T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
213
dairesi başkanı ihtidâcıları gezerek İmparatorun dönüş hareketlerini onayladığını 
anlatması fikriyle bir proje başlatmış, ancak gerekli başarıyı sağlayamamıştır.
734
 
Piskopos Guriy yeparhiyasında ihtidâ hareketini inceleyince, bu işin ilk Kazan 
Keşişi Guriy adına bir Cemiyet kurularak sadece sevgi ve gönüllü çalışacak bir kurum 
tarafından yapılabileceği görüşüne ulaşmış ve bir cemiyetin kurulması gerektiğini 
düşünmüştür. Bu düşüncesini resmî görevlilerle paylaşan Guriy onay alınca 4 Ekim 
1867 tarihinde büyük bir törenle Kutsal Guriy Kardeşlik Cemiyetini açmıştır. Kardeşlik 
Cemiyeti tamamen misyon işine kendini verecek ve Ortodokslaştırma birinci hedefi 
olacaktır.
735
 
Kazan’da misyon amaçlı gönüllü bir cemiyetin kuruluşu misyonerliğin 
taktiğinin değiştiğini göstermekte, süreç içinde kendinî yenileyerek resmî idareyle uyum 
gösterdiğine işaret etmektedir. Nitekim bütün kilise çalışanları cemiyetin bu işi 
devletten ve kiliseden daha iyi yapacağını düşünmektedir, bu da ihtiyaca cevap verme 
yeteneğinin Rus Ortodoks din adamlarında olduğuna bir işaret olarak görülebilir. Aynı 
zamanda Devlet idaresinde bulunan kişiler de bu teşkilatı desteklemekle sosyal bir 
ihtiyaç olan devletin bütünlüğünü sağlayan bu çalışmanın gereğine inandıklarını 
göstermektedir.  
Yine sonuç olarak, islamın ve müslümanların hıristiyanlar karşısında daima 
ilerlediği, misyonerlerin bizzat ifadeden kaçınmadıkları, Kreşenlerin daima müslüman 
olarak kalmak istedikleri, bunu da bir yaşam tarzı olarak örf ve âdetleriyle uyumlu olmak 
için yaptıkları söylenmektedir. 1867 yılına kadarki misyoner faaliyetleri daima yüzeysel bir 
görünüm arz etmektedir. Vaftiz, kilise ayinleri, hukuki statü ve yeniden köydeki hayata 
dönüş. Bu süreç devam edip gelmiştir. hıristiyanlığı bir statü sorunu veya zorlamayla kabul 
etmek zorunda kalan Tatar, Çuvaş, Çeremiş ve Marilerin ilk fırsatta resmî anlamda da 
müslüman veya putperstliğe dönmek istemeleri zaten bu dinî yaşamadıklarına açık örnektir 
ve dökümanların hepsi bu gerçeği ifade etmektedir.  
                                                 
734
 Mojarovskiy, İzlojenie, s. 255 
735
 Mojarovskiy, İzlojenie, s. 255;”Kreşenlerin hıristiyan kalmaları ve çocuklarının iyi bir hıristiyan olması için; a. 
onlara özel okul açıp kitap basmak; b. özel kiliseler yapmak; 2. Kazan yeparhiyasında etkin bir hıristiyan 
propagandası yapmak; 3. İhtida edenlerin ikna edilmesi; 4. Vaftiz olanları maddi ve manevi yönden devamlı surette 
korumak gerekmektedir.” 
 

---

 
214
V. BÖLÜM
  
ORTODOKS MİSYONUN YENİDEN YAPILANMASI: İLMİNSKİY VE 
SİSTEMİ 
5.1. İlminskiy’nin Biyografisi 
Nikolay  İvanoviç  İlminskiy, 23 Nisan 1822 tarihinde Penza’da dünyaya 
gelmiştir. İlköğrenimini Penza Diyanet okulunda tamamlamıştır, daha sonra seminariye 
devam etmiş, en iyi öğrenci olarak Kazan İlâhiyat Akademisine 1842 yılında kabul 
edilmiştir.
736
 1845 yılında ise Bakalavır derecesiyle ödüllendirilip 1846 yılında Tatar 
Türkçesi dersleri vermeye başlamıştır.
737
  Akademi bünyesine alındığı ilk yıllar 
İlminskiy kimsenin dikkatini çekmemiştir ancak zamanla zekası ve aklıyla bütün 
hocaların dikkatini çekmeyi başarmıştır.  İlk yıllarda Tatarcayla ilgisi sadece oturduğu 
yerdeki komşularıyla selamlaşmasıdır. Ancak okulda öğretmeni Kazambek’in 
derslerinde başarılı olmuş ve Arapça yerine Tatarcayı  öğrenerek Rektör Grigori’nin 
dikkatini çekmiştir ve Doğu dilleri bölümüne atanmasını temin etmiştir. Bu bölüm o 
dönemde Arapça ve Tatarca öğretmektedir.
738
 Doğu dilleri bölümünü 1841 yılında 
başarıyla bitirmiş ve Prof. Kazambek’in yakın ilgisine mazhar olmuştur. Dönemin en 
büyük  şarkiyatçısı olarak gösterilen Prof. Kazambek mezun olunca da İlminskiy’le 
ilgilenmiş müslümanların iç ve dış yaşantılarını ona öğretmiştir. Ayrıca Tatarcasını da 
geliştirmek için İlminskiy Akademideki yerinden ayrılarak 1847 yılında Tatar 
kasabasına taşınmıştır. Yerleştiği kasabanın medresesinde Molla Muhammed Kerim’in 
derslerine katılarak talebesi olmuş, çalışkanlığıyla Tatarlara kendinî sevdirmiştir. Bu 
medrese de eğitimini tamamlayıp bir üst medrese olan Molla Bay Murat’ın medresesine 
iki ay devam edip medrese içinde bir odada 2 ay yaşamıştır.
739
 Bu arada Tatar 
kasabasında Rusça dersler vermiş, hastalanınca da Akademiye geri dönmüştür. İyileşir 
                                                 
736
 V. N. Vitevskiy, “N. İ. İlminskiy Direktor Kazanskoy uçitelskoy seminari” İzvestiya po Kazanskoy eparhii, ayrı 
basım Kazan 1892, No: 4,5,6 ve 7; P. Afanasyev,  Şkolı sredi inorodtsev Kazanskogo kraya do İlminskogo, I”, 
JMNP, 1913 XLVIII, s. 2; S. V. Çiçerina, O privoljskih inorodtsah i sovremennom znaçenii sistemi İlminskogo, St. 
Petersburg, 7 Aprilya 1906, s. 15; M. Petrov, “Nikolay İvanoviç  İlminskiy i ego prosvetitelneya sistema,” Sbornik 
Statey Tsentralnaya Tipografya, Kazan 1916, s.2. 
737
 Vitevskiy, a.g.m., s. 7 
738
 Afanasyev I, a.g.m.,  s. 2-3 
739
 Afanasyev I, a.g.m.,  s. 5-6 

---

 
215
iyileşmez geri kasabaya dönerek bir yıl daha medresede Tatarcasını ve Arapçasını 
ilerletmiştir. Bu arada hocası Kazambek’in hiçbir dersini kaçırmamıştır.
740
 
Akademinin misyoner bölümünün amacı bölgelere misyoner yetiştirmekti ve 
bu amaçla filoloji eğitimi en önemli bir araçtı. Akademi müfettişi Afanasyev bunu şu 
sözlerle açıklamaktadır: “Dil öğrenmede asıl amaç müslüman ve Budistlerin 
hıristiyanlaştırılmasıdır. Yetiştirilen misyonerler onların dilini öğrenirken eksikliklerini 
de öğrenecek, onları  hıristiyanlaştırmak için zayıf noktalarını tespit edecektir.
741
 1847 
yılında Pratasov İmparator I. Nikolay’ın kiliselerde Rusça dışında dillerle de ibadet 
edebilmesine dair kanunu yayınlayınca N. İlminskiy de çeviri yapacak komisyona 
seçilmiştir.
742
 Kazan Akademisinde 1848 yılında kurulan bu komisyonun üyeleri; Kazan 
piskoposu Grigoriy Postnikov, Kazan Üniversitesi Rektörü Prof. A. K. Kazambek, 
Akademinin Dekanı Piskopos Grigoriy, Bakalavır İlminskiy ve Prof. Sablukov’dur.
743
  
Bu arada İlminskiy, 1850 yılında Holiy Sinod izniyle Türkiye, Mısır ve Şam’a 
bir araştırma gezisi yaptı ve 3 yıl burada kendinî geliştirdi. Buradaki şeyhler ve medrese 
hocaları yanında islam ile ilgili bilgisini derinleştirmiştir. Ayrıca Farsçası ve Arapçası 
mükemmelleşmiştir.
744
 1854 yılında Kazan’a dönen İlminskiy, Kazan Diyanet 
Akademisinin yayını olan Ortodoks Sobesednik dergisinin yayın kuruluna kâtip 
olmuştur. Bu dergide dikkati üzerine toplayan İlminskiy, aynı zamanda Misyoner 
bölümü öğrencilerine doğu dilleri öğretmenliği yapmıştır.
745
 
Bu arada komisyondaki görevlerine devam ederek çeviri faaliyetlerini de 
ölünceye kadar sürdürmüştür.
746
 On yıl boyunca bütün hıristiyanlık kutsal metinlerini 
Arap harfli Tatarcaya çevirerek kiliselere göndermiş, ancak 1856 yılında İlminskiy’nin 
yaptığı saha araştırmasında, bu eserlerin halka hitap etmediği tespit edilmiştir. Nitekim 
İlminskiy sonradan geliştireceği Kiril harfleriyle yazılan Tatarcaya tercümeler yapma 
                                                 
740
 Afanasyev, a.g.m., s. 5-6; Vitevskiy, a.g.m., s. 8. 
741
 Znamenskiy, P., İstoriya Kazanskoy Duhovnoy Akademi za perviy (doreformennıy) period eya şuşçestvovaniya 
(1842-1870), 3 Cilt, Kazan, Tipo. İmp. Un. 1892, s. 360 
742
 Çiçerina,  s. 15; Afanasyev, s. 7; Vitevskiy, s. 7,  
743
 S. V. Çiçerina, Kak naçalıs dılo prosveşeniya vastoçnih inorodtsev, St. Petersburg, 1907,  s. 15 
744
 Vitevskiy, a.g.m., s. 8 
745
 Vitevskiy , a.g.e.,s. 8. 
746
 Çiçerina, a.g.e., s. 15 

---