T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ felsefe ve din biLİmleri (Dİnler tariHİ) anabiLİm dali

 
25
mükemmelliğe ulaşmak, en yüce yere varmak, tekrar dünyaya gelmemek ve 
ölümsüzlük haline erişmektir. 
84
  
Bhagavad Gita, insanın doğasında üç nitelik (guna) olduğunu belirtir. Bunlar, 
sattva, racas ve tamastır. Sattva; iyilik, aydınlık, sağlık hali olarak tanımlanmaktadır. 
Racas; insanı dünyaya bağlayan tutkular ve fiillerdir. Tamas ise cehalet ve karanlık 
halidir. Şayet bir insanda, bu üç gunadan üstün olanı sattva ise, o kişi, iyi işler yapar 
ve bilgeliği elde eder. Ancak bundan daha önemli olan, bu gunaların ardındaki 
gerçeği görebilmektir. Buna da insan ancak sattva tarafını geliştirerek ulaşabilir. 
Böylece insan kurtulur ve Tanrı ile birlik olma haline erişir. Bu durum şöyle ifade 
edilmektedir: “Bu gunalardan başka bir şey olmadığını gören kişi, bunların 
ötesindedir. Beni bilir ve benim varlığıma kavuşur. Bedeni oluşturan bu üç gunayı 
aşan kişi, doğum, ölüm, yaşlılık ve kederden kurtulur ve ölümsüzlüğe kavuşur.” 
85
 
Bu üç gunanın ötesini idrak eden kişi ise Gita’da, gunalardan etkilenmeyen, keder- 
neşe, sevilen- sevilmeyen, övgü- sövgü, dost- düşman gibi ayrımlara aldırmayan, 
bütün fiillerden uzaklaşmış kişi olarak tanımlanır ve onun Brahma’ya ulaşacağı 
vurgulanır.
86
  
Hinduizm için oldukça önemli bir referans olan Manu Kanunları VI, 91-96 
arasında kurtuluşa ulaşmayı sağlayacak olan on basamaklı fazilet kanunundan 
                                                 
84
Bkz. Bhagavadgita II, 15; XIII, 12; XIV, 2,  20, 27; V, 17; VIII, 15,21; XV, 5-6; VI, 45; VIII, 
13, 21, 28; IX, 32; XVI, 22 -23; VIII, 15; XIV, 1; V, 12, 29; VI, 15; IX, 31; XII, 12; XVIII, 62; 
VI, 28; II, 72; V, 24 -26; VI, 15; IV, 24, 31; VIII, 24; XIII, 30; XVIII, 50; VI, 28 Korhan Kaya, 
Bhagavadgita, Ankara 2004; Mohandas K. Gandhi, Bhagavad Gita, Çev. Vecihi Karadoğan- 
Seda Çiftçi, İstanbul 2004; Çağdaş, “ Bhagavadgita”, s. 117. 
85
Bhagavad Gita XIV, 1 -20 Kaya, s. 68 -70; Gandhi, s. 204 -208; Aydın, s. 82. 
86
Bhagavad Gita XIV, 22 -27 Kaya, s. 70; Gandhi, s. 208 -211. 

---

 
26
bahsedilmiştir. Bu basamaklar şunlardır: hoşnutluk (sebat), sabır (affedicilik), zihin 
murakabesi, hırsızlık yapmama, saflık, hislerin murakabesi, zekâ (kutsal metinleri 
anlama), (Brahman) bilgisi, doğru sözlülük ve öfkelenmeme. İlk üç kasta mensup 
olan kişiler, hayatın üç aşamasını geçtikten sonra, bu kanunu uygulamalı ve 
dünyadan elini eteğini çekmelidir. Onlar böylece günahlarını temizleyerek en yüce 
hedefe, kurtuluşa ulaşırlar.
87
  
Kısaca özetleyecek olursak, kurtuluş, insanın, bu dünyaya bağlanmasına sebep 
olan cehalet bağından (avidya) sıyrılarak, Brahman ile kendi ruhunun özdeşliğini 
fark etmesi ve bunun sonucunda da karma- tenasüh çemberinden kurtularak 
ölümsüzlüğü elde etmesi ve tekrar dünyaya gelmemesidir. 
 Hinduizm’de tenasüh, yani ruhların farklı bedenlerde yeniden dünyaya 
gelmesi olgusu bulunduğu için, kurtuluşun hangi bedende olacağı merak konusu 
olmuştur. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi, Hinduizm’de kast sistemi vardır ve 
genellikle ibadetler ve ahlaki davranışlar ilk üç kasta göre belirlenmiştir. Bu durumda 
aşağı kasttaki insanların kurtuluşa ulaşma ihtimalleri oldukça az görülmektedir. 
Kurtuluş, ancak en üst kast olan brahmin, yani din adamı  sınıfı için mümkündür. 
Diğer kastlarda dünyaya gelenler ancak, bir dahaki doğumlarında daha yüksek bir 
kastta olmak için çaba sarf edebilirler. Kadınların da aynı şekilde, ancak erkek olarak 
dünyaya gelirlerse kurtuluşa ulaşabileceklerine inanılmıştır.
88
 Upanişadlar’da alt 
kastların da atman bilgisini elde edebilecekleri belirtilmişse de,
89
 en büyük açılımı 
Bhagavad Gita yapmıştır. Bhagavad Gita’nın XVIII. bölümünün 45. cümlesinde her 
                                                 
87
 Raju vd., s. 139 -140. 
88
 İlhan Güngören, Buda ve Öğretisi, İstanbul 1994,  s. 21. 
89
 Çağdaş, “Upanishad’lar”, s. 155. 

---

 
27
kasttan insanın, kendi kastına uygun görevleri yerine getirerek kurtuluşa 
ulaşabileceği belirtilmiştir.  Tanrı’ya tam olarak bağlanan kişilerin alt kastlardan da 
olsalar, kurtuluşa ulaşabilecekleri ise, IX. bölümün 32. cümlesinde “…bana 
sığınmaya gelenler, aşağı sınıftan da olsalar, kadın, vaisya, sudra da olsalar, hepsi de 
en yüce yola erişeceklerdir.”  ifadesiyle açıkça dile getirilmiştir. 
90
 
Hinduizm’de kurtuluşun, hayattayken mi ölümden sonra mı olduğu sorusu çok 
fazla tartışılan bir konu olmuştur. Kaynaklarda belirtildiğine göre, hayattayken, 
ölümden önce kurtuluş mümkündür. Upanişadlar’da kurtuluşun ölümden önce de, 
sonra da olabileceğine dair bilgiler mevcuttur.
91
 Bhagavad Gita II 72’de kurtuluşun 
ölüm anında;  IV 9’da ise ölümden sonra gerçekleşeceği bildirilmiştir. 
92
  
Yaşarken kurtuluşa “jivanmukti” adı verildiğini yukarıda belirtmiştik. 
Ölümden sonraki kurtuluşa ise “videhamukti” adı verilmektedir.
93
 Kurtuluşa 
yaşarken ulaşmış kişinin (jivanmukta) özellikleri arasında, tanrı gibi her yerde 
bulunabilme, kendisini görünmez duruma getirebilme, dünyayı yaratma dışındaki 
bütün tanrısal güçlere sahip olabilme gibi nitelikler sayılmıştır.
94
 Bhagavad Gita’nın 
IV. bölümünün 18 -23 arasındaki cümlelerinde jivanmuktinin özellikleri şöyle 
belirtilmiştir: dünya işleriyle uğraştığı halde onların üstündedir. Onun bütün fiilleri 
bilgelik ateşiyle yakılıp yok edilmiştir; o, yaptığı fiillerden dolayı herhangi bir 
sonuca katlanmak zorunda değildir, dünya zevklerine herhangi bir istek duymaz ve 
                                                 
90
 Çağdaş, “Bhagavadgita”, s. 116; Bkz. Kaya, s. 55; Gandhi. 
91
 Bkz. Çağdaş, “Upanishad’lar”, s. 157; Aydın, s. 110. 
92
 Çağdaş “Bhagavadgita”, s. 118, Kaya, s. 36, 40; Gandhi, s. 65, 92.  
93
 K. S. Joshi,
 
Liberation: The Avowed Goal of Indian Philosophy,
 
Philosophy East and West, 
vol. 18, No. 1/2, Jan. - Apr., 1968, s. 77 -78; Aydın, s. 109 -116. 
94
 Bkz. Aydın, s. 160-162. 

---