Təbiət 2009 Təbiətşünaslığın tədrisinin əhəmiyyəti
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
Təbiət 2009 XII sinif Fizika Seçim kursu İlin sonunda əldə edilən nəticələr: İstiqamət: fiziki hadisələr Fiz. XII 1. Şagird texnoloji prosesləri mexanikanın əsas qanunları ilə əlaqələndirir. Fiz. XII 2. Şagird mexaniki dalğaların xassələrini təhlil edir. Fiz. XII 3. Şagird işığın ikiqat təbiətini öyrənir. Fiz. XII 4. Şagird termodinamika qanunlarından istifadə etməklə istilik proseslərini izah edir. Fiz. XII 5. Şagird elektrik və maqnitin qarşılıqlı təsirlərini təhlil edir. Fiz. XII 6. Şagird nüvə enerjisinin alınma və istifadə yollarını təsvir edir. Fiz. XII. 7. Şagird müasir fizikanın inkişafının əhəmiyyətini dəyərləndirir. İlin sonunda əldə edilən nəticələr və indikatorlar Fiz. XII 1. Şagird texnoloji prosesləri mexanikanın əsas qanunları ilə əlaqələndirir. Nəticə əldə edilmişdir, əgər şagird: Nəqliyyat vasitələrinin inkişafında onların sadə növlərindən mürəkkəb elektrik maşınlara • qədər elmi tədqiqatların rolunu müəyyən edir və informasiya toplayır. Onların xərclərini dəyərləndirir və iqtisadi nöqteyi-nəzərdən müqayisə edir, təqdimatı nümayiş etdirir. Eksperimental və nəzəri araşdırmalar haqqında informasiya toplayır, analiz əsasında texnoloji • proseslərin inkişafı və təkmilləşməsində elmin rolunu təsvir edir (məsələn, süni peyklər, qan komponentlərinin sentrifuqa vasitəsilə tərkib hissələrinə ayırmaq,əyləncə karusellərinin modelləşdirilməsi-dizaynı). Mexanikanın əsas qanunlarını praktiki problemlərin həlli və məsələlərin həllində adekvat • şəkildə isitfadə edir. Təb.E. XII. - 7 Təbiət 2009 Fiz. XII 2. Şagird mexaniki dalğaların xassələrini təhlil edir. Nəticə əldə edilmişdir, əgər şagird: Mexaniki dalğaların xassələrini üzə çıxarmaq üçün təcrübələri planlaşdırır və həyata keçirir, • göstəriciləri təhlil edir və müvafiq nəticələri təhlil edir. Canlı orqanizmlər tərəfindən ifadə edilən səslərin müxtəlif tezlik diapozonu haqqında • informasiya toplayır və təqdimatı nümayiş etdirir. Dopler effektinin misallarını adlandırır və Dopler effektinin xassə və miqdar cəhətdən təhlil • etmək üçün təhlilləri həyata keçirir, müvafiq nəticələri əldə edir. Məsələləri həll etdikdə dalğa üçün xarakterik kəmiyyətlər arasında əlaqəni adekvat şəkildə • istifadə edir. Enerjinin dalğa vasitəsilə (məsələn, •
haqqında informasiya əldə edir, təqdimatı həyata keçirir.
Nəticə əldə edilmişdir, əgər şagird: İşıq dalğalarının təbiətini öyrənmək üçün təcrübələri planlaşdırır və həyata keçirir (məs., • difraksiya, dispersiya, interferensiya, polyarizasiyası). Sxematik şəkildə elektromaqnit dalğalarının şkalasını təqdim edir və xassəyə əsasən • elekromaqnit şüalanmasını onların dalğalarının uzunluğuna əsasən fərqləndirir, onların praktiki tətbiqi haqqında müzakirə aparır. İşığın kvant nəzəriyyəsi vasitəsilə fotoeffekt hadisəsini izah edir və informasiya əldə edir. • Fotoeffektin praktiki praktiki tətbiqi nümunələrini təsvir edir (məs., • qapıların avtomatik açılması, tüstü indikatoru) İşıq təsəvvürləri haqqında informasiya əldə edir (məs., •
etdirir.
Fiz. XII 4. Şagird termodinamika qanunlarından istifadə etməklə istilik proseslərini izah edir. Nəticə əldə edilmişdir, əgər şagird: İstilik dəyişmə proseslərini müşahidə edir və təhlil edir, temperaturun, daxili enerjinin və • molekulyar xaotik hərəkət arasında əlaqəni təsvir edir. Sadə təcrübələr vasitəsilə termodinamikanın I qanununu nümayiş etdirir, onun əhəmiyyətini • müzakirə edir. İstilik mühərrikinin iç prinsipini təsvir edir və informasiya əldə edir. • Kelvin və Selsius şkalaları arasında münasibətləri sxematik şəkildə təqdim edir, absolyut • Təb.E. XII. - 8 Təbiət 2009 sıfır barədə müzakirə aparır. Problemlərin həlli və məsələlərin izah edilməsi üçün termodinamika qanunlarından adekvat • şəkildə istifadə edir. Fiz. XII 5. Şagird elektrik və maqnitin qarşılıqlı təsirlərini təhlil edir. Nəticə əldə edilmişdir, əgər şagird: Elektrik xəttini hazırlayır (müxtəlif kombinasiyalarla) və elektrik dairənin xarakterik • parametləri arasında əlaqəni təhlil edir Praktiki problemləri həll etmək və məsələləri izah etmək üçün formullardan düzgün şəkildə • istifadə edir. Elektrik sxemi təqdim edir ( •
iş prinsipini izah edir. Sənayedə və ümumi şəraitdə istifadə olunan texnoloji sistemlərin inkişafı haqqında (məs., •
təqdimatı nümayiş etdirir. Qrup işi prinsipi ilə sadə modelin konstruksiyasını (məs., elektromühərrikin, elektrik • zənginin) tərtib edir, hissələri hazırlayır, onu qurur və nümayiş etdirir. Təcrübələr vasitəsilə elektromaqnit induksiya hadisəsini müşahidə edir və analiz edir. • Elektrik xəttini hazırlayır, öz-özünə induksiya hadisəsini müşahidə edir, təhlil edir və onu • ətalətlə əlaqələndirir. Müxtəlif sahənin (elektrik, maqnit, qravitasiya) xassəsini öyrənmək üçün təcrübələr aparır, • təhlil edir və nəticələr çıxarır. Fiz. XII 6. Şagird nüvə enerjisinin alınma və istifadə yollarını təsvir edir. Nəticə əldə edilmişdir, əgər şagird: Atomun planetar modelini təsvir edir və sxematik şəkildə təqdim edir. • Nüvə qarşılıqlı təsiri haqqında informasiya əldə edir və onu elektrik və qravitasiya ilə • müqayisə edir. Zəncir nüvə reaksiyasını sxem şəklində təsvir edir, analiz edir. • Nüvə enerjisinin istifadəsi haqqında informasiya toplayır, həm sülh, eləcə də hərbi məqsədlər • üçün, onun müsbət və mənfi tərəfləri haqqında danışır. Başqa-başqa alimlərin eksperimental təhlilləri əsasında alfa, betavə qamma şüalanmasını • xarakterizə edir, göstəriciləri cədvəl şəklində təqdim edir, onların istifadəsi barədə müzakirə edir. Radioaktivliyin kəşfi haqqında informasiya əldə edir, həmin kəşfin müsbət və mənfi tərəflərini • müzakirə edir. Təb.E. XII. - 9 Təbiət 2009 Gürcüstanda və ona qonşu ölkələrdə nüvə reaktorlarının olması haqqında xəritə tərtib edir, • onlarıın iş prinsipini xarakterizə edir. Qrup işi prinsipi əsasında radiaktiv preparatlarla işin təhlükəsiz davranış qaydalarını • hazırlayır və təqdimatı nümayiş etdirir. Anket tərtib edir və əhalinin nüvə silahına olan münasibətlərini təyin etmək üçün rəy sorğusu • aparır, nəticələri diaqram şəklində təqdim edir. Fiz. XII. 7. Şagird müasir fizikanın inkişafının əhəmiyyətini dəyərləndirir. Nəticə əldə edilmişdir, əgər şagird: Müasir kommunikasiya sistemlərində istifadə olunan texnoloji proseslər barədə informasiya • əldə edir, onların cəmiyyətə götərdiyi müsbət və mənfi təsirini qeyd edir (məs., süni peyklər, mobil telefonlar) Lazerin istifadə misallarını adlandırır, lazerin quruluşunun elmi və praktiki əhəmiyyətini • qiymətləndirir və müzakirə edir. Nisbilik nəzəriyyəsinin kəşfi haqqında informasiya toplayır və müasir fizikanın inkişafı • üçün bu kəşfin rolu haqqında söhbət aparır. Fizikanın müasir naiiyyətlərə əsaslanaraq dünyanın vahid surəti barədə referat hazrlayır. • Proqramın məzmunu Nəticələrin əldə edilməsi verilən məzmunun əsasında mümkündür: Mexanikanın əsas qanunları (Nyuton qanunları, enerjinin saxlanma qanunları, ümumdünya cazibə qanunları, impulsun daimilik qanunu), texnoloji proseslərin inkişafı. Dalğaların əks-sədası, sınması, interferensiya, difraksiya. Dopler effekti. İnfrasəs və ultra səs. Rezonans. İşığın yayılma sürəti (başqa-başqa tədqiqatçılar tərəfindən aparılan ölçülər), işığın dalğa təbiəti, elektromaqnit dalğalar şkalası, fotoeffekt, işığın kvant təbiəti. Daxili enerji. Termodinamikanın I və II qanunları, dönən və dönməyən proseslər, istilik mühərrikləri, mühərrikin f.i.ə, absolyut dərəcə, absolyut sıfır. Cərəyanın gücü, gərginlik, müqavimət: dövrə hissəsi üçün Om qanunu; elektrik sxemlər; dəyişən cərəyan, dəyişən cərəyanın generatoru, elektro maqnit induksiya hadisə, öz-özünə induksiya. Rezerford təcrübəsi, atomun planetar modeli, Bor postulatları, atomun nüvəsinin quruluşu, nüvə qüvvələri, nüvə reaktoru, zəncir reaksiyası, termonüvə reaksiyaları. Radioaktivlik, alfa, beta və qamma şüalanması. Nisbilik nəzəriyyəsinin elementləri. Müasir kommunikasiya sistemləri. Lazerdən istifadə. Təb.E. XII. - 10 Təbiət 2009 XII sinif Biologiya Seçim kursu İlin sonunda əldə edilən nəticələr: İstiqamət: canlı aləm Biol. XII. 1. Şagird ekosistemdə maddələrin dövranını və enerji mübadiləsi proseslərini xarakterizə edir. Biol. XII. 2. Şagird ekosistemin formalaşmasında ekoloji amillərin göstərdikləri təsiri təhlil edir. Biol. XII. 3. Şagird hüceyrənin strukturu, kimyəvi tərkibi və funksiyasının arasında əlaqə qurur. Biol. XII. 4. Şagird irsiyyəti və dəyişkənliyi xarakterizə edir. Biol. XII. 5. Şagird üzvi aləmdəki dəyişiklikləri izah etmək üçün təkamül konsepsiyasından istifadə edir. İlin sonunda əldə edilən nəticələr və onların indikatorları: Biol. XII 1. Şagird ekosistemdə maddələrin dövranını və enerji mübadiləsi proseslərini xarakterizə edir. Nəticə əldə edilmişdir, əgər şagird: Hazır göstəricilərdən istifadə edir, uyğun enerjinin, biokütlənin və ekoloji miqdar • piramidalarını qurur, konkret ekosistemi xarakterizə etmək üçün onlardan hansının daha münasib olmasını dəyərləndirir. Misalları sadalayır və təsvir edir ki, orqanizmlər energetik balansı (yeməkdən alınan və • hərəkətdə xərclənən enerjini) saxlamaq üçün (məs., fəsil miqrasiyaları, qış yuxusu, dəstələrdə birləşmək, bitkilərin dağlarda yastıq şəklində yetişməsi) hansı yola, imkanlara müraciət edirlər.
Diaqramlardan istifadə edir və maddələrin (oksigen, karbon qazı, azot və suyun) ekosistemdə • dövranını müzakirə edir və bu proseslərin əhəmiyyətini müzakirə edir. Yerli ətraf mühitdə çirkləndirici maddələr haqqında informasiya toplayır və sxem şəklində • həmin maddələrin ekosistemdə dövranını və toplanmasını təsvir edir (məs., metallar, bəzi pestisidlər, gübrələr). İnsan orqanizminin fizioloji proseslərindən irəli gələrək enerjinin verilməsi və maddələrin • dövranında insanın (xüsusi) yeri haqqında ehtimalını söyləyir. Təb.E. XII. - 11 Təbiət 2009 Biol.XII 2. Şagird ekosistemin formalaşmasında ekoloji amillərin göstərdikləri təsiri təhlil edir. Nəticə əldə edilmişdir, əgər şagird: Misalları sadalayır və ekosistemdə orqanizmlərin bir yerdə yaşama formalarını (məs., •
Orqanizmlərin inkişafı və ekoloji amilin tezliyi arasında asılılığın (optimum, dözümlülüyün • yuxarı və aşağı səddi) təyin edilməsi üçün təcrübə aparır (məs., buğdanın cücərtisi və suyun miqdarı arasında asılılığı təyin etmək üçün). Göstəriciləri qrafik şəkildə təqdim edir. Təbii şərtlərin müxtəlifliyi haqqında göstəricilər axtarır və təhlil və ehtimal edir ki, konkret • ekosistemdə hansı növ həyat formaları mövcud ola bilər. Yerli ekosistemdə antropogen amilin mənfi təsiri haqqında informasiya toplayır, materialı • referat, fotomaterial və ya rəsm şəklində təqdim edir, həmi problemdən uzaqlaşmaq yolları haqqında öz fikirlərini söyləyir. Müxtəlif amillərin təsiri nəticəsində (məs., •
populyasiyalarının strukturunun necə dəyişdiyi haqqında tədqiqatı (məs., müsahibəni, statistik göstəriciləri) planlaşdırır və həyata keçirir və nəticələri qrafik şəklində təqdim edir.
Müxtəlif qrafik vasitələrlə təqdim olunan göstəricilər əsasında (məs., •
zaman və orqanizmlərin sayı, sıxlıq və orqanizmlərin sayının qarşılıqlı asılılıq qrafiki) populyasiyaların vəziyyətini dəyərləndirir. Biol.XII 3. Şagird hüceyrənin strukturu, kimyəvi tərkibi və funksiyası arasında əlaqə qurur. Nəticə əldə edilmişdir, əgər şagird: Sadə modeldən/sxemdən istifadə etməklə membran vasitəsilə hüceyrənin mühitlə (məs. •
təqdim edir. Hüceyrənin struktur xüsusiyyətləri və əsas həyat prosesləri arasında əlaqə qurur (ciyərlərdə • qazların mübadiləsi, bağırsaqlarda maddələrin sorulması) və nümayiş sxemləri (şəkillərini) yaradır. Suyun fiziki və kimyəvi xassələrindən irəli gələrək həyat üçün zərurətini təsdiq edir. • Müxtəlif hüceyrələrdə zülalların, yağların və karbon qazlarının olmasını göstərmək üçün • təcrübələr aparır (məs., xassələr reaksiyası ilə eyniləşdirmə) təcrübələrin nəticələrini protokol şəklində təqdim edir. İllustrasiya və ya modelin vasitəsilə biopolimerlərin quruluşları arasında oxşarlıq və fərqləri • nümayiş etdirir və onların struktur və funksiyası arasında əlaqələrini müzakirə edir. Katalizasiya prosesinə təsir göstərən amillər və katalizator aktivliyi arasında asılılığı (məs., •
həyata keçirir və göstəriciləri qrafik şəklində ifadə edir və nəticələri təhlil edir. Təb.E. XII. - 12 Təbiət 2009 Hüceyrənin matrisa sintezi reaksiyalarını nümayiş etdirmək üçün modellərdən istifadə edir • və ya modellər hazırlayır, onların əhəmiyyətini müzakirə edir. Hüceyrələrin normal funksiyasına zərərli təsir göstərən amilləri misal gətirir (məs. nikotin, • narkotik, narkotik maddələr, alkohol, dərman preparatlarının həddən artıq qəbul edilməsi) və sağlam həyat qaydalarının əhəmiyyətinə dair müzakirələr aparır. Biol. XII 4. Şagird irsiyyəti və dəyişkənliyi xarakterizə edir. Nəticə əldə edilmişdir, əgər şagird: Misallar sadalayır və cinsi və qeyri-cinsi yolla çoxalma zamanı irsi informasiyasının verilmə • xarakterini müqayisə edir. Monohibrid, və dihibrid çarpazlaşma sxemlərini hazırılayır. • Misallar sadalayır və əlaqəni izah edir: gen – konkret zülal sintezi – həmin zülala səbəb • olan əlamət. İnformasiya axtarır və hər hansı bir genetik xəstəliyin (məs., •
nəslə ötürülməsinin ehtimal olunan sxemini tərtib edir. Gələcək nəslin əlamətlərinin əvvəlcədən müəyyən edilməsi inkanları və əhəmiyyətini müzakirə edir. Biopolimerlərin modellərindən istifadə etməklə gen mutasiyasının zülalın mollekulunun • strukturuna təsirini nümayiş etdirir. Sadə sxem vasitəsilə gen mühəndisliyinin tədqiqat prosedurunu təqdim edir və müzakirə • edir ki, o, hansı nəticəni verir, gen mühəndisliyinin mənfi və müsbət tərəfləri barədə öz fikrini söyləyir. Təcrübə obyektini seçir (məs., •
statistik xassələrini təhlil edir. Lazımi cihazlardan istifadə edir, miqdar göstəricilərini (məs., ölçü, çəki, həcm) qeydə alır, dəyişkənlik arasında asılılığı tərtib edir və qrafiklər qurur. Biol. XII 5. Şagird üzvi aləmdəki dəyişiklikləri izah etmək üçün təkamül konsepsiyasından istifadə edir. Nəticə əldə edilmişdir, əgər şagird: Filogenetik sxemlərdən istifadə edir və taksonom vahidlər arasında əlaqələri təyin edir. • Mikirotəkamül proseslərini nümayiş etdirmək üçün (məs., • müxtəlif amillərin təsiri ilə populyasiyada alellərin tərkiblərinin dəyişikliyi) modellər hazırlayır və ya modellərdən istifadə edir. Antropoloji kəşflər (məs. •
və təqdimat keçirir. Antropogenezin hərəkətverici qüvvələri haqqında suallar verir, informasiya toplayır və • işləri təqdim edir Təb.E. XII. - 13 Təbiət 2009 Mədəni bitkilər və ev heyvanları növlərinin əmələ gəlmə ocaqları və onların yayılması • barədə material toplayır, referat hazırlayır. Təkamül nəzəriyyəsinin əsas sübutlarını və əks-sübutlarını sadalayır. •
Nəticələrin əldə edilməsi verilən məzmunun əsasında mümkündür: Biosfer. Ekosistem. Ekoloji amillər (biotik, abiotik, antropogen). Qida əlaqələri. Ekoloji piramida (rəqəmlərin, biokütlənin, enerjinin). Populyasiya. Onun əlamətləri. Populyasiya, təkamül vahidi olaraq. Növü. Hüceyrə. Hüceyrənin kimyəvi tərkibi (üzvi və qeyri-üzvi maddələr). Plastik və enerji mübadiləsi. Tənəffüs/fotosintez. Matrisa reaksiyaları. Böyümə və çoxalma formaları (cinsi və qeyri-cinsi) Mitoz. Meyoz. Ontogenez. Əlamətlərin çarpazlaşması. Parçalanma halı. Genlərin sərbəst bölünməsi. Genlərin ilişkisi. İrsi xəstəliklər. Əlamətlərin dəyişkənliyi (irsi dəyişkənlik, modifikasiya dəyişkənliyi). Təkamül. Təkamül prosesinə təsir göstərən amillər. Təbii seçmə. Mutasiyalar. Genlərin dreyfi. Miqrasiyalar. Evolyusiyanın nəticələri. Orqanizmlərin uyğunlaşması. Növlərin müxtəlifliyi. Antropogenez. Süni seçmə. Müasir biotexnologiyalar. Gen mühəndisliyi. Təb.E. XII. - 14 Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|