Tarbiyaviy ishlar
Yüklə 16 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Rivoycit.
U lug‘ shoir Alisher Navoiyning Pahlavon Muhammad degan shogirdi ham do‘sti bor ekan. Shoir uni juda yaxshi ko ‘rar, shogirdi b o is a ham qadrdon, sirdosh do‘sti, deb bilar ekan. Kunlardan bir kuni Pahlavon Muhammad kichik bir gunoh qilib qo‘yib, shu tufayli Sulton Husaynning qattiq g"azabiga uchrabdi. Voqea bunday b o iib d i: Sulton Husayn g kazab otiga minib turgan bir paytda Pahlavon M uhammadning gunoh ish qilib q o ‘yganini yetkazishibdi. Husayn Boyqaro: - Pahlavonning soqol-mo‘ylovini qirib tashlanglar, so‘ng kaltadum libos kiydirib, koccha-ko‘yda sazoyi qilinglar, - deb buyruq beribdi. Pahlavonning bunday jazoga giriftor boiganini Alisher Navoiyga aytishibdi. Navoiy, agar bu jazo amalga oshirilsa, Pahlavon Muhammadning izzat-nafsi kamsitilib, u bunga chiday olmasligini anglab, uni bunday sharmandalikdan qutqazish harakatiga tushibdi. Tezlikda Husayn Boyqaro huzuriga yetib borib: - Sultoni bokaram, m a’lumingizki, men va Pahlavon Muhammad yoshligimizdan bir xil kiyinamiz, birga soqol- lmVvlov qo'yib, do‘st-birodar b o iib yuramiz. U boshqa kiyinib, men boshqa kiyib yursam, o krtadagi ahd buzilib, gapimiz tuzsiz, o ‘zimiz subutsiz boMib qolamiz. Buyursangiz, mening soqol- m o‘ylovlarimni qirsinlar, menga ham huddi Pahlavon Muhammadga berilgandek kalta libos kiygizilib, do'stim bilan birga sazoyi qilsinlar, - debdi. Navoiyning shogirdi hamda docstiga b o ‘lgan sadoqatini, mehr-oqibatini ko ‘rgan Husayn Boyqaro g bazabidan tushib qolganini o ‘zi ham bilmay qolibdi va: - Pahlavonning gunohidan o ‘tdim, jazo qoldirilsin, - deb farmon beribdi. Biz tarixda katta njobiy fazilatlari bilann kom qozongan ulug‘ bobolarimizdan hamisha ibrat olib yashaymiz. Oilada, maktabda, ko‘cha-kuyda, mahallada, davralarda yoshlarimizni do‘st orttirishga chaqiramiz. Yoshlikda bogiangan dobstlik iplari mustahkam b o iad i, uni g ‘iybat, tuhmat shamollari uza olmaydi. D o ttin g bilan bir umrga bog ian ib qolsang, kayfiyating yaxshi bo‘lsa uni baharn ko‘rgani, diqqat b o llsang uni yozgani do‘stingnikiga borasan, mehmon b o iasan yoki d o ttin g ham shunday holatlarda senikiga keladi, ko'nglini yozadi. Mehmonnavozlik do‘stlikni mustahkamlovehi omillardan biridir. Chunki mehmonni kuzatish jarayonida mezbondagi saxiylik, pazandalik, tozalik, inson ko'nglini olish kabi olijanob fazilatlar namoyon b o ia d i. D o‘stlik an ’analariga sadoqatli oilaga 159 mehmon kelishi bayramga, xursandchilikka aylanadi. 0 ‘zbekiston xalq shoiri Erkin Vohidovning “D o‘st bilan obod uying” g ‘azalida bu haqda ajoyib fikrlar bor. D o‘st bilan obod uying. Gar bo‘lsa u vayrona ham, D o‘st qadam qo‘ymas esa Vayronadir koshona ham. Intizor har uy qadrdon Dilkusholar bazmiga. Gar bosh qo‘ysa qabohat, Y ig‘lagay ostona ham. D o‘st qidir, do‘st top jahonda, D o‘st yuz ming b o is a oz. K o‘p erur bisyor dushman. B o‘Isa u bir dona ham. Abu Ali lbn Sinoning fikricha, insonda axloqiy sifatlarning kamol topishida yaxshi xushtabiat, ilmli do‘st katta o ‘rin tutadi. “Yaxshi do‘st ojizdir, - deydi olim, - unda kishining butun yaxshi yoki yomon tomonlari aks etadi”. Yaxshi do ‘st o ‘z vaqtida o ‘rtog‘ining yomon qiliqlarini ko‘rsatadi, o ‘zining maslahati va xulq-odobi bilan ulami bartaraf etishga yordam beradi. Ibn Sino do‘stlikning ueh xil ko'rinishini avtib o ‘tadi. 1. Haqiqiy do‘stlik - bunda do‘stlar har qanday sharoitda, jumladan hayotda yuz bergan eng og ‘ir damlarda ham birga bo‘ladilar. 2. Boylik, amal-daraja tufayli bog‘langan do‘stlik. 3. Yagona maqsad va g ‘oyaviy birlik asosidagi do‘stlik. Bulardan birinchi va uchinchisi mustahkam, haqiqiy va buzilmas, ikkinchisi esa, muvaqqat va mustahkam bolm agan, soxta do‘stlik ekanini ta ’kidlaydi. Fors-tojik adabiyotining mumtoz namoyondasi Abdurahmon Jomiy fikricha, kishi muayyan hayot kechirib tarbiyalanar ekan, demak, boshqa odamlar bilan aloqasiz yashay olmaydi. Har bir kishining do‘stona, o ‘zgalaming yordamisiz kamolotga erishishi juda qiyin. Shuning uchun ham har bir kishining o ‘ziga munosib, 160 haqiqiy dolsti va yor-birodan b o iish i lozim. Chin do'st ul dobstligi oshaversa gar D o‘stidan yomonlik k o ‘rganida ham, Boshiga ming jafo toshi y o g ilsa, Mehr uyi u toshdan bo Mar mustahkam, - deb Jomiy do'stlikka katta baho beradi. Birov bilan do‘st tutingan kishi o lz do'stining kamchiliklarini bartaraf qilishga, yaxshi xulq sifatlarini e ’zozlashga yordam berishi kerak. Lekin. ikkinchi tomondan, do‘stlarining aybini o'zigagina aytish lozim, ammo begonalar oldida kamchiligini aytib. mulzam qilish chin do'stning ishi emas. Hayotda haqiqiy do‘stlardan tashqari, soxta nodon do‘stlar ham uchrab turadi. “Soxta do"stdan oshkora dushman afzal” deyishadi. Ayrim soxta do'stlar borki, ular boshqalarning boyligiga uchib, shaxsiy manfaatlari yo‘lida do‘st boMishga intiladilar. Bunday qalbaki do'stlikni Jomiy kattiq qoralaydi. Jomiy haqiqiy do'st do‘stlikning hamma qonun-qoidalariga rioya qilishi, dolstiga har qanday y o i bilan yordam ko‘rsatishga intilishi, agar zarur bo‘lsa, hatto jonini berishi kerakligini ta'kidlaydi. Bunday do'stlikning namunalari o ‘zbek xalq og‘zaki ijodida, yozma adabiyotida ham ardoqlanib, og‘izdan-ogizga ko'chib, ulug'lab kelinadi. Masalan, o ‘zbek xalq dostoni “AlpomislV’da uning yetakchi obrazlari Alpomish va Qorajon o itasid ag i do‘stlik tufayli asar voqealaridagi ziddiyatlar yaxshilik bilan hal b o iad i. Chunki, bu do'stlik Alpomish bilan Qorajon o itasid ag i samimiyat, adolat g'alabasi uchun kurash yoiid ag i yagona maqsad bilan mustahkam b o g ian g an do‘stlikdir. Alisher Navoiy do‘stlik, rostgobylik, o ‘rtoqlik madhini baralla kuylagan va shu g ‘oyani rivojlantirishga hissa qo‘shgan. U Farhod bilan Shopur, Majnun bilan Navfal, Shirin bilan Mehinbonu obrazlarini yaratib, ana shu obrazlar timsolida kishi kishiga do‘st, birodar b o iish i haqidagi azaliy orzularini benazir madh etgan. Inson va uning qadr-qimmati Navoiy ijodida markaziy oi'inni egallaydi. Navoiyning fikricha, xalqni o ‘ylagan kishigina haqiqiy |