T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ felsefe ve din biLİmleri (Dİnler tariHİ) anabiLİm dali

 
22
günahlardan kurtuluş da önemli görülmüştür. Çünkü günah, insanların tanrılarla olan 
ilişkilerini bozan bir şeydir. Bu yüzden de günahlardan kurtuluş, everensel uyumun 
yeniden sağlanması için şarttır.
70
 
Yukarıda da bahsettiğimiz gibi Upanişadlar ile birlikte Hint dini düşüncesi 
farklı bir hal almaya başlamıştır. Upanişadlar’da ortaya çıkan karma-tenasüh inancı 
ve atman ile Brahman’ın özdeş olduğu fikri, Hinduizm’in bugünkü kurtuluş 
anlayışını meydana getirmiştir. Atman ile Brahman’ın özdeş olduğu fikri, 
Upanişadlar’ın temel felsefesini oluşturmaktadır. Buna göre Brahman, Vedalar’daki 
ilk varlıktır. O, her şeyin sebebi, her şeyin içinden çıktığı ve sonunda yine O’nda yok 
olacağı mutlak gerçekliktir.
71
 Kaynakların belirttiğine göre bu durum, Chandogya 
Upanişad III. 14,2-4 kısmında şöyle anlatılmaktadır: “O, bir ve sonsuzdur, Doğuda 
sonsuz, batıda sonsuz… Doğu ve diğer yönler onun için mevcut değildir… Yüce 
Brahman sabitlenemez. O sınırsızdır, doğmamıştır; ne yorumlanabilir ne de 
kavranabilir. O benim yüreğimdeki bendir. Bir pirinç tanesinden, bir arpa tanesinden, 
bir hardal tanesinden, bir darı tanesinden daha ufaktır. O, benim yüreğimin en 
derinlerindeki benliğimdir; yeryüzünden, gökyüzünden, cennetten ve tüm bu 
dünyalardan daha büyüktür.” 
72
 Brahman, hem her şeyin içinde hem dışında olarak 
tanımlanmıştır. O’nun insanın içindeki haline ise atman denilmiştir. Atman ve 
Brahman bir ve özdeştir. Chandogya Upanişad’da anlatılan suyun içindeki tuz 
hikâyesi bu özdeşliği anlatmak için kullanılan en ünlü örnektir.  Suyun içinde erimiş 
olan tuzun görünmediği halde orada olduğu bilindiği gibi, evrenin özü de görünmese 
                                                 
70
 Aydın, s. 80-81. 
71
 Nikhilananda, s. 27; Eliade, C. I, s. 294. 
72
 Bkz. Eliade, C. I, s. 294; Nikhilananda, s. 30. 

---

 
23
de insanın içindedir. Bu benzetmenin sonunda o meşhur ifade yer alır: “Sen o’sun.” 
(tat twam asi)
73
 Atman ile Brahman’ın özdeşliğini ifade eden bir başka cümle ise, 
“Aham Brahma Asmi” (Ben Brahmanım) ifadesidir.
74
  
Upanişadlar, Vedalar’ın çok fazla üzerinde durduğu amelleri, özellikle kurban 
ibadetini kurtuluş için faydasız görmüş ve gerekli olanın bilgi olduğunu bildirmiştir. 
Daha önce de belirttiğimiz gibi, Brahmanalar’da, tenasühün sebebi, kurban 
törenlerinin tam olarak yerine getirilmemesi olarak açıklanmıştır. Bu sadece pratik 
bir eksiklik değil, aynı zamanda kurbanın gereği ve mahiyeti konusundaki bilgisizlik 
ve cehaletten kaynaklanan bir eksikliktir. Bu cehalet (avidya), Upanişadlar’da 
metafizik bir cehalet olarak betimlenmiştir.
75
 Avidya, kelime olarak bilgisizlik 
anlamına gelmektedir ve gerçeğin tabiatının anlaşılamaması olarak tarif edilir.
76
 O, 
gerçeği görmeyi engelleyen bir “perde” gibidir.
77
 Bu terim, âlemde var olan 
çokluğun arkasındaki tekliği fark edememe ve bu çokluğu göz önünde tutarak tek 
olan gerçeklikten uzaklaşma durumunu ifade eder. Bunun sonucunda da insan, 
âlemde görünen geçici şeylere değer verir ve dünya hayatına aşırı bir arzu ile 
bağlanır. Bütün acıların sebebi, işte bu cehaletten kaynaklanan arzulardır.
78
 Dünyaya 
tutkuyla bağlanma sonucu ortaya çıkan arzular, kötü fiillere sebebiyet vermektedir. 
Kötü fiiller de kötü karmalar meydana getirir, kötü karma ise bir sonraki dünyaya 
                                                 
73
 Eliade, C. I, s. 294; Karen Armstrong, Tanrının Tarihi, Çev. Oktay Özel, Hamide Koyukan, 
Kudret Emiroğlu, Ankara 1998, s. 50 -51 
74
 Allan, ERE, C. VII, s. 565. 
75
 Eliade, C. I, s. 292. 
76
 Penguin Dictionary of Religions, s. 60. 
77
 Allan, ERE, C. VII, s. 565. 
78
 Eliade, C. I, s. 293; Yitik, Karma Tenasüh, s. 34 -35; Aydın, s. 60. 

---

 
24
gelişinde insanın, daha aşağı derecede bir var oluşla karşı karşıya kalmasına neden 
olur. Böylece insan, karma- tenasüh çemberinde döner durur.
79
  
Karma- tenasüh çemberinden kurtuluşun yolu öncelikle dünyaya duyulan 
arzulardan vazgeçmektir. Bu da avidyanın ortadan kalkmasıyla gerçekleşir. Cehalet 
ortadan kalktığında insan, âlemdeki çokluğun arkasındaki tekliği fark eder ve her 
şeyin temelinde Brahman’ın olduğunu anlar. Artık evrende başka hiçbir şeyin değeri 
kalmaz.
80
 Bu gerçeği idrak ederek arzu ve isteklerinden sıyrılan insan için artık 
karmanın etkisi ortadan kalkar. Karma kesildiğinde de kişi artık kurtuluşa ulaşmış 
olur. Çünkü yeniden dünyaya gelmesini gerektirecek, önceki fiillerinden 
kaynaklanan bir sebep mevcut değildir.
81
  
Kötü karmalardan arınarak kurtuluşa eren ruh, Brahman’a ulaşır ve onunla 
birlik olur. Bu sonsuz bir mutluluk hali, her türlü korku ve endişeden emin olma 
durumudur.
82
 Kurtuluş, Upanişadlar’da farklı  şekillerde tarif edilmiştir. Bunlardan 
bazıları: cennette ölümsüzlüğe kavuşmak, ölümsüz olup tekrar dünyaya gelmemek, 
doğup ölmekten kurtulmak, Brahman ile bir olarak tekrar doğmaktan kurtulmak, 
Tanrıyı bilerek bütün engelleri aşmak, Brahman ile özdeşliği kavrayarak arzu ve 
tutkulardan kurtulmak, Tanrıya ulaşmak, keder ve acıdan uzak olmak, sürekli 
aydınlık olan Brahman ülkesine ulaşmak, kişinin karması ile bağları koparmaktır.
83
 
Bhagavad Gita’da ise kurtuluş, Brahma ile birlikte olmak; Brahma’ya ulaşmak, 
Brahman’ın nirvanasına kavuşmaktır. O, huzur ve mutluluk durumudur.  Kurtuluş, 
                                                 
79
 Yitik, Karma-Tenasüh, s. 90; Gupta, ER, C. VIII, s. 93 
80
 Allan, ERE, C. VII, s. 565; Budda, s. 75 
81
 Geden, ERE, C. XI, s. 134; Yitik, Karma Tenasüh,  s. 38. 
82
 Geden, ERE, C. XI, s. 134. 
83
 Bkz. Çağdaş, “Upanishad’lar”, s.156-157. 

---