T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ arkeoloji (klasiK arkeoloji) anabiLİm dali
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
Kratylos, her nesne için doğru bir adlandırma olduğunu savunur. Hermogenes’e göre ise adların doğruluğu; bir uzlaşmaya, bir sözleşmeye bağlıdır. Sokrates, araştırmasını Homeros’un ve diğer ozanların yapıtlarına dayandırır. Çeşitli ad ve kavram gruplarını etimolojik açıdan inceleyerek adın, nesnenin özünü yansıtmasının doğru olacağını savunur. Kratylos’a göre; adın doğruluğu nesnenin doğasını göstermesine bağlıdır. Adlar, öğretmek için yapılır ve oluşturulmaları bir sanattır. Sanat ise yasa koyucularca uygulanır. Bu yüzden o, bazı adların yanlış düzenlendiğini kabul etmez. Kratylos, adlarının bilinmesiyle nesnelerin de bilinebileceğini savunurken Sokrates, nesnelerin araştırılmasında adların kılavuz alınmasının bizi yanılgıya götüebileceğini söyler. Sokrates’e göre, nesnelerin bize bağlı olmayan sürekli bir geçerlikleri vardır. Sokrates, hareket ifade eden adları yaratanların herşeyin hareket halinde olduğunu ve aktığını düşündüklerini söyler. Oysa bir kendinde iyi ve kendinde güzel her zaman vardır. O, bu düşüncesiyle Herakleitos’çu düşünceye karşı durmuş oluyor. Diyalogta; Hermogenes’in düşüncesi de; Demokritos’un, insanların aralarında ilişki kurabilmeleri için nesneleri anlaşarak adlandırdıkları düşüncesiyle benzeşir 362 . Sokrates’e göre; “...Güçtür güzel şeylerin özünü kavramak” 363 … Ona göre; “Güzel, güzel nesneler üretendir” 364 . Sözcükleri, kelime kökü bilgisine dayandırarak açıklayan Sokrates’e göre; “Tekhne’nin (sanat) anlamı; “t” çıkarılıp ta “kh” ile “n”, “n” ile “e” arasına “o” sokulursa; bu sözcük “ekhonoe”yi (uslu; heksis nou) gösterir” 365 . 362 Platon 1996a, 191-192 363 Platon a.g.e., 195 364 Platon a.g.e., 232 101 “Theaitetos” diyaloğunda; Sokrates, Euklides, Terpsion, Theodoros ve Theaitetos, bilgi üzerine konuşurlar 366 . Sokrates, Theaitetos’a bir ara der ki: “...Görgü olmadan bir sanatı öğrenmek mümkün değildir” 367 … “Sofist” adlı diyaloğun konusu, sofistlerdir. Tartışmaya katılanlar; Sokrates, Theodoros, Theodoros’un konuk olarak getirdiği Elea’lı yabancı ve genç Theaitetos’tur 368 . Diyaloğa katılan yabancı, Theaitetos’la konuşurken tüm sanatların ikiye ayrıldığını söylüyor: “İlki tarım, ikincisi beslenmeye yarayan araç gereçlerin, kapkacağın parçalarının biraraya getirilmesi ya da bunların tezgâhlarda yapılması gibi tüm işler, buna bir de öykünme (taklit) sanatını katalım. Bütün bunları uygun bir biçimde tek bir ad altında toplayabiliriz... Bir kimse, önceden varolmayan birşeyi herhangi bir zamanda meydana getirmişse; o kişiye, o şeyi meydan getiren ve o şeye de meydana getirilmiş olan şey deriz. Tüm bu sanatlar, etkinliklerini meydana getirmede gösterirler. Öyle ise; onların tümünü, meydana getirme sanatı başlığı altında toplayalım” 369 . Yabancıya göre; öykünme, latif bir şaka sanatıdır. O, öykünme sanatını ikiye böler: “...Birinci bölümü, kopya sanatıdır. Kopya sanatı da şundan ibarettir: Örneğin; kopya ile orantısı uzunluğa, genişliğe ve derinliğe göre alınır ve bunun dışında her kısma, ona uygun gelen doğal renkler sürülür... İster plastikte olsun, ister resim 365 Platon 1996a, 229 366 Platon 1996b, 179 367 Platon a.g.e., 190 368 Platon a.g.e., 273 369 Platon a.g.e., 279 102 sanatında olsun, büyük boyutlu bir sanat yapıtı yapanlar böyle davranmaz. Çünkü eğer onlar kopyası yapılmış güzel objelerin gerçek orantısını yeniden vermek isteselerdi, senin de bildiğin gibi yukardaki kısımlar çok küçük, aşağıdaki kısımlar çok büyük görünecektir; çünkü biz birincisine uzaktan, ikincisine yakından bakarız... Bundan ötürü, bu sanatçılar gerçeği bir yana bırakır ve yapıtlarını gerçek orantıya göre yapmazlar. Ama onlar güzel görünürler” 370 … Theaitetos’a göre; “Tasvir, apaçık şunlardır: Sudaki ve aynadaki resimler, dahası tablolar, heykeller ve bunun gibi başka ne varsa herşey” 371 . Yabancı, Theaitetos’la konuşurken; görüntü oluşturan sanattan da söz eder ve onu ikiye bölerek şöyle tanımlar: “Biri, araç ve gereçlerle yapılır. Diğeri ise görüntü- resmi meydana getiren kimsenin kendi kendini araç yapmasıyla oluşur” 372 . “Timaios” isimli diyalogta sohbete katılanlar; Sokrates, Timaios, Hermokrates ve Kritias’tır 373 . Bu diyalogta Platon düşüncesinin tüm ögelerini bulmak mümkündür. Diyalog, daha çok bir nesir özelliği taşır. Diyalogtaki evrenin oluşumuyla ilgili bölümler; Yahudi, Arap ve Hristiyan ulemasının bu eseri kutsal kitaplarından saymalarına neden olmuştur 374 . Sohbete katılanlardan Timaios, konuşmasının bir bölümünde şöyle söylüyor: “...İyi olan herşey güzeldir. Güzel de hiçbir zaman orantısız olmaz... Bir canlı güzel olabilmek için tam orantı içinde bulunmalıdır. Ama biz de orantıları ancak küçük şeylerde sezip onlarda hesaba katıyoruz. En önemli, en büyük şeylerde ise farkına 370 Platon 1996b, 303-304 371 Platon a.g.e., 309 372 Platon a.g.e., 353 373 Platon 1997d, 8 374 Platon a.g.e., 141 103 bile varmıyoruz. Mesela; sıhhatle hastalıklar, erdemle kötülük için ruhla vücut arasındaki orantı veya orantısızlıklardan daha önemlisi yoktur... Düşünmeyiz ki; kuvvetli ve her bakımdan büyük bir ruh çok zayıf, çok küçük bir tende bulunursa yahut da durum bunun tamamiyle aksi olursa, canlı bir bütün olarak güzel olamaz, çünkü orantısızdır. Orantı ise herşeyin başında gelir. Aksine olarak orantılı olursa, bu orantıyı gören, görebilen için gördüğü şeylerin en güzeli, en hoş olanıdır. Mesela bir vücudun bacakları çok uzun yahut başka bir örgeni orantısız olursa bu vücut sadece çirkin olmakla kalmaz, aynı zamanda bu örgen başka örgenlerle bir iş görüyorsa, vücut çok yorulur” 375 … “Kritias” diyaloğunda konuşmacılar; Sokrates, Timaios, Kritias ve Hermokrates’tir 376 . Sohbetin konusu; bir zamanlar varolan Atlantis adasıdır. Kritias, dokuzbin yıl önce gerçekleştiği rivayet olunan ve Atina ile Atlantis adası krallarının iki taraf olduğu savaştan söz etmek ister. Kritias, sohbet esnasında bir ara diyor ki: “...Hepimizin, dünyadaki bütün insanların sözleri bir taklit, bir benzetiş olmaktan çıkamaz. Şimdi, ressamların yaptıkları resimlerde tanrı veya insan vücutlarını, seyircileri memnun edecek kadar benzetebilmek için karşılaştıkları kolaylık yahut zorlukları gözden geçirelim. O zaman göreceğiz ki ressam; resmini yaptığı yeryüzünü, dağları, ırmakları, ormanları, içinde bulunan ve çevresinde dönen herşey ile bütün göğü biraz olsun benzetebilmişse, bizi o anda tatmin etmektedir. Bundan başka, bu gibi şeyler üzerinde kesin bir bilgimiz olmadığından, onların benzeyişlerini ne inceler ne de münakaşa ederiz; belirsiz, aldatıcı şekillere razı oluruz. Ama bir ressam kendi 375 Platon 1997d, 130 376 Platon 1997f, 8 104 Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|