Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2022/ 5 - SON 
339 
moddalarning paydo bo‗lish va parchalanish oqimlari ularning o‗zaro muvozanatini 
ta‘minlaydi.
Antropogen ta‘sir moddalarning tabiiy aylanma harakatlarini sezilarli tarzda 
o‗zgartirishi mumkin. Masalan, antropogen omil tufayli atmosferada bug‗li gazlar 
salmog‗i sezilarli darajada oshib, barqaror iqlim jarayonlarining buzilishiga jiddiy 
sabab bo‗lishi mumkin. 
Ekosferada uglerod, azot, fosfor va oltingugurt kabi kimyoviy elementlarning 
biogeokimyoviy sikllari (aylanishi) muhim ahamiyat kasb etadi. Demak, ekosferada 
uglerodli, azotli, fosforli va oltingugurtli moddalarning biogeokimyoviy aylanishi 
geoekologik muammolar bilan uzviy bog‗liq bo‗ladi [4] (1-jadvalga qarang). 
Ekosferada biotaning tutgan o‗rni beqiyosdir. Biota – ma‘lum bir hududda 
yashaydigan organizmlar majmui. Ekosferaning shakllanishi, unda kechadigan hodisa 
va jarayonlarda tirik organizmlar hal qiluvchi o‗rin tutadi. Faqat biota (fotosintez) 
tufayli Yer yashil (tirik) sayyoraga va ekosfera barqarorligini ta‘minlovchi eng 
muhim omilga aylangan. Yashil o‗simliklarda fotosintezlanadigan organik modda 
ekosferaning eng muhim tiklanadigan resursi bo‗lib, u hayotning asosi va global 
biogeokimyoviy sikllarni tartibga solib, boshqarib turuvchi eng qudratli kuchdir. 
1-jadval 
Biogen moddalarning biokimyoviy aylanishi bilan geoekologik muammolarning 
o„zaro bog„liqligi 
№ 
Biogeokimyoviy 
sikllar 
Iqlim
o‗
zga
rishi
Oz
on qa
tl
ami
ning buzili
shi
Ha
voning
if
losl
anishi
Ekoti
zim
lar
a
sidi
fika
tsi
ya
si 
(kislot
ali
li
k da
ra
jasi)
Evtrof
ikatsi
ya
(
suv 
ha
vz
asini
ng bioyen 
eleme
ntl
ar bila
n t
o‗
yini
shi)
Ta
bii
y biol
ogik 
mahsuldorlikni
ng ka
mayishi
1