Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

Valyuta kursi bir mamlakat valyu-
tasining boshqa mamlakat valyutasidagi bahosidir.
Valyuta kurslariga bevosita ta’sir ko‘rsatuvchi omillar ichidan 
quyidagilami ajratib ko‘rsatish mumkin:
- milliy daromad va ishlab chiqarish xarajatlari darajasi;
- milliy iste’molchilaming real xarid qilish layoqati va mamlakat- 
dagi inflyatsiya darajasi;
- valyutalarga talab va taklifga ta’sir ko‘rsatuvchi toiov balansi 
holati;
- mamlakatdagi foiz stavkasi darajasi;
- valyutaga jahon bozoridagi ishonch va h. k.
Nazariy jihatdan valyuta kurslarining tebranishini tushuntirish 
xarid qilish layoqatining paritet 
(turli mamlakatlar pul birliklari 
qiymatining bir-biriga nisbati) 
nazariyasi 
yordamida amalga oshi- 
riladi. Bu nazariyaga ko‘ra, kurslar nisbatlarini aniqlash uchun ikki 
mamlakat iste’mol tovarlari «savati» narxlarini taqqoslash talab qili- 
nadi. Masalan, agar 0 ‘zbekistonda bunday «savat», aytaylik 120 
ming so‘m, AQSHda esa 100 dollar tursa, 120 mingni 100 ga bo‘lib, 
1 dollaming narxini hosil qilamiz, bu 1200 so‘mga teng. Agar boshqa 
sharoitlar o'zgarmagani holda mamlakatimizdagi tovarlarning narxi 
oshsa, dollaming so‘mga nisbatan almashuv kursi ham oshadi. Bun­
day bog‘liqlikni quyidagi formula orqali ifodalash mumkin:
P=rxf*i 
yoki 
r=P/Pj,
bu yerda P - mamlakatimizdagi narxlar darajasi;
P i- xorijiy mamlakatdagi narxlar darajasi;
r - valyuta kursi yoki xorijiy valyutaning milliy valyutadagi narxi.
0 ‘zbekiston Markaziy banki mavsumiy tebranishlami kamayti- 
rish va oltin-valyuta zaxiralarini ko‘paytirishni hisobga olgan holda 
o‘zgamvchan valyuta kursi rejimini qo‘llab kelmoqda. Bunda ichki 
valyuta bozorida almashuv kursini maqsadli koridor doirasida ushlab 
turish uchun, valyuta savdolarida intervensiya operatsiyalarini amal­
ga oshirish orqali Markaziy bank tomonidan so‘m almashuv kursi- 
ning o‘zgarib boruvchi boshqariladigan usuli qo‘llanildi. Eksportni
752

---

rag‘batlantirish maqsadida so‘mning AQSH dollariga nisbatan kur- 
sini bosqichma-bosqich pasaytirish choralari ko'rildi.
Milliy valyuta almashuv kursining maqsadli parametrlar doira­
sida bo‘lishi va uning devalvatsiya darajasining bosqichma-bosqich 
pasaytirib borilishi iste’mol tovarlari narxlarini past darajada ushlab 
turish uchun qo‘shimcha omil sifatida xizmat qildi. Shu bilan birga, 
iqtisodiyotning ustuvor sohalarini moliyalashtirish va tashqi iqtisodiy 
omillaming ichki bozorga salbiy ta’sirining oldini olish maqsadida 
tashkil etilgan 0 ‘zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot 
jamg‘armasi hisobvarag‘iga qo‘shimcha ravishda 3176 mln. AQSH 
dollari miqdoridagi mablag‘lar yo‘naltirilishi pul massasini prognoz 
ko‘rsatkichdan ortiqcha o‘sishining oldini olishga va shu orqali ichki 
bozorda narxlar barqarorligini ta’minlashga xizmat qildi209.
Agar 0 ‘zbekistonda muomaladagi pul massasining ko‘payishi 
oqibatida, tovarlar narxi ikki marta oshsa va barcha sharoitlar teng 
boiganda dollaming so‘mga ayirboshlash kursi ikki marta oshadi.