Telman Huseynov
156
ƏM
a
=
N
; ƏM
g
=
N
;
ƏM
s
=
N
S
T
g
T
s
Burada, ƏM
a
, ƏM
g
, ƏM
s
– aylıq (rüblük, illik) əmək məhsuldarlığı;
N – məhsulun həcmi;
S – işçilərin orta siyahı sayı;
T
g
– fəhlələrin sərf etdikləri adam-günlərin miqdarı;
T
s
– fəhlələrin sərf etdikləri adam-saatların miqdarı.
Bir adam-saat üçün hesablanmış əmək məhsuldarlığı faktiki iş
vaxtı ərzində əmək məhsuldarlığının səviyyəsini xarakterizə edir. ş
vaxtı vahidi iriləşdirilərkən hesablamaya faktiki iş vaxtı ilə yanaşı,
boşdayanmalar da daxil edilir.
4. Ə
mə
k mə
hsuldarlığ
ının artırılması ehtiyatları və
amillə
ri
Müəssisədə və ya istehsal firmasında əmək məhsuldarlığının düz-
gün planlaşdırılmasında və əməyə qənaətin ehtiyat mənbələrinin tam
aşkar edilib reallaşdırılmasında əmək məhsuldarlığına təsir edən amil-
lərin elmi əsaslarla təsnifləşdirilməsinin böyük əhəmiyyəti vardır.
Əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi bütün istehsal ehtiyatla-
rının səfərbərliyə alındığı təqdirdə müvəffəqiyyətlə həll edilə bilər.
Bunun üçün elmi-texniki tərəqqinin tətbiqi ilə yanaşı, maddi, əmək
və maliyyə ehtiyatlarından daha qənaətlə və səmərəli istifadə etmək,
artıq xərclərə yol verməmək və itkiləri ləğv etmək lazımdır.
stehsaldaxili ehtiyatlardan səmərəli və bacarıqla istifadə uğrun-
da mübarizə "mövsümi" xarakter daşımamalı, mütəmadi olaraq əmək
kollektivinin, xüsusilə mühəndis-texniki işçilərin diqqət mərkəzində
olmalıdır.
Müə
ssisə
də
və
ya istehsal firmasında ə
mə
k mə
hsuldarlığ
ının
artırılması ehtiyatları dedikdə
, orta istehsal normasını artırmaq
və
ya mə
hsulun ə
mə
k tutumunu azaltmaq üçün mövcud və
gerçə
kləş
mə
si mümkün olan imkanlar nə
zə
rdə
tutulur.
Firma və müəssisədə əmək məhsuldarlığının artırılması ehtiyatları
elmi-texniki tərəqqi, müəssisənin düzgün yerləşdirilməsi, müəssisədə
yeni texnika və texnologiyanın tətbiqi, mövcud avadanlıqların modern-
ləşdirilməsi, istehsalın ictimai təşkili formalarının düzgün seçilməsi, rə-
qabətqabiliyyətli müvafiq sahələrin inkişaf etməsi və s. ilə əlaqədardır.
Fəsil 7. Firmada əmək resursları, əmək məhsuldarlığı və əmək haqqı
157
Əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi üçün istehsaldaxili ehtiyatla-
rının aşkar edilməsi resurslardan səmərəli istifadə olunmasından birbaşa
asılı olur. Bu ehtiyatlara: məhsulun əmək tutumunun aşağı salınması, iş
vaxtından istifadənin yaxşılaşdırılması, istehsal heyətinin strukturunun
təkmilləşdirilməsi, xammal və materiallara qənaət, istehsal əsas fondla-
rından istifadənin yaxşılaşdırılması və fondtutumunun aşağı salınması
aiddirlər. Müəssisədə əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi ehtiyatları-
nı: intensiv ehtiyatlar – əmək tutumunun aşağı salınması və ekstensiv
ehtiyatlar – iş vaxtının artırılması üzrə ehtiyatlara bölmək olar.
Ə
mək məhsuldarlığının ehtiyatları onun konkret amillərinin
tə
siri ilə
ə
laqə
dardır. Bu amillərə aşağıdakılar daxildir.
1. Ə
mə
k mə
hsuldarlığ
ını yüksə
ltmə
yin maddi-texniki amillə
-
rinə
: elmi-texniki tərəqqinin əsasında istehsalın mexanikləşdirilməsi,
avtomatlaşdırılması, robotlaşdırılması, yeni texnikanın tətbiqi və
mövcud avadanlıqların modernləşdirilməsi, hissənin, konstruksiyanın
və digər parametrlərin dəyişdirilməsi, yeni texnoloji proseslərin iş-
lənməsi və tətbiqi, məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsi aiddir.
2. Təşkilati amillərə isə istehsalın təmərküzləşmə və ixtisaslaş-
ma səviyyəsi, onun fasiləsizlik, ahəngdarlıq və proporsionallıq dərə-
cəsi, istehsalın idarə edilməsinin təkmilləşdirilməsi, iş yerlərinin sə-
mərəli təşkili, istehsal sahəsində məşğul olan ayrı-ayrı kateqoriya iş-
çilərin say nisbəti, sağlam, təhlükəsiz və estetik cəhətdən əlverişli
əmək şəraitinin yaradılması daxildir.
3. qtisadi amillə
rə kollektivin və ayrı-ayrılıqda hər bir işçinin
əmək məhsuldarlığını yüksəltmək üçün ən əlverişli maliyyə və digər
iqtisadi stimulların yaradılması aiddir.
4. Sosial amillərə gəlincə, bunlara kadrların mədəni-texniki və
mənəvi səviyyəsi, ixtisası, əmək məhsuldarlığının artımının mənəvi
cəhətdən stimullaşdırılması dərəcəsi və formaları aid edilir.
Əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsinin ehtiyatları tükənməzdir,
bu və ya digər formada və kəmiyyətdə təkrar olunur. Bu, elmi-texniki
tərəqqinin fasiləsizliyi ilə bağlıdır. Elə buna görə də elmi-texniki tə-
rəqqi istehsalın inkişafı və əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsinin
həlledici amili hesab olunur. Yeni maşın və mexanizmlərin tətbiqi,
mütə
rə
qqi material növlə
rinin istifadə
yə
verilmə
si, istehsalın kom-
pleks mexanikləş
dirilmə
si və
avtomatlaş
dırılması, yeni texnoloji