Toshkent davlat agrar universiteti agrologistika va biznes fakulteti buxgalteriya hisobi, tahlil va audit kafedrasi

Moliyaviy koeffitsiyentlar tahlili
Korxonaning iqtisodiy salohiyati va undan foydalanish to‘g‘risida to‘liq xulosa chiqarish uchun, albatta, ko‘rsatkichlar tizimidan foydalanish lozim, ammo, ko‘rsatkichlar sonining ko‘pligi yoki ozligiga qarab o‘rganilayotgan obyekt yoki kategoriyani baholash uchun yetarli yoki kam degan xulosa chiqarib bo‘lmaydi. Shu tufayli ko‘rsatkichlardan to‘g‘ri va oqilona foydalanish yo‘llarini ishlab chiqish lozim.
Ko‘rsatkichlar to‘g‘risida to‘g‘ri xulosa chiqarish uchun, eng avvalo ularni ilmiy asoslangan holda tasniflash lozim. Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy holatini baholashda koeffitsiyentlardan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Ayniqsa, moliyaviy koeffitsiyentlar orqali moliyaviy holatining ma’lum bir jihatlariga baho berish imkoni yuzaga keladi. Respublikamizdagi xo‘jalik yurituvchi subyektlar amaliyotida eng ko‘p qo‘llaniladigan moliyaviy koeffitsiyentlarni quyidagi jadval misolida tahlil qilib chiqamiz.
Moliyaviy koeffitsiyentlar tahlili

1.1-Jadval
Buxgalteriya balansi ma’lumotlari asosida moliyaviy koeffitsiyentlar quyidagi tartibda aniqlanadi:
1. Moliyaviy mustaqillik koeffitsiyenti quyidagicha aniqlanadi:

2. To‘lov qobiliyati koeffitsiyenti quyidagi tartibda aniqlanadi:

3. Qarz va o‘z mablag‘lari o‘rtasidagi nisbat koeffitsiyenti quyidagi tartibda aniqlanadi:

4. Zaxira va xarajatlarni o‘z manbalari bilan qoplanganlik koeffitsiyenti quyidagi tartibda aniqlanadi:

5. Mablag‘larning chaqqon harakatchanlik (manyovrlashganlik) koeffitsiyenti quyidagi tartibda aniqlanadi:

Yuqoridagi jadval ma’lumotlariga ko‘ra, xo‘jalik subyektining moliyaviy ahvoliga to‘g‘ri baho berish uchun buxgalteriya balansiga asoslangan holda moliyaviy koeffitsiyentlardan foydalanamiz. Shunga ko‘ra, korxonaning moliyaviy mustaqillik koeffitsiyenti yil boshiga nisbatan 0,176 koeffitsiyentga yoki 17,6 % ga o‘sgan. To‘lov qobiliyati koeffitsiyenti yil boshiga nisbatan 2,162 koeffitsiyentga o‘sgan. Mazkur koeffitsiyentlarning bunday tartibda o‘zgarishi korxonaning moliyaviy holatini joriy yil boshiga nisbatan yil oxirida birmuncha yaxshilanib borayotganligidan dalolat beradi. Bundan tashqari korxonada majburiyatlarning o‘z mablag‘lariga nisbatan ulushini pasayganligini ham ijobiy baholamoq lozim, ya’ni bu korxonaning majburiyatlarini qisqarganligidan dalolatdir. Mablag‘lar harakatchanligi esa yil boshiga nisbatan yil oxirida 0,127 koeffitsiyentga o‘sgan. Bu esa korxonada aylanma mablag‘larga bo‘lgan talabni yanada to‘laroq qondirib borish imkonini beradi. Umuman olganda korxona ma’lumotlari asosida uning moliyaviy koeffitsiyentlari o‘rganilganda, ushbu koeffitsiyentlarning o‘zgarishi ijobiy bo‘lgan.