T. C. Sakarya üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

cepheden gelmekte olan acı haberler onun hastalığını daha da artırmış ve 21 Ocak 1774 
günü hayata gözlerini yummasına neden olmuştur (Haksun, 2004:181-182; İslam  Tarihi 
11.cilt, 1994:164). 
 
3.4. 
I.Abdülhamit Dönemi (1774–1789) Islahatları: 
III. Ahmet’in oğlu olan Padişah I.Abdülhamit, 49 yaşında iken 21 Ocak 1774 tarihinde 
tahta çıkmıştır. Kardeşi III. Mustafa döneminde başlayan Rus savaşının en buhranlı 
günlerinde tahta çıkan I.Abdülhamit, bu savaşı mümkün olduğu kadar az bir zararla 
kapatmayı düşünüyordu. Nitekim tahta çıktıktan altı ay kadar sonra, 17 Temmuz 1774 
tarihinde Küçük Kaynarca Antlaşması imzalandı. I.Abdülhamit döneminin askeri 
modernleşme açısından III. Mustafa devrinin devamı olduğu söylenebilir. Şehzadeliği 
döneminde kafes hayatı yaşayan I.Abdülhamit’in saltanatının tamamı, özellikle Rusya 
ile yapılan savaşlarla geçmiştir. Askeri alanda yapılan çalışmalara daha çok padişahın 
sadrazamlarının damgasını vurduğu görülmektedir (İslam Tarihi 11.cilt,1994:166-175). 
Bu dönemin sadrazamlarından Silahtar Mehmet Paşa, III. Mustafa zamanında kurulan 
Sürat topçuları ocağına büyük önem vermiş ve eğitimiyle bizzat ilgilenmiştir. Daha 
önceden Taval adlı  İsveçliye getirtilen 126 adet top ile Kâğıthane de top atışları 
yapılmıştır. Bu çalışmalar Silahtar Mehmet Paşa’nın ölümüne kadar devam etmiş ve 
ölümüne müteakip masraflı olması, bahane edilerek 1781 yılında Sürat Topçuları Ocağı 
kapatılmıştır (TSK Tarihi 3/4,1982:76-77). 
I.Abdülhamit döneminin en önemli Sadrazamı olan Halil Hamit Paşa,31 Aralık 1782 
tarihinde Sadrazamlığa getirilmiştir. Genç ve dinamik olan yeni Sadrazam, hemen 
reform çalışmalarına başlamıştı. Daha önce kapatılan Sürat Topçuları Ocağını tekrar 
kuran Halil Hamit Paşa, bu teşkilatı daha da genişleterek 2000 kişiye çıkartmıştır. Aynı 
zamanda sürat topçuları için yeni bir kanun çıkartan Sadrazam, şu yenilikleri getirtmişti; 
Bu Kanuna göre sürat topçularının hepsi bekâr gençlerden oluşacak, devamlı olarak 
kışlalarında kalacaklardı. Bunlar için tophanede yeni kışlalar yaptırılmıştı. Bununla 
beraber sürat topçu erlerine 15’er akçe gündelik verilecek, üç sene sonra da bu 
gündelikler20 akçeye çıkarılacaktı (TSK Tarihi 3/4 ,1982;Özkul,2005:152).  
 
89

---

Halil Hamit Paşa, 1783 yılında Humbaracı Ocağının durumunu da ele almış ve ocağı 
yeniden ıslah etmiştir. Yeniçeri Ocağının iyice bozulduğunun farkında olan Halil Hamit 
Paşa, Ocağın düzeltilmesi için bir emir yayımlamış ve bu emirde, ocağa dışarıdan kimse 
alınmayıp, kuloğlu kul olan yeniçeri alınması gerekirken, vilayetlerdeki yeniçeri 
serdarlarıyla, yeniçeri subaylarının rüşvet ve menfaat karşılığı, aslında ocakta 
olmayanları yoldaş yaptıklarını, bunun önüne geçilmesini emretmiştir. Hamit Paşa 
bundan sonra ocağa kayıtlı olarak bulunan, ancak yeniçerilik yapmayarak şurada burada 
esnaflık yapan yeniçerilerin bir defterde kayıtlarını tutturmuştur. Bu Yeniçerileri savaş 
zamanı cepheye gönderebilmek için kayıt defterlerinin bir suretlerini eyaletlerden 
getirterek ocakta saklattırmıştır. Ancak Sadrazam Halil Hamit Paşa’da Yeniçeri Ocağını 
düzeltmeye muvaffak olamamıştır. Çünkü hâlihazırda Ocaktan 40.000 emekli varken, 
savaşa girecek yeniçeri miktarı 5–10.000 kadardı (TSK Tarihi 3/4,1982). 
Sadrazam Halil Hamit Paşa, Padişah I.Abdülhamit’in de onayı ile ordu ve donanmanın 
teknik bakımından  ıslahını sağlamak maksadıyla Fransa’dan uzmanlar getirttirmiştir. 
Mühendishane-i Bahri-i Hümayun’un yeniden tanzim ve tensik edilmesine müteakiben 
görevine başlayan yabancı uzmanlar, hızla  İstihkâm, Topçuluk ve Bahriyeyi 
yenileştirme çalışmalarına başladılar. Padişah ve Sadrazam tarafından sık sık denetlenen 
yabancı uzmanlar daha çok pratik alanlarda çalışmalarda bulunurken nazari dersler ise 
Türk hocalar tarafından verilmekteydi.  
Yabancı uzmanlardan Laffite Clave ve Monge İstihkâmcılık hakkında ders verirken, 
Antuvan Saba, Monic ile Topçu çavuşlar, Granpen ve Obert Topçuluk eğitimi 
veriyordu. Çavuş Obert sürat topçularının kurulması aşamasında da İstanbula gelmiş ve 
çalışmalarda bulunmuştu. Gemi inşaatı ve tersane çalışmalarında mühendis Lorca ile 
yardımcı Durest, dökümhane ve tophane çalışmalarında da Fransuva Aleksi ile 
Betolen’e görev verilmişti (Uluçay ve Kartekin, 1958:25).  
Sadrazam Halil Hamit Paşa, 1785 yılında, şehzade III. Selim’in Fransa Kralı XVI. Luis 
ile mektuplaşmasına yardım ederek, Padişah I.Abdülhamit’in tahttan indirilmesi için 
hazırlık yaptığı gerekçesiyle azledildi. Daha sonda da din ve devlet haini olduğu 
gerekçesiyle idam edildi. Halil Hamit Paşa’nın azlinden sonra ıslahat hareketlerinde 
yeni bir girişim yapılmamak kaydıyla çalışmalar devam ettirilmiştir. 1787 Rus seferine 
kadar Mühendishanede eğitime devam edildiği görülmektedir. 1788 yılında ise 
 
90

---

Rusya’nın Fransa’dan talebi doğrultusunda İstanbul’da görev yapan Fransız uzmanların 
tamamı Osmanlı Devletini terk etmiştir (Berkes, 2004:83-84; Uluçay ve Kartekin, 
1958:26). 
18. yüzyıl  ıslahat hareketleri açısından incelendiğinde, Padişah I.Abdülhamit’in 15 
yıllık saltanat dönemi, Padişah III. Mustafa’nın  ıslahat çalışmalarının devamı 
niteliğindedir.  Şehzadeliği dönemini kafeste geçiren I.Abdülhamit, güçlü bir şahsiyete 
sahip değildi. Kolayca tesir altında kalıveren, dindar, halka karşı müşfik bir yapısı vardı. 
Bu nedenle saltanatı boyunca dirayetli bir vezir arayışında olmuştur. Osmanlı-Rus 
harbinde cepheden gelen haberler zaten hasta olan padişahı iyice hastalandırmış ve bir 
süre sonra Özi Kalesi’nin düşman eline geçtiği haberinin kendisine, iletilmesi 
sonucunda 28 Mart 1798 tarihinde üzüntüsünden vefat etmiştir (İslam Tarihi 11.cilt, 
1994:175). 
 
 
 3.5.  III. Selim Dönemi (1789–1807) Islahatları: 
Padişah I.Abdülhamit’in ölümü üzerine yerine III. Mustafa’nın oğlu şehzade III. Selim 
padişah oldu. Babası onun doğumundan itibaren çok iyi bir eğitim alması için 
çalışmıştı. Cihangirlik düşleriyle yetiştirilen şehzade III. Selim’in tahta çıkması Osmanlı 
halkı tarafından büyük bir memnuniyetle karşılandı. Zaten yaşlı olan eski padişah 
I.Abdülhamit bir süreden beri hastaydı. Bu nedenle halk şehzade III. Selim’in tahta 
çıkmasını istiyor ve onun sayesinde İmparatorluğun eski görkemli günlerine döneceğini 
düşünüyordu.  
Ancak devletin karşısında büyük sorunlar bulunmaktaydı. Rusya ve Avusturya ile 
sürmekte olan savaş, Osmanlı Devletinin aleyhine gelişmekteydi. Padişah III. Selim 
daha ilk fermanında Rusya ve Avusturya ile devam eden savaşı kastederek “düşmandan 
intikam alınmadıkça bu kılıç kınına girmeyecektir.” diyerek halkın ve ordunun sevgisini 
kazanmış, onların beklentilerine de cevap vermiştir (Özkul, 2005:197). 
Padişah III. Selim, daha 10–11 yaşlarında bir şehzade iken babası III. Mustafa ile 
Mühendishanenin ve Topçu Ocağının teftişlerine katılmaya başlamıştır. Amcası 
I.Abdülhamit de şehzadelik dönemi boyunca (son birkaç yıl hariç) Şehzade Selim’i 
baskı altında tutmamıştır. Edebiyat, müzik ve tarihle ilgilenen III. Selim, daha 
 
91

---