Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- B. Sâsânî Devletinin Varlığı
12
baĢları olarak görüyorlardı. Bununla atalarımızın, anılan coğrafi bütünlüğü, çok iyi tanımıĢ, sevmiĢ ve kavramıĢ durumda olduklarını ifade etmek istiyoruz. Bu nedenle de onlar, Mezopotamya‟nın bereketli topraklarını anavatanları olarak görüyor ve her defasında birçok riski ve tehlikeyi göze alarak atlarını, Fırat ve Dicle nehirlerindeki tatlı sulardan içirmek istiyorlardı. Nitekim bunu da baĢarılı bir Ģekilde hiç bıkmadan usanmadan defalarca gerçekleĢtirdiler ve Türk varlığı ve kültürünün günümüze kadar gelmesini ve yaĢatılmasını da sağlamıĢ oldular. B. Sâsânî Devletinin Varlığı Irak‟ta Türk varlığı ve kültürünün kök salmasını kolaylaĢtıran bir diğer faktör, Antikçağın sonlarında Doğuda, özellikle de Ġran toprakları üzerinde kurulan ve Hz. Ömer döneminde Ġslam fetihleri sırasında yıkılan Sâsânî devletinin ortaya çıkması, büyüyüp geliĢmesi ve Orta Doğunun birçok bölgesine yayılması olayıdır. Bilindiği gibi Sâsânî devleti, Perslerin ve onların bir devamını teĢkil eden Partların tarih sahnesinden çekilmeleriyle ErdeĢir b. Babek b. Sâsân b. Behmen tarafından kurulmuĢtur 34 . Coğrafi, tarihsel, dinsel, ve akrabalık bağlarından dolayı Sâsânî devletinde Türkler çok aktif roller üstlenmiĢlerdi. Bunun ötesinde bu devlet idarecileri, Sakalar, Akhunlar ve Kök-Türkler gibi Türk kavimleri ile bazen olumlu bazen de olumsuz sonuçlar doğuran sıkı iliĢkiler içinde olmuĢlardır 35 . Bu iki kesim arasındaki akrabalık bağları ve kültürel etkileĢim bazen öyle boyutlara ulaĢıyordu ki zihinlerde, Sâsânîlerin bir Fars mı yoksa bir Türk devleti mi? konusunda karar vermeyi zorlaĢtırıyordu. Sâsânî devleti, dört yüzyılı aĢan tarihi boyunca Ġran coğrafyası dıĢında Yukarı ve AĢağı Mezopotamya coğrafyası da dahil, Basra Körfezi‟nin batı kıyılarını oluĢturan bugünkü Kuveyt, Bahreyn, Arap Emirlikleri, Umman
coğrafi yapıya sahip olan Hamrin dağı takip eder. Bu dağda su bulunmadığından herhangi bir bitki yetiĢmez. Hamrîn dağının ġattü‟l-„Uzaym ve Diyala nehri arasında yüksekliği 750, Dicle nehrinin batısında ise 1600 fiti bulmaktadır. Hamrin sıra dağlarının yanından daha ziyade Bahar aylarında bolca akan Aksu denilen bir nehir geçmektedir. Anılan dağlarda Ġncâne denilen bir yerde taĢ kömürü bulunduğu bildirilmektedir. Bkz. es-Seyyid Abdurrezzâk el- Hesenî, el-„Ġrâk Kadimen ve Hadisen, Beyrut, 1971, s. 53. 34 Bkz. Ġbnu‟l-Belhî, Farsname, (Çev. Abdulhalik Bakır-Ahmet Altungök), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler I, Ankara, 2008, s. 31-32, 61-62; Donald N. Wilber, Ġran Mâzih‟a ve Hâdirihâ, (Arp. Trc. Abunnaîm Muhammed Haseneyn), Kahire, 1985, s. 41-42; Esko Naskali, T. D. V. Ġslam Ansiklopedisi, Sâsânîler Maddesi, Ġstanbul, 2009, c. XXXVI, s. 174. 35 Ġbnu‟l-Belhî, s. 71-72. Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 13 ve Yemen‟de de etkin olmuĢtur 36 . Ayrıca Orta Doğu‟da Sâsânî-Roma imparatorluğu ve Sâsânî-Bizans iliĢkilerinin uzun soluklu bir tarihi bulunmaktadır. Zaman zaman bu iki süper devlet siyasî rekabet sonucunda birbirleriyle savaĢ halinde olurlardı ve bu savaĢtan en çok ta Yukarı Mezopotamya bölgesindeki tarihi Ģehirler etkilenirdi 37 . Sâsânî devletinin sonlarına doğru Yukarı ve AĢağı Mezopotamya topraklarının büyük bir kısmı bu devletin egemenliği altında idi. Bu sıralarda Irak‟ın kuzeyi Sâsânîlerin elinde iken, Orta Irak‟ı da Sâsânîlere bağımlı Arap kökenli el-Hire Ģehir devleti yönetiyordu 38 . Irak‟ın güneyi (Sevâd toprakları) ise Farslar tarafından idare ediliyordu ve bu bölgeye, Gayrimüslim (Hıristiyan, Yahudi, Mecûsî), Fars ve Türk çiftçiler iskân edilmiĢti 39 . Bu bölgeler içinde özellikle kuzey ve orta kesimler yani el-Cezîre bölgesinin güneyinde yer alan Musul ve civarı ve bugünkü Diyâla ve Bağdat Ģehirlerinin bulunduğu bölge, Sâsânî devleti bünyesinde diğer sosyal kitlelerle birlikte (Yahudiler, Aramîler, Süryanîler ve
36 Arthur Christensen, Ġran fi Ahdi‟s-Sâsâniyyîn, (Trc. Yahya el-HaĢĢâb), Beyrut, (Trz.), s. 358. 37 Sâsânî devleti ile Roma imparatorluğu ve onun mirasçısı olan Bizans imparatorluğu arasındaki iliĢkilere kanlı savaĢlar damgasını vurmuĢtur. Parthları egemenliğine son veren Sâsânî devletinin kurucusu I. ArdaĢir 230 yılında Nusaybin‟i ele geçirdi. Ancak bu Ģehirle Carrhae Ģehri 242‟de Gordion III tarafından geri alınmıĢsa da anılan Roma kumandanı Habur‟un aĢağısında öldürüldü. I. ġapur. 260‟ta Nusaybin, Carrhae ve Edessa‟yı (Urfa) Roma imparatoru Valerianus‟u hezimete uğratarak tutsak etti. Anılan Sâsânî hükümdarı 32 yıl süren hükümdarlığının büyük kısmını Romalılarla savaĢarak geçirdi. 299 yılında yapılan bir antlaĢma sonucunda Roma, Mezopotamya‟da üstünlük sağlayarak Amid (Diyarbakır), Nusaybin, Singara (bugünkü Sincâr), Bezabde (bugünkü Cizre) adındaki Ģehirleri egemenliği altına aldı. 337-363 yılları arasında Sâsânîlerle Bisanslılar dokuz kez savaĢmıĢlar ve bu savaĢların sonucunda Amid Bizans‟ın, Nusaybin, Sincâr, Castro Mororum (Duthisar) Farsların eline geçmiĢtir. Bu örnekleri daha da çoğaltmak mümkündür. Bkz. William Benton, Encylopedia
Sâsânî ÇatıĢmaları: Nusaybin‟in DoğuĢu”, I. Uluslar arası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri 26-28 Mayıs 2006, Ġstanbul, 2006, s. 129-136; Karoly Czegledy, Bozkır Kavimlerinin Doğudan Batıya Göçleri, (Çev. Erdal Çoban), Ġstanbul, 1998. s. 59; A. Bilban Yalçın, “VI. Yüzyılda Roma Ġmparatorluğu‟nun Doğu Sınırları ve Amida (Diyarbakır Kenti)”, I. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu Bildirileri, 26-28 Mayıs 2006, Ġstanbul, 2006, s. 225-235. 38 Bkz. M. J. Kister “Hira, Some Notes on its Relations with Arabia”, Arabica Tome, Leiden, 1968, 15, p. 143-170. Bu makalenin Türkçe çevirisi için bkz. M. J. Kister, “Hire Arabistan‟a ĠliĢkin Bazı Notlar”, (Çev. Abdulhalik Bakır-GülĢen Karabulut), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler II, Ankara, 2008, s. 23-54; Abdulhalik Bakır, “Erken Ortaçağlarda Irak‟ın MeĢhur ġehri el-Hire”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu AraĢtırmaları Dergisi, Temmuz 2008, Cilt: VI, Sayı: 2, Elazığ 2010, s. 117-143. 39 Bkz. el-Belazurî, Fütûhu‟l-Büldân, (çev. Mustafa Fayda), Ankara, 1987, s. 350-358. Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|