Tarbiyaviy ishlar

Kom il inson shaxsini tarbiyalashda jam oaning roli va
ahamiyati.
Odam bolasining rivojlanishi 
bu muhim jarayon 
sanaladi. Bizga m aium ki, hayoti davomida inson jismoniy va 
psixik tomonidan o ‘zgarib boradi, lekin bolalik va o ‘smirlik 
davri da rivojlanish nihoyatda kuchli b o ia d i. Bola mana shu 
yillarda ham jismoniy, ham psixik jihatdan o ‘sishi, o ‘zgarishi 
bilan shaxs sifatida kamolga etadi. Bunda berilayotgan tarbiya 
maqsadga muvofiq ta ’sir etishi natijasida bola jam iyat a ’zosi 
sifatida kamol topib, murakkab ijtimoiy munosabatlar tizimida 
o'ziga munosib o ‘rin egallaydi. Shaxsning fazilatlarini to ‘g ‘ri 
aniqlash va behato baholash uchun uni turli munosabatlar 
doirasida, turli munosabatlar doirasida, turli vaziyatlarda kuzatib 
ko'rish lozim. Ana shundagina shaxsning ijtimoiy xulqi, m a’naviy 
qiyofasi, insoniy fazilatlari ro ‘yobga chiqadi. Demak, shaxsni 
rivojlantirish vazifasini to ‘g ‘ri hal qilish uchun uning xulqiga 
ta ’sir etuvchi omillarni, bu omillarning tabiatini, shaxsning 
xususiyatini yaxshi bilmoq kerak.
149

---

Bolaning kamolotiga, ruhiyatiga, fei-atv o ri shakllanishiga 
quyidagi omillar ta ’sir etadi: biologik omil, ijtimoiy omil va 
tarbiya ta ’sir etadi.
0 ‘rta Osiyo mutafakkirlaridan Forobiy, Abu Ali Ibn Sinolar 
ham inson tarbiyasiga ta ’sir etadigan omillar ahamiyatiga e ’tibor 
berib kelganlar Forobiy inson kamolotida ta’lim-tarbiyaning 
muhimligini ta’kidlab: “munosib inson” b o lish i uchun odamda 
ikki imkoniyat: ta’lim va tarbiya olish imkoniyati bor. T a iim
olish orqali nazariy kamolotga erishiladi, tarbiya esa, bu kishilar 
bilan muloqotda axloqiy qadr-qimmatni va amaliy faoliyatni 
yashirishga olib boradigan y o id ir, deydi. Abu Ali Ibn Sino etika 
va axloqiy tarbiya masalalarini falsafiy pedagogik asosda yoritib 
berishda yordam berdi. U ayniqsa oila tarbiyasida ota-onaning 
o ‘m iga alohida to ‘xtalib, bola tug'ilgach, avvalo, ota unga yaxshi 
nom qo ‘yishi, so‘ngra esa uni yaxshilab tarbiya qilishi kerak. Agar 
oilada tarbiyaning yaxshi usullaridan foydalanilsa oila baxtli 
b o ia d i degan fikrni ilgari suradi.
Bola shaxsining rivojlanishga, kamol topishga irsivat, muhit 
va tarbiya kabi omillar ta ’sir etadi. Bola shaxsining rivojlanishga 
naslning ta’siri deganda, ota-onalarga o'xshashlikni ifodalovchi 
biologik belgilarning takrorlanishini tiishunmoq kerak, har bir 
bola ota-onasidan meros shaklida ba'zi biologik sifatlarga 
(tananing tuzilishi, sochning, ko‘zning, terisining rangi, boky-basti 
va boshqalar) ega bo ‘lgan holda dunyoga keladi. Bularning 
barchasi jism oniy xususiyatlarga kiradi. Bulardan tashqari oliy 
nerv faoliyatining xususiyatlari ham tu g in a o ‘tadi. Bu esa 
fiziologik xususiyat hisoblanadi.