Davlat diniy konfessiyalar o‘rtasidagi tinchlik va totuvlikni ko‘llab-
quvvatlaydi. Bir diniy konfessiyadagi dindorlarni boshqasiga kiritishga
qaratilgan xatti-harakatlar (rozelitizm), shuningdek har qanday
missionerlik faoliyati man etiladi. Ushbu qoidani buzgan shaxslar qonun
hujjatlarida belgilangan javobgarlikka tortiladilar.
Davlat diniy tashkilotlar zimmasiga o‘zining hech qanday vazifasini
bajarishni yuklamaydi, ularning qonun hujjatlariga zid bo‘lmagan
faoliyatlariga aralashmaydi. Diniy tashkilotlar davlatning vazifalarini
bajarmaydi. Davlat diniy tashkilotlarning faoliyatlarini va dahriylik
targ‘ibotiga oid harakatlarini mablag‘ bilan ta’minlamaydi.
O‘zbekiston Respublikasida diniy mohiyatdagi siyosiy partiya va
jamoat harakati, shuningdek respublikadan tashqarida tuzilgan diniy
partiyalarning filiallari va bo‘limlarini tuzishga va ularning faoliyat
yuritishlariga yo‘l qo‘yilmaydi.
Diniy tashkilotlar amaldagi qonun hujjatlari talablariga rioya etishlari
shart. Dindan davlatga va konstitutsiyaviy tuzumga qarshi targ‘ibot olib
borish, dushmanlik, nafrat, millatlararo adovat uyg‘otish, axloqiy negizlar
va fuqaroviy totuvlikni buzish, bo‘hton, vaziyatni beqarorlashtiruvchi
uydirmalarni tarqatishda, aholi o‘rtasida nizo chiqarish hamda davlatga,
jamiyat va shaxsga qarshi qaratilgan boshqa xatti-harakatlarda
foydalanishga yo‘l quyilmaydi. Terrorizm, narkobiznes va uyushgan
jinoyatchilikka ko‘maklashadigan, shuningdek, g‘arazli maqsadlarni
ko‘zlovchi diniy tashkilotlar, oqimlar, sektalar va boshqalarning faoliyati
qat’iyan man etiladi.
Davlat hokimiyati va boshqaruv organlariga, mansabdor shaxslarga
tazyiq o‘tkazishga qaratilgan har qanday urinish, shuningdek yashirin
diniy faoliyat qonun bilan taqiqlanadi.
O‘zbekistonda dinning ta’lim tizimiga munosabati ham umumjahon
taraqqiyoti taqozo etgan, o‘zini tarixan oqlagan tamoyillarga asoslangan.
O‘zbekiston Respublikasida sekulyarizm prinsipiga rioya qilinadi, ya’ni
ta’lim tizimi dindan ajratilgan. Ta’lim tizimi o‘quv dasturlariga diniy
fanlarning kiritilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Respublika fuqarolarining
dunyoviy ta’lim olish huquqlari dinga munosabatlaridan qat’i nazar
ta’minlanadi.
«Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida»gi qonun
O‘zbekiston Respublikasi hududida diniy tashkilotlar tuzishning huquqiy
maqomini belgilaydi. Ushbu qonunga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi
fuqarolarining dinga e’tiqod qilishdan iborat rasm-rusumlar va
marosimlarni birgalikda ado etish maqsadida tuzilgan ko‘ngilli
181
birlashmalari (diniy jamiyatlar va o‘quv yurtlari, masjidlar, cherkovlar,
sinagogalar, monastirlar va boshqalar) diniy tashkilotlar deb e’tirof etiladi.
Diniy tashkilot o‘n sakkiz yoshga to‘lgan va O‘zbekiston Respublikasi
hududida doimiy yashayotgan yuz nafardan kam bo‘lmagan fuqarolarning
tashabbuslari bilan tuziladi.
Tegishli konfessiyaga qarashli diniy tashkilotlarning faoliyatini
muvofiqlashtirish va yo‘naltirib borish uchun ularning O‘zbekiston
Respublikasi bo‘yicha yagona markaziy boshqaruv organlari tuzilishi
mumkin.
Diniy tashkilotlar O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi yoki
uning joylardagi organlarida ro‘yxatdan o‘tkazilgandan keyin yuridik
shaxs maqomiga ega bo‘ladilar va qonun hujjatlarida nazarda tutilgan
tartibda o‘z faoliyatlarini amalga oshirishlari mumkin.
Tegishli diniy ma’lumotga ega O‘zbekiston fuqarosi diniy tashkilot
rahbari bo‘lishi mumkin. Diniy tashkilot rahbarligiga O‘zbekiston fuqarosi
bo‘lmagan shaxslarning nomzodi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi qoshidagi Din ishlari bo‘yicha qo‘mita bilan kelishib olinadi.
O‘zbekistonda diniy tashkilotlarning huquqiy maqomi 1991 yil 14
iyunda (mustaqillikkacha) qabul qilingan «Vijdon erkinligi va diniy
tashkilotlar to‘g‘risida»gi dastlabki qonunda juda zaif belgilangan bo‘lib,
diniy tashkilotlar tuzish osonlashtirilgan edi. Natijada ayrim viloyatlarda
diniy tashkilotlarning soni benihoyat ortdi, diniy tashkilotlarga g‘arazli
maqsadli shaxslar ham suqilib kira boshladilar va turli siyosiy davolar
bilan haqiqiy din ahlini ekstremistik yo‘llarga torta boshladilar.
Jamiyatning ma’naviy sohasida sodir bo‘layotgan islohotlardan ustomonlik
bilan foydalanmoqchi bo‘lgan turli diniy ekstremistik kuchlar yangi
tahrirdagi «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida»gi qonunda
belgilangan huquqiy asoslar bilan cheklandilar va bizning hududimizda
diniy davlat qurish haqidagi xom xayollaridan mahrum bo‘ldilar va
xalqimizning nafratiga duchor bo‘ldilar, ayrim janggarilar esa o‘z
qilmishlariga yarasha jazo ham oldilar.
O‘zbekistonda diniy e’tiqod erkinligi deyarli yigirmaga yaqin diniy
konfessiyalar faoliyati uchun sharoit yaratdi. Hozir O‘zbekistonda turli
mazhablar, sektalar ham o‘z maslakdoshlariga ega. Bular adventistlar,
krishnachilar, baptistlar, yevangelistlar, iyegovachilar, shialar,
buddaviylar, katoliklar, yahudiylar, lyuteranlar va hatto baxailar bo‘lib, o‘z
diniy urf-odatlarini erkin amalga oshiradilar. O‘zbekistonda diniy
mazhablar va oqimlar ko‘p bo‘lishiga qaramay, o‘z nufuzi va mavqeiga
182
ko‘ra ikki asosiy konfessiya mamlakat ijtimoiy hayotida salmoqli o‘rin
tutadi. Bular islom diniy boshqarmasi va rus pravoslav cherkovidir.
1995 yil Toshkentda «Yagona osmon ostida birgalikda yashayman»
deb nomlangan xalqaro xristian-musulmon konferensiyasi bo‘lib o‘tdi.
Unga Markaziy Osiyoning musulmon va pravoslav ruhoniylari, BMT
vakillari va umumjahon cherkovlar kengashi delegatlari qatnashdilar.
Xorijdan kelgan mehmonlar O‘zbekistonda hukm surayotgan dinlar va
konfessiyalararo o‘zaro hurmat va totuvlikni ko‘rib mamlakatda
demokratik davlat shakllanayotganiga amin bo‘lishdi. Darhaqiqat,
dinlararo hamjihatlik yuksak ma’rifat va axloqni taqozo etadi. Barcha
dinlarga xos bo‘lgan ezgulik, mehr-shafqat va tinchliksevarlik g‘oyalari
ayrim din niqobida yurgan ekstremist unsurlar da’vatlariga tamomila zid
ekanligini hayotning o‘zi isbot etmoqda. Ayrim din arboblari ham
O‘zbekistondagi istiqomat qiluvchi g‘araz maqsadli shaxslarni tanqid
qilishmoqda. Masalan, Toshkent va O‘rta Osiyo arxiyepiskopi Vladimir
(Ikim): «Din
–
samoviy ishdir, siyosat
–
dunyoviy ishdir, din
peshvolarining siyosatga aralashishlari kerak emas, ular ta’lim-tarbiya
berishlari lozim»
20
, – deb ta’kidlaydi.
Shunday qilib, mustaqil O‘zbekistonda dinning mavqei sobiq sho‘ro
davridagi holatdan butunlay farq qiladi. Din taraqqiyoti uchun davlat
barcha sharoitlarni yaratmoqda va diniy e’tiqod qonun yo‘li bilan
kafolatlangan. Din mamlakatimiz hayotida muhim o‘rin tutadi. U
xalqimizning ma’naviy poklanishi, ajdodlarimiz merosining vorisi
bo‘lishligi, asrlar davomida orzu qilgan mustaqilligimizni mustahkamlash
va farovon hayot qurishimiz uchun xizmat qiladi.
O‘zbekistonda dinning mavqei va o‘rni bundan buyon ham mustah-
kamlanib boradi. Hukumatimiz tomonidan olib borilayotgan ijtimoiy-
madaniy va ma’rifiy siyosat bu borada muhim qadam bo‘lmoqda.
Jamiyat ma’naviy hayotida dinning
o‘rni va ahamiyati
O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, sobiq sho‘ro tuzumida hukmron
bo‘lgan ateizm (dahriylik) mafkurasi ham barham topdi. Islom dini asriy
tutqunlikdan so‘ng yana o‘zining mavqeini tiklab, jamiyatning ma’naviy
hayotida ahamiyatga ega bo‘la boshladi.
20
Владимир (Иким). Маънавиятнинг гуллаши. Мустаќиллик ва динлараро
тотувлик // Демократлаштириш ва инсон ћуќуќлари. – 1999. – № 41. – Б. 45.
183
Dostları ilə paylaş: |