- 53 -
qaldığından bu ərazilərdə eroziya prosesi sürətlənmiş, bu səbəbdən bir çox bitki növlərinin
məhvolma təhlükəsi artmışdır.
Paxlalı birkilər bəşəriyyətin həyatında özünün bioresus əlamətləri ilə olduqca böyük
əhəmiyyət kəsb edir. Onlar məişətimizdə qida kimi, heyvandarlıqda yem şəklində, onlarla
xəstəliklərlə mübarizədə, sahələrin eroziyalaşmasının və səhralaşmasının qarşısının alınmasında
istifadə olunur. Eyni zamanda mənzillərin bəzədilməsində, balgətirici xüsusiyyətlərinə görə bu
bitkilər gərəkli və məqsədyönlü istifadə olunmaqdadır.
Astragalus cicer növünün tərkibində triterpenoidlər, senoninlər, alkolodlər, flavonoidlər,
izopamiltin, apigenin, astrasiseran aşkar edilib. Belorusiyada onu ürək və mədə bağırsaq
xəstəliklərində istifadə edirlər. O, hipotenzit və sakitləşdirici təsirli taxikaroliya yaradır. Tənəffüsü
qıcıqlandırır, xolinolitiq və hipoxolesterinemik keyfiyyəti verir, qanda likoproteyinlərin miqdarını
azaldır, toxumalarda adrinalin və noradrenalini azaldır, bakteriosit aktivlik göstərir.
A. dasyanthus astraqalın dəmlənməsi effektiv vasitə kimi xroniki ürək çatışmamazlığında,
stenokaroliyada, hiperbaniya xəstəliyinin ilkin mərhələsində, ödemlərdə və böyrəklərin damar
çatışmamazlığında (kəskin və xroniki nefrit) istifadə edilməsinə icazə verilir. Sidik ifrazını artırır,
qaraciyərin toksiki zədələnməsində də əhəmiyyətli hesab edilir və sedativ antioksidant təsirə
malikdir. Təsir mexanizmini zəngin kimyəvi tərkibini bəzi mikroelementlərin və qılıcızinin olması
bitkinin zəhərli təsiri az olan xüsusiyyətini nəzərə alsaq o, dermotologiyada, ekzermalarda,
neyrodermitlərdə, sklerodereniyada, psiriyasta, vitiliqada, dazlıqda müsbət nəticə alınır. Xalq
təbabətində astraqal A. dasyanthus yanıqlarda, oynaqlarda ağrılı revamatizimdə, sinir
xəstəliklərində, bəlqəmgətirici kmi qusma yaradan tərləyici, islədici, qandayandırıcı vasitə kimi
istifadə olunur.
Təbabətdə A. falcatus dərman xammalı kimi yarpaqlarından və çiçəklərindən istifadə olunur.
Onun tərkibində olan robinin əsasında azoteniya qarşı təsirli böyrəyin müxtəlif xəstəliklərində
işlədilən dərmanı hazırlanıb. O, böyrəyin azot çıxarıcı funksiyasını artırır, qanda qalıq azotun, sidik
cövhərini azaldır və kriatinin miqdarını azaldır. Onu hiperazofemiya üstünlüyü ilə keçən xroniki
böyrək çatışmamazlığı kompleks müalicə daxilində işlədilir.
A. qlycyphyllos astraqalından
Volqaboyu ərazidə sinir xəstəliklərinin müalicəsində istifadə
olunur. Ukraynada dəmləməsi sidikqovucu, işlədici, bəlğəmgətirici kimi, eləcə də skroflozda,
dermofitlərdə, zöhrəvi xəstəliklərdə revmatizmdə işlədilir. Fransada yumuşaldıcı, sidikqovucu,
havatəmizləyici kimi istifadə olunur. Belarusiyada torpaqüstü hissəsinin dəmlənməsi uteropfozda,
mədə xəstəliklərində, dizenteriyada, kəllə dərisinin dermafomikozlarında, Karpatda-sidikqovucu
kimi böyrəkdaşı xəstəliklərində, böyrəyin və sidik yollarının başqa xəstəliklərində, bəlğəmgətirici
kimi, kəsgin respirator xəstəliklərində, revmatizimdə, artragiyalarda, diareyada, dermafitlərdə,
gnikologiyada, doğuşu stimulyasiya edən və plasentanın ayrılmasını sürətləndirən vasitə kimi,
Bolqariyada astraqalın dəmlənməsindən hipertaniya xəstəliyində, qastroenteritlərdə, meteorezimdə,
ishalda, laktopen vasitə kimi, işiasta, varinoz dermafitlərdə istifadə olunur. Yarpaqların ekstraktı
eksperimentdə mayaqıcqırma əleyhinə təsir göstərir. Qafqazda yarpaq və toxumlarından böyrəkdaşı
xəstəliklərində, oliqauryada, skrobulyozda, dermafitlərdə işlədici kimi işlədilir (9).
ƏDƏBİYYAT
1. Qənbərov D.Ş. Naxçıvan Muxtar Respublikasında aşağı dağlıq qurşağı üzrə Astragalus L.
növlərinin yayılması // Naxçıvan Dövlət Universiteti,Naxçıvan 2013, №1, s. 56-60
2. Qənbərov D.Ş Naxçıvan Muxtar Respublikasında yüksək dağlıq qurşağı üzrə Astragalus l.
növlərinin yayılması // Naxçıvan Dövlət Universiteti,Naxçıvan 2013, №1, s. 56-60
3. Qənbərov D.Ş Naxçıvan Muxtar Respublikasında As-tracantha podlech növlərinin hündürlük
qurşaqları üzrə yayılması AMEA-nın Naxçıvan bölməsinin xəbərləri. Naxçıvan, Tusi 2013, №2,
s.154-159
4. Qənbərov D.Ş. Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində yayılan Astracantha və Astragalus
növıərinin yarımsəhra bitkiliyində yayılması
// Naxçıvan Dövlət Universiteti Naxçıvan, 2014
- 54 -
5. Qənbərov D.Ş Naxçıvan Muxtar Respublikasında orta dağlıq qurşağı üzrə Astragalus növlərinin
yayılması // Naxçıvan Dövlət Universiteti,Naxçıvan, 2014 №4, s. 57-61
6. Ganbarov D. SH. Spreading of A stracantha and A stragalus species on the highland zones of the
Nakhchivan autonomous republic // European Academic Research, 2014, Impact Factor 3,1: p.-
4153-4159
7. Ganbarov D. SH. Spreading of A stracantha and A stragalus species in the mountainous-cserophit
plant zones of the Nakhchivan Autonomus Republic // e- Library Science Research Journal İmpact
Factor 0,109: 2014
8. Ganbarov D. SH. Seadet Aliyeva. Spreading of A stracantha and A stragalus species of wild
vegetation in the Nakhchivan Autonomus Republic flora // International Multidisciplinary e-Journal
2014, Scientific Journal İmpact Factor 3,5: ISRA Journal Impact Factor 1,347, Universal İmpact
Factor 1,0444 p.-50-55
9. Ganbarov D. SH. Useful features and usage methods of the herbs included into the Astragalus
species // European Academic Research, 2015, Impact Factor 3,1: p.-14306-14309
ABSTRACT
Dashgin Ganbarov
Spread of Astracantha and Astragalus species according to the altitude zones, their
phitosenological features and significance in the flora of Nakhchivan Autonomous Republic
In the article it is informed about the spread of Astracantha and Astragalus species
according to the altitude zones in the flora of Nakhchivan Autonomous Republic, their
phitosenological features and significance.
Astracantha and Astragalus species spreading in the Nakhchivan AR create different
formations mainly in desert, semi desert, mauntain-xerophyt, bozgir, alp and subalp olant areas.
РЕЗЮМЕ
Дашгын Ганбаров
Распространение видов Астраканты и Астрагалюса по высотному поясу и их
фитосенелогические свойства и значении, которые находятся на территории
Нахчыванской Автономной Республикии
В этой статьи дается информация о распространении по высотному поясу и их
фитосенелогические свойства и значении Астраканты и Астрагалюса которые находятся на
растительном мире Нахчыванской Автономной Республики.
Виды Астраканты и Астрагалюса которые распространялись на территории
Нахчыванской Автономной Республики образуют в основном роле формации, пустыни,
полупустынных, горностепных, альпийских, субальпийских растительностей.
NDU-nun Elmi Şurasının 28 aprel 2015-ci il tarixli qərarı ilə çapa tövsiyə
olunmuşdur (protokol № 09)
Məqaləni çapa təqdim etdi: Biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
M.Piriyev
Dostları ilə paylaş: |