Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II. Irak‟ta Türk Varlığını ve Kültürünü YaygınlaĢtıran Faktörler
- A. Coğrafî Özellikler
10
Anadolu‟da hakim olduklarını bize Ksenophon bildirmektedir. Ksenophon, On binlerin dört plethron geniĢliğindeki Harpasos nehrine kadar ilerleyerek, buradan da Ġskitlerin memleketine girdiklerini ve bir ovada dört günde yirmi parasang gittiklerini belirtmektedir. Ġskitler yalnız Anadolu‟da kalmayarak, daha güneye ilerlemiĢtir. Mısır üzerine yönelerek, Suriye‟ye girdikleri sırada Mısır Kralı Psammatikos karĢılarına çıkmıĢ, armağanlar vermiĢ ve daha ileri yürümekten onları alıkoymuĢtur. Sonra onların bir kısmı dönmüĢ, fakat bazıları orada kalmayı tercih etmiĢtir. Bundan dolayı eski Tevrat‟taki Beth-Sean, daha sonra Skythepolis olarak, anılmaktadır. Ġskitler Ön Asya‟ya yayılmaları esnasında Filistin‟e kadar ilerlemelerine rağmen, onların asıl izleri Anadolu‟nun doğu kesiminde bulunmaktadır. Artık yazılı kaynakların yanında son kazılarda çıkarılmıĢ olan arkeolojik malzemeler de bu görüĢü kuvvetlendirmektedir.” 29 . Adı geçen Türk kavimlerini takiben siyaset sahnesine çıkan Partlar 30 ın
ve bu devleti yıkan ArdaĢir‟in kurduğu Sâsânîlerin ise Orta ve Güney Irak bölgesinde yer alan, bugünkü adlarıyla Dâkûka, Bakuba, Bağdat, Necef (eski adıyla el-Hîre), Medâin, Kufe ve Basra‟ya kadar bölgeleri egemenlikleri altına aldıklarını kaynaklardan öğreniyoruz 31 . Genellikle Kuzeyden Güneye doğru ilerlemek suretiyle hareket ederek eski Türk kavimlerinin izini takip eden en son Türk topluluğu ise Oğuzların yirmi dört boyundan biri olan Kınık
29 Bkz. Abdülhaluk Çay-Ġlhami DurmuĢ, Ġskitler, Türkler, c. I, s. 868. Ayrıca bkz. Ġlhami DurmuĢ, Anadolu‟da Kimmerler ve Ġskitler, Belleten, Cilt: LXI, Sa. 231, Ağustos 1997, Ankara, 1997, s. 285-286; Abdulhalik Bakır-Ahmet Altungök, Klâsik ve ÇağdaĢ Kaynaklar IĢığında Turan ve Ġran Kavramı ve Tarihsel Coğrafyası, s. 408-409. 30 Kökleri, Turan kökenli ArĢakî (Part) hanedanlığına dayandığı ileri sürülen Partlar, Fırat nehrinden Ġndus nehrine kadar egemenliklerini yayarak yaklaĢık 470 yıl hakimiyetlerini devam ettirmiĢlerdir. ArĢak liderliğindeki Partlar, EĢk adında bir atanın soyundan geldiklerine inandıklarından dolayı kendileri için EĢkanian (AĢkanian) adını kullanıyorlardı. Önceleri baĢkentleri Dara (Kalat) ismini taĢımaktaydı. Fakat daha sonra Hekatompylos‟ı (Seddervaze) baĢkent yaptılar. Defalarca Selevkoslar ve Romalılarla çetin mücadelelere giriĢen ve bu devletleri yenilgiye uğratan Partlar zaman zaman sınırlarını Fırat ve Dicle nehirlerinin ötesine yani Mezopotamya topraklarına kadar yayılmıĢlardır. Bkz. Ahmet Altungök, Siyasi, Ġdari,
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, 2012, s. 21-24. 31 Bkz. Halife b. Hayyât, Tarihu Halife b. Hayyât, (Çev. Abdulhalik Bakır), Ankara, 2008, s. 156-157, 160-163, 166-170, 174-175, el-Belâzurî, Fütûhu‟l-Büldân, (Thk. Abdullah Enîs et- Tabbâ‟), Beyrut, 1987, s. 337-422; M. Abdulhalik Bakır-Ahmet Altungök, Erken Ortaçağların ġehirler Topluluğu: Medain”, Belleten, c. LXXVIII/281, Ankara, 2014, s. 1-40. Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 11 boyuna mensup Selçuklu Türkleridir 32 . Bu nedenle de Yafes oğullarının veya daha net bir tabirle Türklerin, Tufan olayından beri Orta Doğu‟da, özellikle de Mezopotamya topraklarında varlıklarını pekiĢtirdiklerini ve kültürlerini bugünkü Irak‟ın kuzeyine ve güneyine yayıldıklarını kabul etmek gerekir.
Bu çalıĢmamızda, Antikçağın sonları ve Orta Çağın baĢlarından itibaren Türk kavimlerinin, ana vatanları olarak kabul ettiğimiz Orta Doğu‟ya (özellikle de Yukarı ve AĢağı Mezopotamya toprakları) gelmelerine ve yeniden Türk varlığını ve kültürünü dünyanın bu en stratejik bölgesinde yaygınlaĢtırmalarına yardım eden faktörler ıĢığında bir değerlendirme yapmak istiyoruz. ÇalıĢmamamızın coğrafi sınırı bugünkü Irak topraklarıdır, zaman dilimi ise Ortaçağın baĢlangıcından, Bağdat‟ın, Moğol Ġstilasına maruz kalarak Abbasî Devletinin YıkılıĢına kadar uzanan süreyi kapsamaktadır.
Ortaçağ Irak (Yukarı ve AĢağı Mezopotamya) topraklarında Türk varlığı ve kültürünün yaygınlaĢmasını kolaylaĢtıran faktörlerin baĢında, bu bölgenin çok kritik ve stratejik bir coğrafi yapıya sahip olmasıdır. Toprakları üzerinde, Dicle ve Fırat gibi önemli nehirlerin Doğu Anadolu‟dan baĢlayarak ġattü‟l-Arab‟a kadar uzanması nedeniyle Kuzey ve Güney Mezopotamya veya diğer adıyla el-Cezîre bölgesi ve iki nehir vadisi olarak adlandırılan Irak coğrafyası, daha önce de bahsi geçen ve tarafımızdan “Doğu ġemsiyesi” olarak tanımlanan Kafkasya, Orta Asya, Turan-Ġran Coğrafyasının bir devamını teĢkil etmektedir. Bu nedenle de tarihin en erken devirlerinden itibaren Sümerlerle baĢlayarak Gutlar(Gutiler, Kutlar, Kuttiler), Turukkular, Subarlar, Kumuklar, KaĢgaylar, Gugerler, Salurlar, Sakalar-Ġskitler, Hunlar, Kök-Türkler ve Uygurlarla devam eden ve nihayet Selçuklularla tamamlanan Türk kavimlerinin kitleler halinde bu bölgeye yönelmesini asla tesadüfi bir olay olarak değerlendirmiyoruz. Onlar, her ne kadar Tanrı ve Himalaya dağlarını kendi dağları olarak benimsemiĢlerse, bir o kadar da Ağrı, Zagros, Toros ve Hamrin 33 dağlarını bütün olan bir Türk yurdunun göğe yükselmiĢ 32 Abdülkerim Özaydın, Sultan Berkyaruk Devri Selçuklu Tarihi (485-498/1092-1104), s. 135- 170; Mustafa Demir, Büyük Selçuklular Tarihi, Sakarya, 2004, s. 150-158; Ahmet Ocak, Selçukluların Dinî Siyaseti, Ġstanbul, 2002, s. 226-232. 33 Kerkük‟ün batısında Bâtûh dağı (yüksekliği 1200 fittir), doğusunda ise Kara Hasen dağı (yüksekliği 2500 fittir) bulunmaktadır. Ayrıca Kara Dağ ile Kifri ilçesi arasında en yüksek zirvesi 1500 fit olan dağlar da yer alır. Bu dağları, kum ve toprak yığınlarından ibaret bir Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|