Tarbiyaviy ishlar

3.4. Jamoada o ‘quvchiIarni o4rtoqlik va dofcstlik hissida
tarbiyalash
D o‘stlik - inson axloqining bebaho go‘zalligi. ijobiy fazilatlar 
gavhari. Insondagi barcha go‘zal fazilatlar bir marvarid shodasi 
b o ‘Isa, uning dur-gavhari chin insoniy muhabbatga asoslangan 
do‘stlikdir. D o‘stlik tufayli xonadonimiz obod, dunyoda tinchlik 
va dasturxonimizda to ‘kinlik hukmron. Shuning uchun ham dono 
kishilar hamma jamiyatda ham do'stlikni ulug‘lab, qadrlab 
kelganlar va odamlami d o ‘st boTib yashashga, ko ‘proq do ‘st 
orttirishga undaganlar.
Payg‘ambarimiz Muhammad Mustafo (s.a.v.) hadislaridan 
birida: “Bir-biringizga hayr-ehsonli, mehr-muhabbatli bo ‘lib, qo ‘l 
berib so‘rashib yuringlar, shunda dillaringizdagi g ‘ill-u g ‘amlik 
ketadi”, - deganlar.
D o ‘stlik 
insonning 
kuchiga 
kuch, 
qudratiga 
qudrat 
qo‘shadigan, kishini baxtli qiladigan, hayotini bezaydigan eng 
muhim omillardandir.
Xalqimiz o ‘rtasida do ‘stlik munosabatlariga bag‘ishlab juda 
k o ‘p hikmatli so‘zlar yaratilganki, ular orqali do‘stlikning kishi 
hayotida tutgan o ‘m i ifoda etilgan. Jumladan:
“Qora kuningda do ‘sting yaraydi”.
“D o‘st achitib, dushman kuldirib gapirar”.
“Qoqilganingda do‘sting suyab qoladi”.
“0 ‘zini siylamagan, o ‘rtoqlarini ham siylamas” .
“0 ‘zingni qurbon qilib b o ‘Isa ham, o ‘rtoqlaringni saqlab qol”.
“Kuning quvnoq o ‘tishini istasang, o ‘rtoqlaring bilan Ьо‘Г’.
“Ulfat qancha k o ‘p b o ‘lsa, kulfat shuncha oz bo‘]adi,\
“Aqli k o ‘pni dov olmas, d o ‘sti ko ‘pni yov olmas”.
“Yaxshilar b o ‘lsa o ‘itoq, kunda b o ‘lurlar qo‘noq”.
“Chin do‘st chin yurakdan so‘zlaydi”.
“Arpa, bug‘doy bir kuningga yaraydi, sodiq do‘sting 
o ‘lguningcha yaraydi”.
156

---

“Qalin o'rtoq - qarindoshdan ortiq".
“Yaxshi do‘st - davlat”.
“Yaxshi libos - tanga oroyish, yaxshi yo ‘ldosh - jonga 
osoyish” .
“D o'stdan-do'st kamol topadi”.
“D o‘sting mingta b o ls a ham kam degin, dushmaning bitta 
b o is a ham k o ’p bilgin”.
Bu p u n n a’no hikmatli so'zlarda el-ulusning bir umrli orzu- 
umidlari yashaydi. Mazkur hikmatli so'zlarda do'stlik va 
o'rtoqlikka xos bo‘lgan eng yaxshi xislatlar ifodalanganki, biz o ‘z 
hayotimizda ularga har qadamda duch kelib turamiz.
Do'stlik-birodarlikning eng yaxshi xislatlaridan biri kishilarga 
mehr-shafqatli b o iish n i anglatadi.
Masalan, bir sinfda o'qiydigan o ‘rtoqlarimizdan biri betob 
bo"lib qoldi yoki xonadonida biror ko‘ngilsizlik ro ‘y berdi deylik. 
Shunday paytda darhol hol-ahvol so‘rab, dardiga malham b o ia
olsak, nur ustiga a i o nur b o lad i. Buning natijasida kishilar 
o ‘rtasida yaqinlik, mehr-oqibat ortib boradi.
Do'stlikka xos bo‘lgan yana bir xislat o ‘zaro yordam 
hisoblanadi. 
Biz 
o'qishda, 
mehnatda, 
jam oat 
ishlarida 
o ‘rtoqlarimizdan yordamimizni ayamasligimiz kerak.
Do'stlik, 
o ito q lik
rishtalarining 
bog‘lanishi 
va 
mstahkamlanishini 
ta ’minlovchi 
birmuncha 
xislatlar 
bor. 
Jumladan, rostgo‘ylik, bir-birini o bzaro hurmat qilish va sirdosh 
bo‘lish, o ‘rtoqlarga doimo g'am x o ‘r b o ‘lish kabilarni o ‘z vaqtida 
amalga oshirib borsak, bizning o‘rtoqligimiz ortib, haqiqiy 
do‘stlik darajasiga ko‘tarila oladi, shuning uchun ham do ‘stlik 
o ‘rtoqlikning oliy shaklidir, deb yuritiladi. Chunki do'stlik avvalo 
o'rtoqlikdan 
boshlanadi. 
Kishi 
o bz 
o'rtoqlaridan 
birini 
boshqalardan ortiqroq sevadi. Uni boshqalardan ko‘proq hurmat 
qiladi, unga nisbatan o kz moyilligini amalda ko ‘rsatishga intiladi. 
Ikkinchi tomon ham bu hurmatga hurmat bilan javob berishi ayni 
muddao bo'ladi. D o‘stlar doimo bir-birlaridan maslahat oladilar, 
bir-birlarnga muntazam yordamlashib turadilar, moddiy va
157

---

m a’naviy jihatdan bir-birlarini qoilab-quvvatlaydilar. Shunday 
qilib, avvalgi oddiy oi'toqlar keyinchalik yaqin do‘st b o iib
ketadilar.
D o‘stlikni 
tor 
m a'noda, 
ya’ni 
lkki 
kishi 
orasidagi 
aloqadangina 
iborat, 
deb 
tushunmaslik 
darkor. 
Do‘stlik 
tushunchasi ijtimoiy ahamiyatga ega bo"lib, million-million 
kishilarning ahil yashashi, iqtisodiy. siyosiy va madaniy sohalarda 
hamjihatligini bildiradi. Hozir ham, bundan avval ham yer kurrasi 
xalqlari orasidagi baynalmilal do"stlik jahon ahamiyatiga ega 
b o ig a n , bundan key in ham shunday b o iib qoladi.
Yuqorida aytib o ‘tganimizdek, d o ‘stlik avval ikki kishi 
orasida boshlanib, ko ‘payib, kengayib boradi va ijtimoiy tus oladi. 
D olst orttirish hamma yoshda ham zarur, lekin yoshlikda 
boshlangan do‘stlikning ildizi juda chuqur va mustahkam b o iad i. 
Shuning uchun ham yoshlarimiz iloji boricha ko ‘proq dokst 
orttinshlari va bir-birlari bilan ahil yashamoqlari kerak. Do"stlik 
shirinsuxanlikdan 
boshlanadi 
va 
xushmuomalalik, 
ochiq 
ko‘ngillilik, mehr-sadoqat bilan mustahkamlanib boradi.
Yengiltaklik, jizzakilik, igV o-boiitonga berilish va o ‘zaro 
hurmatning yo‘qolib boiishi dobstlikka rahna soladi, uning 
yemirilishiga 
olib 
keladi. 
D o'stlik 
o ‘rnini 
dushmanlik, 
g ‘arazgo‘ylik egallaydi.
Ota-bobolarimiz do‘stlikni yuqori darajada qadrlashgan. 
D o‘sti yo ‘q odamni qurigan daraxtga, jism an mavjud b o is a ham 
qalbini o iik murdaga o ‘xshatishgan. D olsti ko‘p odamni hurmat 
qilishgan. D o‘st orttirish uchun mehnat qilish, birovlarning yukini 
ko‘tarib mushkulini oson qilish kerakligini uqtirishgan.