates, Menon, Menon’un bir kölesi ve Anytos’un konuşmalarından oluşur. Sokrates ve Menon erdemin öğretilebilirliği üzerinde tartışırlar. Sokrates’e göre; erdemin öğretilip öğretilemeyeceği bir yana ne olduğu bile bilinmez 335 . Ona göre; “Erdemli insanları ötekilerden ayıran, ne güzel şeylere karşı duydukları sevgi ne de iktidardır. Zira güzel şeyleri herkes sevdiği gibi, güzelle iyi de birbirine karışmaktadır” 336 . Sokrates sohbet esnasında Menon’a sorar: “Bize faydalı olan şeyleri bir bir gözden geçirelim. Sağlık, kuvvet, güzellik, zenginlik ve bunlara benzer başka şeyler bize faydalıdır değil mi” 337 ? 334 Platon 1996a, 268-271 335 Platon a.g.e., 149 336 Platon a.g.e., 140 92 Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|