Tarbiyaviy ishlar

2.8. O^quvchilarnmg o'quv faolivati samaradorligini
oshirish borasida sinf rahbari olib boradigan ishlar
Sinf rahbarining faoliyati ko'p qirrali va sermazmundir. U o ‘zi 
rahbarlik qilayotgan sinf o ‘quvchilarini tarbiyalash bilan bir 
qatorda o ‘quv yili yoki chorak davomida nimalar qilish kerakligi, 
bolalar hayotini nima bilan band qilish va tanlangan ish turini 
qanday amalga oshirishni bexato aniqlash kabi ancha murakkab 
muammoni yechadi. Bu borada sinf rahbariga turli xil manbalar 
yordam beradi.
Sinf rahbari pedagoglar, ota-onalar va o ‘quvchilami o ‘zaro 
bo g ‘lovchi shaxs sifatida barcha tomonlarining nuqtai nazarini 
hisobga olishi, harakatlami bir markazga birlashtirish, o ‘zaro 
aloqalaming to‘g ‘ri b o lish ig a ta ’sir o'tkazish va ayni vaqtda 
o zining pozitsiyasini aniq ta ’minlay olishi kerak. Mana shu 
fazilatlar sinf rahbarining tarbiyaviy ishlari samarasini oshirishga
125

---

etish.
2. Tarbiya mazmunini uzluksiz yangilab borish.
3. Umumiy va milliy qadriyatlar sohasidagi yangi-yangi 
ijodlami o ‘rganib borish.
4. Tarbiya jarayonida o ‘quvchi bilan o ‘quvchi faoliyatini 
optimallashtirish, faollashtirish. Ularning ichki ruhiyati va tarbiya 
darajasini kengaytirish.
5. llmiylik - yangi usul, vosita muammosi holatlaridan 
foydalanib, o'quvchilam i mustaqil fikrlash va o ‘zini anglashga 
o ‘rgatish.
6. Bolalarni rejadagi mavzular asosida amaliy faoliyatga jalb 
etish.
7. Ilg‘or tajribalarga suyanish.
8. 
Tarbiyaning 
maqsadini 
aniqligi, 
mazmunining 
zamonaviyligi, milliy m a’naviy qadriyatlar bilan boyitilishi, 
o ‘quvchining ijodiy mustaqil faoliyati, tarbiya jarayonida maqol, 
matal, ertaklardan o ‘rinli foydalanish, o ‘yin, test savollari, 
ko ‘rgazmali qurollar, savol va topshiriqlardan foydalanish.
9. Yangi pedagogik texnologiyani amalga oshirish uchun 
0
‘qituvchi nazariy chuqur bilimlarga ega bo‘lishi kerak.
1-4- sinflarda darslarni turli shakllarda tashkil etish lozim:
- О ‘yin, suhbat, bahs, uchrashuv, ertalik, oilada, jamoat 
joylarda. mahallalarda har bir dars maqsadining aniqligi, 
tarixiyligi va zamonaviyligi bilan odob-axloq tushunchalarini 
tarbiyalashga qaratilishi.
- 0 ‘quv m ashg‘ulotining rang-barang usullar: audio, video, 
koi'gazm alilik, jonli so‘z ta ’sirida tashkil etilishi.
- 0 ‘qituvchini yangi texnologik mahoratga ega bo ‘lishi va 
ijodkorligi.
Tarbiyaviy soatlami maqsadiga ko ‘ra xilma-xil shakllarida 
tashkil etish:

---

iqtisodiyoti bilan uzviy rivojlanishini tushuntirib berish;
-
yuksak insoniy fazilatlar mohiyatini anglatish, ularga 
ongli munosabatda bo'lish, yaxshini yomondan ajrata olish 
bilimiga ega bo'lishini tushuntirish;
-
ta’lim-tarbiya jarayonida beriladigan bilimlar yaxlit va 
ijtimoiy shart-sharoitlar, milliy va tarixiy, m a’naviy omillar, 
umuminsoniy qadriyatlar mohiyatini tushuntirish;
-
o'quvchilarni bilim olish bilan birgalikda yuksak insoniy 
komillik mohiyatini tushunib amal qilishga o ‘rgatish;
-
darslarda m a’naviy, m a’rifiy, iqtisodiy, huquqiy, kasbiy 
tushunchalarning mohiyatini uzluksiz anglatib borishi muhimdir;
-
odob-axloqqa xos sifatlami o'quvchilam ing kundalik 
ehtiyoj iga aylantirish;
-
o'quvchilarda mehnat ko'nikm alarini, ijodiy mustaqil 
fikrlashni, kasb tanlashga va atrof olamga ongli munosabatni hosil 
qilish;
-
axloqiylikning oddiy hayotiy qoidalari b o iish i, kattalarga 
hurmat, kichiklarga izzat, oilada bir-birini e ’zozlash, mehmon 
kutish va boshqalarni kundalik turmushga singdirib borishi.
Bolalarni tarbiyalashda o'qituvchi quyidagilami hisobga olishi 
kerak;
-
tarbiyaning o'quvchilar ruhiyati va yosh xususiyatiga 
mosligini;
-
о ‘quvchilarning aqliy-m a’naviy munosabatlari ta ’sirini 
oTganish;
-
o ‘qituvchi-tarbiyachining savodxonlik darajasi, san’at va 
mahorati.
O 'quvchilarda intizomlilikni tarbiyalashda darslarni ijodiy, 
noan’anaviy, suhbat, o ‘yin, tabiatda, bahs-munozara, uchrashuv 
shaklida bo'lishi maqsadga muvofiqdir.
Pedagogik texnologiyalam i qo'llashda o ‘qituvchi quyidagi 
qoidalarga amal qilishi lozim:
1. 
Zamonaviylik - ta ’lim-tarbiya amaliyotga asoslangan 
tajriba, sinovdan o'tgan didaktika sohasidagi yangiliklarni joriy
123

---

fuqarolik va ijtimoiy m as’uliyat hislarini rivojlantinsh, o bzi 
yashayotgan mamlakatning 
ravnaqi, 
insoniyat taraqqiyotini 
barqaror saqlab qolish uchun tidoyilik. ekologik ta'lim -tarbiya 
berish;
-
mustaqil respublikamiz O^zbekistonnmg ichki va tashqi 
siyosatiga to 'g 'ri va holisona baho berishga o ‘rgatish, uning 
tinchliksevarlik, demokratiya va boshqa davlatlarning ichki 
ishlariga aralashmaslik, ochiq-oshkora tashqi siyosatiga va o bz 
xalqining turmush darajasini oshirishga yo'naltirilgan, fuqarolarni 
ijtimoiy himoya qiladigan ichki siyosatini Lo‘g ‘ri tushuntirm og‘i 
kerak.
-
turmushda eng oliy qadriyat hisoblangan mehnatga ijodiy 
yondashish fazilatlarini shakllantirish;
-
so g lo m
turmush 
tarziga 
intilishni 
tarbiyalash 
va 
rivojlantinsh, munosib oila sohibi bo4ish istagini shakllantirish;
-
yoshlarimizni erkin mustaqil fikiiashga o'rgatish;
-
barkamol avlodga xos odoblilik san'ati va madaniyatini 
o ‘rgatish;
-
o ‘zbek xalqining milliy urf-odat, an ’ana va qadriyatlarini 
amalda qobllash malakalarini shakllantirish;
-
insoniyat 
tarixiy 
taraqqiyoti 
jarayonida 
madaniy, 
m a’naviy, milliy merosdagi avlod-ajdodlarimizdan qolgan odob- 
axloq haqidagi bilimlardan boxabar etish;
-
marakaziy Osiyo mutafakkir va m a’rifatparvarlarning 
asarlaridagi hikmat, o'git va nasihatlarni o'rgatib, ularga amal 
qilishni uqtirish;
-
tabiatga to‘g bri munosabatning mohiyatini, tabiyatni 
muhofaza qilish insonning burchi ekanligini, ekologik nochorlikka 
olib keladigan sabablami anglash va baholash b o byicha bilimlar 
berish;
-
ota-ona va vatan oldidagi burchni va unga sodiqlik nima 
ekanligini anglatish;
-
o^z-o'zini anglash shart-sharoitlarini, inson qadri va 
hurligini anglash, uning tabiatini, milliy va umuminsoniy 
madaniyatini, ona tilishini saqlash, m a’naviy taraqqiyotni bozor

---

-
yosh avlodni m a’naviy-axloqiy tarbiyalashda xalqning 
boy milliy, m a’naviy tarxiy an ’analarga, urf-odatlari hamda 
uimimbashariy 
qadriyatlarga 
asoslangan 
samarali 
tashkiliy, 
pedagogik shakl va vositalarni ishlab chiqib amalga joriy etish;
-
shaxsning aqiiy. axloqiy, erkin fikrlovchi va jismoniy 
rivojlanishi, uning qobiliyatlarini har tomonlama ochish uchun 
imkoniyat yaratish;
-
yoshlarni erkin fikrlashga tayyorlash, hayot mazmunini 
tushunib olishga koinaklashish, o kz-o ‘zini idora va nazorat qila 
bilishini shakllantirish, ularda reja va amal birligi hissini 
uyg‘otish;
-
o ‘quvchilarni 
milliy, 
umuminsoniy 
qadriyatlar, 
vatanimizning boy m a’naviy merosi bilan tanishtirish, madaniy 
hamda 
dunyoviy bilimlarni 
cgallashga b o ig a n
talablarini 
shakllantirish, malaka hosil qildirish. tobora o ‘stirib-boyitib borish 
va estetik tushunchalarni shakllantirish;
-
har 
bir 
o4]uvchining 
bilimdonligini 
va 
ijodiy 
imkoniyatlarini aniqlab, ularni rivojlantirish, inson faoliyatining 
turli sohalarida joriy qilib ko'rish. Bolalar ijodkorligi, iqtidorini 
yuzaga chiqarish va yanada qollab-quvvatlash uchun shart- 
sharoitlar yaratish;
-
insonparvarlik odobi m e’yorlarini shakllantirish, bir-birini 
tushunadigan, mehribonlik, shafqatlilik, irqiy va milliy kamsitish- 
larga 
toqatsizlik, 
muomala 
odobi 
kabi 
tarbiya 
vositalari 
(nohaqlikka, yolg‘onchilik, tuxhmat, chaqimchilikka toqatsizlik) 
keng qollanilishi lozim;
-
vatanparvarlik, dunyoviy fikrlash, jamiyatimizda yasha- 
yotgan odamlar bilan o ‘zaro munosabat - muloqotni o ‘rganish, 
o ‘z xalqiga, davlatiga, lining himoyasi uchun hamisha shay b o lib
turish, 
0 ‘zbekiston 
Resublikasi 
va 
boshqa 
davlatlaming 
ramzlariga hurmat bilan qarash, yosh avlodni O'zbekiston 
Konstitutsiyasiga, bayroglga, gerbiga, madhiyasiga, prezidentiga 
sadoqatli qilib tarbiyalash;
-
qonuniy jam oa axloqi va turmush qoidalariga hurmat 
bilan qarashni tarbiyalash, shaxsning noyob qirralarini belgilovchi

---

Intizomli b o lis h nafaqat maktabda, balki o'quvchining 
kelgusi hayotida ham asqotishi turgan gap. Chunki, inson 
hayotining chigal va murakkab so'qm oqlarida ham tartib-intizom 
muhim ahamiyatga ega.