Toshkent farmasevtika instituti tillar kafedrasi farmatsevtik terminologiya
Mashq 1. Tez- tez takrorlanadigan bo‘laklarni ajrating va ularning ma’nosi
Yüklə 4,73 Mb.
|
|
Mashq 1. Tez- tez takrorlanadigan bo‘laklarni ajrating va ularning ma’nosi (ahamiyati) ni ko‘rsating. Namuna: Aethazolum – 1) «etilni» aks ettiradi. 2) «azoguruhni» aks ettiradi. Aprophenum, Aethacridinum, Aminazinum, Metherazinum, Aethaperazinum, Thiodipinum, Haemofer, Methorinum, Apiphorum, Phenibutum, Trimethinum, Naphthyzinum, Phenolphthaleinum, Vipraxinum, Phytoferrolactolum, Apisar-thronum, Phthalazolum, Ferramidum. 55-§. Quyidagi dori preparatlari nomlarini yod oling! Phenacetinum, i, n – fenatsetin Aethazolum, i, n – etazol Hexamethylentetraminum , i, n – geksametilentetramin Phthalazolum, i, n – ftalazol Naphthyzinum, i, n – naftizin Aminazinum, i, n – aminazin Triftazinum, i, n – triftazin Phthivazidum, i, n – ftivazid Dibazolum, i, n – dibazol Codeinum, i, n – kodein Coffeinum, i, n – kofein Chininum, i, n – xinin Glycerinum, i,n - glitserin Reserpinum, i, n – rezerpin Strophanthinum, i, n – strofantin Scopolaminum, i, n – skopolamin Morphinum, i, n – morfin Pilocarpinum, i, n - pilokarpin
1. Recipe: Dragee Padutini numero 30 Da. Signa: Kuniga marta 1-2 ta drajedan qabul qilinsin. 2. Recipe: Guttarum Inosemzovi 20 ml Da.
Signa: 10 tomchidan ichilsin. 3. Recipe: Emplastri Epilini 12,0 Da. Signa: Boshning soch qismidagi zararlangan joyiga quyilsin. 13-AMALIY MASHG`ULOT: Dorivor preparatlarga trivial nomlarni berish qoidalari. IV tipik guruh. Dorivor moddalarning xalqaro patentlan magan nomlari. Alkaloidlar va glikozidlar nomlanishi. Vitaminlar va fermentlar nomlanishi 56-§. Dorivor preparatlarga trivial nomlarni berish qoidalari Dorivor preparatlarning trivial nomlarini nomenklatura komissiyasi beradi. Trivial nomlar qisqacha, talaffuz osonligi, berilgan nomning boshqalardan fonenetik - grafik farqlanishi, tez - tez takrorlanadigan bo‘laklar qo‘llanishining aniqligi kabi talablarga mos kelishi kerak. I. Qisqalik. Eng qulay va ko‘p uchraydiganlari uch, to‘rt va besh bo‘g‘inli nomlardir.
Ayrim hollarda ko‘p sonli bo‘g‘inli nomlar ham uchraydi. Masalan: Sulfadimezinum, Novocainamidum, Phenoxymethylpenicil- linum.
II.Talaffuz osonligi. Talaffuz uchun eng qulay nomlarda undosh unli bilan yoki oson talaffuz qilinadigan ikkita undosh almashinib keladi. Masalan:Aminazinum, Ditrazinum, Streptocidum, Corvalolum. III. Berilgan nomning boshqa nomlardan fonetik - grafik farqlanishi. Yangi dorivor vositaga nom berishda nomenklatura komissiyasi uning talaffuz qilinishi va yozilishi bo‘yicha boshqa nomlardan farqlanishni kuzatib boradi. Nomlarda tez-tez takrorlanadigan bo‘laklarni ishlatish fonetik - grafik farqlanishni kamaytiradi. Masalan: Methaminum, Methacinum, Methazidum, Phenadonum, Phena- minum.
IV. Tez- tez takrorlanadigan bo‘laklarning qo‘llanishi aniqligi. Har bir tez-tez takrorlanadigan bo‘lak o‘zining aniq manosi(ahamiyati)ga ega ekan, yangi nomlar berilayotganda tez-tez takrorlanadigan bo‘laklarni qo‘llashda xatoga yo‘l qo‘ymaslikni kuzatib borish zarur, chunki bunday xatolar vrach va farmatsevtlardagi noto‘g‘ri tasavvurga sababchi bo‘lishi mumkin. 57-§. IV tipik guruh. Dorivor moddalarning xalqaro patentlanmagan nomlari Bugungi kunda turli davlatlarda ishlab chiqarilayotgan bitta dorivor vosita savdoga har xil nom bilan kirib kelmoqda. Hatto bir davlatdagi turli firmalar ham bitta dorivor vositani har xil nomlar va mahsulot belgilari bilan ishlab chiqarmoqda. Bu esa dorivor vositalarning sinonimlarini ko‘payishiga olib keladi. Masalan: “Pyrantel” dorivor vositasining Bifantrel, Cobantril, Combantrin, Helmex, Helmintox, Medintel, Nemocid, Pamex, Pamotrin va boshqa sinonimlari bor. Ma’lumki, dorivor vositalar nomlari II turlanishdagi sredniy roddagi otlarga (Nom.Sing. -um) kiradi. Lekin ayrim dorivor vositalarning nomlarida -um qo‘shimchasi yo‘q. Bunday dorivor vositalarning nomlari retseptlarga II turlanishdagi otlarning qoidasiga binoan yoziladi, ya’ni: Rp: Aguipirani Rp: Combantrini Bugungi kunda jahonda mavjud bo‘lgan 7000ga yaqin dorivor vositalarning 70000ga yaqin nomlari mavjud. Har yili xalqaro patentlanmagan nomlar ro‘yxati 120dan 150 tagacha nomga ko‘payib bormoqda. Dorivor vositalar nomlarining sinonimiyasi salbiy tomonga ega. Dorivor vositalarning umumiy xalqaro nomlari sinonimiyani kamaytirishga yordam beradi. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (World Health Organization; qisqacha-WHO) qoshida dori moddalariga halqaro nom berish ishlarini boshqaruvchi maxsus (International Nonproprietary Names For Pharmaceutical Substances; qisqacha-INN) qo‘mita mavjud. Xalqaro nomlardan shu dorivor moddani ishlab chiqaruvchi davlat yoki firma foydalanishi mumkin. Bu nomlar patentlanmagan. Davlat farmakopeyasida patentlanmagan halqaro nomlar (XPN) sinonim sifatida albatta maxsus belgi * bilan ko‘rsatiladi. Dori moddalariga xalqaro nom beruvchi maxsus qo‘mita tomonidan «Dorivor moddalarning patentlanmagan xalqaro nomlarini tuzish uchun amal qilinishi lozim bo‘lgan asosiy printsiplar» ishlab chiqildi. Bosh prinsiplarga asosan XPN talaffuz qilishda va yozishda oson ajratiladigan bo’lishi kerak. Ular uzun bo’lmasligi yoki umumiy qo’llanishda foydalanib kelinayotgan nomlar bilan adashtirib yuborilmaydigan bo’lishi lozim. Farmalogik jihatdan yaqin bo’lgan guruhga taalluqli moddalar uchun XPN ushbu taaluqlikni ko’rsatishi lozim. Dorivor moddalarning patentlanmagan xalqaro nomlari Jahon Sog‘liqni Saqlash Tashkilotining “WHO Drug Information” jurnalida to‘rtta tilda quyidagi ketma-ketlikda yoziladi: lotincha, inglizcha, frantsuzcha va ispancha.
58-§. Alkaloidlar va glikozidlar nomlanishi Hamma o‘simliklar tarkibida har xil biologik aktiv moddalar saqlanadi. Ularga alkaloidlar, glikozidlar va boshqalar kiradi. Alkaloidlar va glikozidlar nomi odatda o‘simlik nomini ifodalovchi otning negiziga -in (um) suffiksini qo‘shish bilan hosil qilinadi. Masalan: Ephedrinum – efedrin. Ephedra – o‘simligining nomiga - inum suffiksini qo‘shish yo`li bilan hosil qilindi. Agar bir o‘simlikdan ikki yoki undan ortiq alkaloidlar olingan bo‘lsa, unda ularning nomi bo‘ginlar qoshish orqali yasaladi. Masalan: Salsola Richteri o‘simligidan olingan ikkita alkaloid nomi Salsolinum-salsolin va Salsolidinum-salsolidin (-id suffiksini qoshish yoli bilan) deb nomlangan. 59- §. Vitaminlar va fermentlar nomlanishi Vitaminlar (lot. vita-hayot) - odamning o’sishi, rivojlanishi va hayot faoliyati uchun zarur elementlardir. Vitaminlar trivial nomlar (Retinolum,Thiaminum) bilan bir qatorda harfli belgilarga ega: A, B, D, E, K, H, P. Bitta harf bilan belgilangan ayrim vitaminlar bir-biriga yaqin, lekin har xil birikmalar bo‘lsa, ularning harfli belgisiga tartib soni qo‘shiladi. Masalan: vitaminum B1 vitaminum B2 vitaminum B6 vitaminum B12 Vitaminlar nomidagi motivasiya belgilari turlicha. Ba‘zilari vitaminlarning kimyoviy tarkibini ko’rsatadi. Masalan: Thiaminum (B1) , Pyridoxinum(B6), Cyanocobalaminum (B12). Boshqalari esa terapevtik samaradorlikni ko’rsatadi. Masalan: A vitamini Retinolum (lot. retina -ko‘z to‘r pardasi) nomi bilan ma‘lum; A vitamini miqdori yetarli bo’lmasa ko’z to’r pardasining yallig’lanishiga olib keladi. Kombinatsiyalashtirilgan vitamin preparatlari ko‘pincha – vit - tez- tez takrorlanadigan bo‘lak bilan uchraydi. Masalan: Dragees “Undevitum” Dragee "Undevitum"(lotincha son undecim -11, chunki draje tarkibiga boshqacha kombinatsiyadagi 11 ta vitamin kiradi). Fermentlar nomi biokimyoviy nomenklaturaga binoan –as- suffiksi yordamida hosil bo‘ladi. Masalan: Lydasum, Ronidasum. 60-§. Quyidagi tez-tez takrorlanadigan bo‘laklarni yod oling!
Mashqlar 1. Tez-tez takrorlanadigan bo‘laklarni ajrating va ularning ahamiyatini (manocini) ko‘rsating. Depridol, Algolysin, Bicillinum, Lanocordalum, Furacilinum, Ferrocalum, Viprosalum, Barbenyl, Allergol, Pyromecainum, Cardigin, Anginal, Capresin, Dibazolum, Lipasum, Hendevitum, Apressinum, Phenoxymethylpenicillinum, Ribovitalum, Sovcainum, Tetracor, Tenormal, Anacardiol, Phenaminum, Valocormidum, Dolgit, Barbamylum, Xycainum, Conferon, Tetracyclinum, Streptomycinum, Dermatolum, Cordalen, Carminomycinum, Analginum, Psorcutan, Prodorm, Vasocil, Presinol, Methindionum, Naphthyzinum, Sulfamonomethoxinum, Dicainum, Phenobarbitalum, Cardiazol, Novocainum, Norsulfazolum, Vasculat, Furoplast, Diazolinum, Valocordin, Allercur, Nepressol, Cefamezinum, Methicillinum, Furosemidum, Vasolanum. 61 -§. Quyidagi dorivor preparatlar nomlarini yod oling! Furacilinum, i, n - furatsilin No – spa, ae, f – no -shpa Valocordinum, i, n - valokordin Cordiaminum, i, n - kordiamin Analginum, i, n - analgin Validolum, i, n - validol Depressinum, i, n - depressin Novocainum, i, n - novokain Dicainum, i, n - dikain Synthomycinum, i, n - sintomitsin Tetracyclinum, i, n - tetratsiklin Phenoxymethylpenicillinum, i, n - fenoksimetilpenitsillin Erythromycinum, i, n - eritromitsin Streptomycinum, i, n – streptomitsin
1. Recipe: Oxacillini-natrii 0,25 Da numero 40 in capsulis gelatinosis. Signa: Kuniga 4 marta 2 ta kapsuladan qabul qilinsin. 2. Recipe: Novocaini 0,5 Aquae destillatae 200 ml Misce. Da. Signa: 1 osh qoshiqdan ichilsin. 3. Recipe: Linimenti Synthomycini 1% cum Novocaino 0,5% 25 Da.
Signa: Kuniga 1 marta kuygan joyga surtilsin. 3. Retseptlarni lotin tiliga tarjima qiling. 1.Ol: Tetratsiklin surtmasi 0,2% 25,0 Ber. Belgila: Surtma 2.Ol: Kardiovalen 15 ml Ber.
Belgila: Kuniga 1-2 marta 15-20 tomchidan ichilsin. 3.Ol: Geksametilentetramin 0,25 Belladonna ekstrakti 0,015 Shunday dozalarda 10 (son)ta tabletkalarda ber. Belgila: Kuniga 3 marta 1 ta tabletkadan qabul qilinsin.
Ishlab chiqaruvchi tomonidan taklif qilingan savdo nomi undan foydalanishga rasmiy ruxsatni olishi zarur. Belgilangan rasmiy savdo nomi berilgan dorivor vosita qonunchilikka muvofiq ro‘yxatga olingan bo‘lishi lozim. Shundan so‘ng dorivor vosita unga berilgan savdo nomi ostida Dorivor vositalarning davlat ro‘yxatiga kiritiladi. Savdo nomlarining kelib chiqish manbalari turlicha. Bular bir xil dorivor substantsiyali preparatlarni turli ishlab chiqaruvchilari tomonidan qo‘llanadigan umumiy, nopatentlangan nomlar, shuningdek aniq ishlab chiqaruvchi firma tomonidan qo‘llanadigan individual firma nomlaridir. Firma nomlari patentlangan va nopatentlangan bo‘ladi. Umumiy savdo nomlarining kelib chiqish manbalari-bu odatda yoki XPN, yoki alohida mamlakat yoki mamlakatlar guruhida qabul qilingan milliy (farmakopeya) nomdir.
Ayrim dorivor vositalarning savdo nomlarida shu preparat to‘g‘risida axborot beruvchi qadimgi yunon va lotin tilidagi so‘z yasovchi qo‘shimchalar uchraydi. Masalan: 
Venitan (lotincha vena – vena, ko‘k tomir) Pulmex (lotincha pulmo- opka) Anatomik va fiziologik Prododerm (yunoncha derma - teri ) xususiyatlarini ko‘rsatish Febichol (yunoncha chole- ot, safro ) uchun L Allergodil - allegiyaga qarshi Orto-gynest(yunoncha gyne-ayol)-estrogen Farmakoterapevtik ta‘sirini Antithrombinum(yunoncha thrombos-quyuq- ko‘rsatish uchun lashish, ivish)-qon ivishiga qarshi vositalar S  enade (lot.Senna-sano)- sano o‘simligidan
tayyorlangan preparat 63-§. Savdo nomlarida so‘zlarning yasalishi Savdo nomlari mavjud bo‘lgan so‘z yasash qoidalari va modellaridan farqli ravishda so‘z yasashning ma‘lum qoidalariga aniq amal qilmasdan shakllanadi. Shunga qaramasdan, so‘z yasashning ba‘zi usullarini savdo nomlarini berish amaliyotida uchratish mumkin. 1. Asos yoki so‘z qo‘shish - asos yoki so‘zlar birikmasi, ko‘pincha biror-bir oxirgi bo‘g‘inni qo‘shish orqali yasaladi. Asos odatda interfiks yordamida birlashadi, ya‘ni birlashtiruvchi unli -o-, kam hollarda -i-, yoki -a-. Masalan: Valocordinum( lot. valeo -sog bo‘lish + -o- + cor , cordis-yurak)-Valokordin Myelosanum (yunoncha myelos- miya+ lot. sano-davolash)-Miyelosan.
Calciparinum - Calcium + Heparinum Corinfar - cor(lot.) - yurak + infarctus - infarkt
Savdo nomlarida quyidagi suffikslar kop qollaniladi: -in – suffiksi ko‘pincha kimyoviy mazmundagi asoslarga qo‘shiladi: Clophelinum- Klofelin, Ditrazinum-Ditrazin, Isadrinum-Izadrin. Savdo nomenklaturasida -in-suffiksi maxsus ma'noga ega emas. Masalan: Fungilin, Fulcin, Octadin. Boshqa suffikslar: -al- Abaktal, Almiral, Bronal -ol- Aloprol, Asectol, Dopanol -el- Dicetel, Divigel, Quamatel -an- Advantan, Domenan, Vistagan -on- Gutron, Haemiton, Dexason -en- Voltaren, Dilren, Vaskoten -il-, -yl- Retabolil, Donormil, Biacodyl, Amaryl -ax-, -ex-, va h.k. -ix-, -ox- 4. Prefiksatsiya- so’z o’zagi(asosi)ga prefikslar (old qo’shimchalar) qo‘shilishi. Ayrim hollarda savdo nomlarida lotin-yunon prefikslari uchrab, ular kasallik yoki uning sababi, yoki kasallik qo’zgatuvchisini bildiradigan o’zak (asos)lar bilan muvofiqlashgan bo’ladi, hamda ularni bartaraf qilish harakatlarini ko’rsatadi: anti-, contra- - qarshi; a-, an- - inkor etish; de(s)- - dan. Masalan: Antithrombinum (anti + yunoncha thrombos-quyqa+ in) - Antitrombin- ivishga qarshi Contraspasminum (contra + yunoncha spasmos- tomir tortishish,spazm + in)- Kontraspazmin – bronxlarni kengaytiruvchi Abaktal (a + bacterium+ al) - Abaktal - antibacterial Decaris (de + ascaris -askarida) - Dekaris - gijjalarga qarshi Savdo nomlarida preparatlarning samaradorligini takidlaydigan prefikslar ham uchraydi.
Suprastin (supra + yunoncha asthma, asthmatic- bog’ilish, astma+ in)- Suprastin – astmaga qarshi, allergiyaga qarshi Ultraproct (ultra+ yunoncha proctos-orqa chiqaruv teshigi)-Ultraprokt- bavosilni davolash uchun Eunoctin (eu + lot.nox, noctis- tun)- Eunoktin - uyqu dori. Yüklə 4,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|