sirupus albus – oq sharbat
Casus
|
Sing.
|
Plur.
|
Nom.
|
sirupus albus
|
sirup-i alb-i
|
Gen.
|
sirup-i alb-i
|
sirup-orum alb-orum
|
Dat.
|
sirup-o alb-o
|
sirup-is alb-is
|
Acc.
|
sirup-um alb-um
|
sirup-os alb-os
|
Abl.
|
sirup-o alb-o
|
sirup-is alb-is
|
extractum siccum – quruq ekstrakt
Casus
|
Sing.
|
Plur.
|
Nom.
|
extractum siccum
|
extract-a sicc-a
|
Gen.
|
extract-i sicc-i
|
extract-orum sicc-orum
|
Dat.
|
extract-o sicc-o
|
extract-is sicc-is
|
Acc.
|
extract-um sicc-um
|
extract-a sicc-a
|
Abl.
|
extract-o sicc-o
|
extract-is sicc-is
|
74 -§.Quyidagi sifatlarni yod oling!
albus, a, um – oq
flavus, a, um – sariq
luteus, a, um – sariq
coeruleus, a, um – ko‘k, zangori
cinereus, a, um – kulrang
purpureus, a, um – qip-qizil, to‘q qizil
niger gra, grum – qora
amarus, a, um – achchiq
purus, a, um – toza
externus, a, um – tashqi
internus, a, um – ichki
fluidus, a, um – suyuq
liquidus, a, um – suyuq
siccus, a, um – quruq
spissus, a, um – quyuq
frigidus, a, um – sovuq
compositus, a, um – murakkab
gelatinosus, a, um – jelatinli
medicatus, a, um – tibbiyot –i,-si
vivus, a, um – tirik
sanus, a, um – sog‘lom
rotundus, a, um – yumaloq
tepidus, a, um – iliq
grossus, a, um – yirik
Mashqlar
1. Quyidagi sifatlarning jenskiy va sredniy rod shakllarini ayting.
1) amarus 7) flavus
2) siccus 8) grossus
3) purus 9) compositus
4) spissus 10) niger
5) gelatinosus 11) frigidus
6) ruber 12) liquidus
2. Sifatni otga moslashtiring va atamalarni o‘zbek tiliga tarjima qiling.
1) cera (albus, a, um) 7) Glycerinum (purus, a, um)
2) emulsum (albus, a, um) 8) extractum (fluidus, a, um)
3) Amygdala (amarus, a, um) 9) bacca (grossus, a, um)
4) tinctura (amarus, a, um) 10) aqua (frigidus, a, um)
5) bacca (siccus, a, um) 11) infusum (compositus, a, um)
6) massa (purus, a, um) 12) remedium (externus, a, um).
3. Atamalarning shartli tasvirini tuzib, Nom. va Gen. da lotin tiliga tarjima
qiling.
1) sariq mum 6) murakkab damlama
2) toza vazelin 7) quyuq ekstrakt
3) kulrang surtma 8) yirik tabletka
4) qora mingdevona 9) ichki vosita
5) sariq (luteus, a, um) gazako’t 10) tashqi vosita
4. O‘zbek tiliga tarjima qiling.
1. Cera alba in aqua non solvitur.2. Praeparate infusum ex baccis siccis Juniperi. 3. Dilute Glycerinum purum ad aqua. 4. Medicamenta amara in capsulis sumuntur. 5. Unguenta et linimenta sunt remedia externa. 6. Chi-
na est medicamentum amarum. 7. Praeparate infusum compositum. 8. Tinc-
tura Valerianae est remedium internum.
5. Retseptlarni o`zbek tiliga tarjima qiling.
1. Recipe: Tincturae amarae 10 ml
Tincturae Strychni 5 ml
Misce. Da.
Signa: Kuniga 3 marta ovqatlanishdan oldin 20
tomchidan ichilsin.
2. Recipe: Methyleni coerulei
Da in capsulis gelatinosis.
Signa: Kuniga 2 marta 1 ta kapsuladan qabul qilinsin.
3. Recipe: Streptocidi albi 0,5
Da tales doses numero 20.
Signa: Kuniga 4 marta 1ta poroshokdan qabul qilinsin.
4. Recipe: Tincturae amarae
Tincturae Rhei ana 15 ml
Misce. Da.
Signa: Kuniga 3 marta 20-30 tomchidan ichilsin.
5. Recipe: Extracti Eucommiae fluidi 25 ml
Da.
Signa: Kuniga 2-3 marta 15-30 tomchidan ichilsin.
6. Retseptlarni lotin tiliga tarjima qiling.
1. Ol: Qoqi nastoykasi
Achchiq nastoyka teng miqdorda 10 ml. dan
Kuchala nastoykasi 5 ml
Aralashtir. Ber.
Belgila: Kuniga 3 marta 20 tomchidan ichilsin.
2. Ol: Oq gil 100.0
Ber.
Belgila: Yarim stakan suvga 1-2 osh qoshiq solib, iste’mol
qilinsin.
3. Ol: Sanoning murakkab damlamasi 30,0
Ber.
Belgila: Bir marta iching.
4. Ol: Sano barglari 10,0
Ber.
Belgila: Choyga o‘xshab damlansin va 1 osh qoshiqdan qabul
qilinsin.
5. Ol: Temisal 4,0
Yalpiz suvi
Distillangan suv teng miqdorda 30 ml
Aralashtir. Ber
Belgila: Kuniga 3 marta 1 osh qoshiqdan qabul qilinsin.
17- AMALIY MASHG`ULOT: Dorivor preparatlarning ko‘p bo‘lakli nomlarida sifatlarning qo‘llanilishi. Dorivor preparatlarning ko‘p
bo‘lakli nomlaridagi modellar. Dori vositalarining farmakologik
ta‘siri boyicha guruh nomlanishi
75-§. Dorivor preparatlarning ko‘p bo‘lakli nomlari-
da sifatlarning qo‘llanilishi
Dorivor preparatlarning ko‘p bo‘lakli nomlarida birinchi o‘rinda dori turlari(shakli)ning nomi bosh kelishikda; ikkinchi o‘rinda esa moslashmagan aniqlovchi holidagi shu dori turi tayyorlangan dorivor o‘simlik yoki dorivor modda nomi qaratqich kelishigida yoziladi; oxirida esa moslashgan aniqlovchi holida kelgan shu dori turini xarakterlovchi sifat turadi.
Masalan:
nimaning?
qanaqa?
Sanoning murakkab damlamasi
O2 S O1
Shartli tasviri :
O1 S (Nom.)
O2 (Gen.)
Tarjima qilamiz:
Nom. infusum Sennae compositum
Gen. infusi Sennae composite
Ba’zan dori turlarining murakkab nomlaridagi sifat dori turi nomiga emas, balki dorivor o‘simlik nomiga tegishli bo‘ladi va unga rodda, sonda hamda kelishikda moslashadi.
Masalan:
qanday? nimaning?
qalampir yalpiz nastoykasi
S O2 O1
Shartli tasviri:
O1 (Nom.)
O2 S (Gen.)
Tarjima qilamiz:
Nom. tinctura Menthae piperitae
Gen. tincturae Menthae piperitae.
76-§. Dorivor preparatlarning ko‘p bo‘lakli
nomlaridagi modellar
Ba’zan dorivor preparatlarning ko‘p bo‘lakli nomlarida shu dori xususiya-
tini xarakterlovchi sifat moslashgan aniqlovchi holida turadi. Quyida dorivor preparatlarning ko‘p bo‘lakli nomlaridagi ayrim modellar berilgan.
1-model. Tabletkalar nomi.
Ularda quyidagi aniqlovchilar ko‘p uchraydi:
obductae –po`st (parda) bilan qoplangan
enterosolubiles - ichakda eriydigan
sublinguales- til ostiga qo‘yiladigan
Masalan: Tabulettae Raunatini obductae - raunatinning po`st bilan
qoplangan tabletkalari
2-model. Ekstraktlar nomi.
Ularda ekstraktlarning konsistensiyasini ifodalovchi quyidagi aniqlovchilar uchraydi:
fluidum- suyuq
spissum- quyuq
siccum- quruq
Masalan:Extractum Crataegi fluidum – do‘lananing suyuq ekstrakti
3-model. Bitta asosiy vosita bilan oddiy va murakkab yozuvlar.
Bunday yozuvlarni farqlash uchun quyidagi sifatlar ishlatiladi:
simplex, icis- oddiy
compositus, a, um- murakkab
Masalan: Emplastrum Plumbi simplex –qo‘rg‘oshinning oddiy malhami
Emplastrum Plumbi compositum-qo‘rg‘oshinning murakkab
malhami
4-model. Gomeopatik preparatlar.
Murakkab tarkibli gomeopatik preparatlarning nomlari ko‘pincha otlardan tashkil topib, birinchisi dorivor vosita tarkibiga kiruvchi o‘simlik yoki hayvon organining nomi, ikkinchi esa compositum ( manosi -murakkab dorivor vosita)so‘zi bo‘lib, u sredniy roddagi otlarga kiradi.
Masalan: Echinacea compositum
Tonsilla compositum.
77-§. Dori vositalarining farmakologik ta‘siri
boyicha guruh nomlanishi
Organizmga bir xil ta‘sir ko‘rsatadigan dorilar farmakologiyada guruhlarga bo‘linadi va ular sifat ko‘rinishida bo‘lib, dorilarning farmakologik ta‘sirini tariflaydi.
Masalan: remedia analgetica – og‘riq qoldiruvchi vositalar
remedia cardiaca – yurakka tegishli vositalar
remedia cholagoga – o‘t (safro) haydovchi vositalar.
78-§. Quyidagi so‘zlarni yod oling!
gelatinosus, a, um - jelatinli
camphoratus, a, um - kamforali
isotonicus, a, um - izotonik
gastricus, a, um - oshqozon -i (-si)
stomachicus, a, um - oshqozon -i (-si)
durus, a, um - qattiq, mustahkam
aquosus, a, um - suvli
hydricus, a, um - suvli
anhydricus, a, um - suvsiz
oleosus, a, um - moyli
spirituosus, a, um - spirtli, spirtga tegishli
chartaceus, a, um - qog‘ozli, qog‘ozdan qilingan
amylaceus, a, um - kraxmalli, kraxmalga tegishli
aethereus, a, um - efirli
aethylicus, a, um - etil –i (-si)
suillus, a, um - cho‘chqa –i (-si)
arenarius, a, um - qumli, qumloq
piperitus, a, um – qalampir –i(-si)
cardiacus, a, um - yurakka ta’sir etuvchi
laxativus, a, um - ich suradigan, surgi
diureticus, a, um - siydik haydovchi
cholagogus, a, um - o‘t haydovchi, o‘t haydaydigan
diaphoreticus a, um - terlatuvchi
analgeticus, a, um - og‘riqni qoldiruvchi
anaestheticus, a, um - og‘riqsizlantiruvchi
antipyreticus, a, um - issiqni pasaytiruvchi
antiasthmaticus, a, um - astmaga qarshi
hypnoticus, a, um - uxlatadigan, uyqu keltiradagan
somnifer, fera, ferum - uxlatadigan, uyqu keltiradigan
narcoticus, a, um - narkotik
broncholyticus, a, um – bronxolitik
spasmolyticus, a um - spasmolitik
haemostaticus, a, um - qon to‘xtatuvchi
sedativus, a, um - tinchlantiradigan
Mashqlar
1. O‘zbek tiliga tarjima qiling.
1.Extractum Frangulae fluidum
2.Tinctura Rhei amara
3.Extractum Valerianae spissum
4.Folium Menthae piperitae
5.Extractum Althaeae siccum
6.Linimentum Chloroformii compositum
2. Qavs ichidagi sifatni otga moslashtirng va o‘zbek tiliga tarjima qiling.
1) capsula (gelatinosus,a,um)
2) emulsum (oleosus,a,um)
3) tinctura (aethereus,a,um)
4) lanolinum (anhydricus,a,um)
5) unguentum (camphoratus,a,um)
6) paraffinum (albus,a,um)
3. Sifatdoshlarni otlarga moslashtiring va o‘zbek tiliga tarjima qiling.
1) camphora (tritus, a,um)
2) aqua (destillatus, a,um)
3) acidum (dilutus., a,um)
4) serum (purificatus, a,um)
5) tabuletta (obductus, a,um)
4. Quyidagi atamalarni shartli tasvirini tuzib, Nom. va Gen. da lotin tiliga
tarjima qiling.
1) ravochning quruq ekstrakti
2) qoqining quyuq ekstrakti
3) arslonquyruqning suyuq ekstrakti
4) qalampir yalpiz suvi
5) valeriananing efirli nastoykasi
6) kuchalaning quruq ekstrakti
7) qumloq bo‘znochning ekstrakti
8) qumloq bo‘znochning suyuq ekstrakti.
5.Quyidagi so`zlarning sinonimlarini toping.
Durus, aquosus, suillus, laxativus, hypnoticus, flavus, liquidus.
6. O‘zbek tiliga tarjima qiling.
1.Tinctura Rhei amara. 2. Extractum Frangulae fluidum. 3. Extractum Bella-
donnae spissum. 4. Infusum Sennae compositum. 5.Extractum Absinthii spis-
sum. 6. Tabulettae Thyreoidini obductae. 7. Linimentum Olei Terebinthinae compositum. 8. Extractum Urticae fluidum. 9. Oleum Menthae piperitae. 10.Extractum Althaeae siccum.
7. Retseptlarni o‘zbek tiliga tarjima qiling.
1. Recipe: Infusi Sennae compositi 30 ml
Da.
Signa: Bir marta qabul qilishga (kattalar uchun)
2. Recipe: Extracti Crataegi fluidi 30 ml
Da.
Signa: Bir qabulga 20 tomchidan ichilsin.
8. Retseptlarni lotin tiliga tarjima qiling.
1. Ol: Chayono‘tning suyuq ekstrakti
Bo‘ymadoronning suyuq ekstraktidan teng miqdorda 25ml
Mentol 0,05
Aralashtir.
Ber.
Belgila: Kuniga 3 marta 25 tomchidan ichilsin.
2. Ol: Aloyning suyuq ekstrakti 1 ml
Shunday dozalarda 10(son)ta ampulalarda ber.
Belgila: Teri ostiga 1 ml dan yuborilsin.
9. O‘zbek tiliga tarjima qiling.
1.Remedia sunt cardiaca, analgetica, hypnotica, diuretica, cholagoga
et cetera. 2.Tinctura Convallariae est remedium cardiacum. 3. Analginum
est remedium analgeticum. 4. Luminalum est remedium hypnoticum.
5. Folium Sennae et Oleum Ricini sunt remedia laxativa. 6.Extractum Helichrysi arenarii fluidum est remedium cholagogum. 7.Decoctum foliorum Uvae ursi est remedium diureticum. 8.Tempalginum, Baralginum, Promedolum et cetera remediis analgeticis annumerantur(sanaladi).
18- AMALIY MASHG`ULOT: Farmatsevtik terminlar, tez-tez takrorlanadigan bo‘laklar, va retseptlarni tarjima qilish
1. Grammatik mavzularni takrorlang va quyidagi savollar yordamida bilimla-
ringizni tеkshirib ko‘ring.
1.Otlar nechta rodga ega? Ularning lotincha nomini yozing.
2. Otlar nechta turlanishga ega? Ularning Gen.Sing.dagi qo‘shimchalarini
ayting.
3. Lug‘atga otlar qanday yoziladi?
4. I turlanishdagi otlarga qaysi otlar kiradi?
5. II turlanishdagi otlarga qaysi otlar kiradi?
6. Fe‘llar nechta tuslanishga ega?
7. Fe‘llarning buyruq mayli birlikda qanday hosil qilinadi?
8. Fe‘llarning buyruq mayli ko‘plikda qanday hosil qilinadi?
9. Qanday aniqlovchilarni bilasiz?
10. I-II turlanishdagi sifatlarga qaysi sifatlar kiradi?
11. I-II turlanishdagi sifatlar kelishiklar bo‘yicha qanday turlanadi?
12. Lug‘atga sifatlar qanday yoziladi?
13. II turlanish sredniy roddagi otlarga qaysi otlar kiradi ?
14. II turlanishdagi mujskoy roddagi otlarga qaysi otlar kiradi ?
15. II turlanishdagi jenskiy roddagi otlarga qaysi otlar kiradi ?
16. Dorivor preparatlar nomi qaysi rodga va qaysi turlanishga kiradi?
17. Lotin tilidagi otlar nechta songa bo‘linadi? Ularning lotincha nomini
ayting.
18. Otlarning turlanishi qanday aniqlanadi?
19. Moslashgan aniqlovchi qaysi so‘z turkumi bilan ifodalanadi?
20. Moslashmagan aniqlovchi qaysi so`z turkumi bilan ifodalanadi?
21. Retsept nechta qismdan iborat?
22. Retseptning lotincha qismi qaysi so‘z bilan boshlanadi ?
23. Retseptda dori moddalarining nomi qaysi kelishikda yoziladi ?
24. Qanday retseptlarni bilasiz ?
25. Dorivor preparatlar Nom. Sing., Gen. Sing., Nom. Plur. va Gen. Plur.da
qanday qo‘shimchalarga ega?
26. I turlanishdagi otlar Nom. Sing., Gen. Sing., Nom. Plur. va Gen. Plur.da
qanday qo‘shimchalarga ega?
27. II turlanishdagi mujskoy roddagi otlar Nom. Sing., Gen. Sing., Nom.
Plur. va Gen. Plur.da qanday qo‘shimchalarga ega?
28. II turlanishdagi sredniy roddagi otlar Nom. Sing., Gen. Sing., Nom. Plur.
va Gen. Plur.da qanday qo‘shimchalarga ega?
29. Dorivor vositalar nomenklaturasi deb nimaga aytiladi?
30. Dorivor vosita deb nimaga aytiladi?
31. Dorivor modda deganda nimani tushunasiz?
32. Dori shakli, dorivor preparatlar deb nimaga aytiladi?
33. Dorivor vositalar nomenklaturasini nechta tipik guruhga ajratish mumkin?
34. I, II, III, IV, V, VI tipik guruhlarga nimalarning nomlari kiradi?
35. I tipik guruh nechta otdan tashkil topadi va ular nimalarni nomini
bildiradi? Otlarning kelishigini ayting.
36. II tipik guruh to‘g‘risida nimalarni bilasiz?
37. Organik kimyoviy moddalarning ilmiy va trivial nomlari to‘g‘risida
nimalarni bilasiz?
38.Tez-tez takrorlanadigan bo‘laklar to‘g‘risida aytib bering.
39. Dorivor preparatlarning ko‘p bo‘lakli nomlarida sifat nechanchi
o‘rinda va qanday aniqlovchi holida turadi?
40. Murakkab dorivor preparatlar deganda nimani tushunasiz?
41. Murakkab dorivor preparatlar nomi qanday hosil qilinadi?
42. Retseptlarda tabletkalar va shamchalar nomi qanday yoziladi?
43. Savdo nomi deganda deganda nimani tushunasiz?
44. Savdo nomlarining kelib chiqish manbalarini ayting.
45. Savdo nomlarida so‘zlar qanday yasaladi?
46. Suffiksatsiya, prefiksatsiya va abbreviatsiya deganda nimani tushunasiz?
47. Dorivor preparatlarning trivial nomlari qanday talablarga mos kelishi
kerak?
48. Dorivor preparatlarning trivial nomlari bo‘yicha belgilangan to‘rtta
talabni aytib bering.
49. Dorivor preparatlar nomlarining jahon sinonimiyasi deganda nimani
tushunasiz?
50. Sinonimiyani kamaytirish uchun qanday ishlar amalga oshirilmoqda?
51. Dori moddalariga xalqaro nom berish ishlarini qaysi tashkilot amalga
oshiradi?
52. XPN va INN; JSST va WHO abbreviaturalari nimani anglatadi?
2.Quyidagi otlarni birlik va ko`plikda, bosh va qaratqich kеlishiklarda tarjima
qiling. (Topshiriq jadval yordamida bajariladi.)
Namuna:
Nom.Sing.
|
Turl.
|
Rod
|
Gen.Sing.
|
Nom.Plur.
|
Gen.Plur.
|
pinus- qarag‘ay
|
II
|
f
|
pini-
qarag‘ay-
ning
|
pini- qarag‘aylar
|
pinorum-
qarag‘aylar- ning
|
Habdori, suyuq surtma, qalam, moy, malham, kurtak, son, zahar, yelim, kraxmal, metal, qo`ziqorin, kapsula, shamcha, hujayra, vrach, vrachlik vositasi, tayoqcha, yer ustki qism, tomchi, sharcha, shira, qaynatma, granula, razavor meva, sharbat.
3. Quyidagi terminlarning shartli tasvirini tuzing va ularni Nom. va Gen.da lotin tiliga tarjima qiling.
Namuna:
nimaning?
qanaqa?
Sanoning murakkab damlamasi
O2 S O1
Shartli tasviri : O1 S (Nom.)
O2 (Gen.)
Tarjimasi:
Nom. infusum Sennae compositum
Gen. infusi Sennae compositi
1. oq streptotsid
2. tashqi vosita
4. angishvonagul barglari
5. magnoliyaning suyuq ekstrakti
6. sanoning murakkab damlamasi
7. bo`znochning suyuq ekstracti
8. qarag`ay kurtaklarining qaynatmasi
9. shaftoli moyining emulsiyasi
10. tetratsiklin surtmasi
11. chayono`t barglarining damlamasi
12. kungaboqar moyining emulsiyasi
13. archa qubbalarining damlamasi
14. efedraning yer ustki qismi
15. ichki vosita
4. Sifatlarni otlarga moslashtiring va so‘z iboralarini o‘zbek tiliga tarjima
qiling.
|
1. cera (albus,a,um)
|
|
6. emulsum (oleosus, a,um)
|
|
2. glycerinum (purus,a,um)
|
|
7. tabuletta (obductus,a,um)
|
|
3. succus (gastricus,a,um)
|
|
8. bolus (albus,a,um)
|
|
4. tinctura (amarus,a,um)
|
|
9. extractum (spissus,a,um)
|
|
5. capsula (gelatinosus,a,um)
|
|
10.Amygdala (amarus,a,um)
|
5 .Tez-tez takrorlanadigan bo‘laklarni ajrating va ularning ahamiyatini
ko‘rsating.
Haematogenum, Trimethinum, Cordigen,Cefotaxinum, Laro Testoenatum, Polyvitaplex, Butaflogin, Penicillinasum, Fludrocortisonum, Allercur, Dekavit, Stanolon, Asvitolum, Perandren, Nicotensyl, Sulfacetamidum, Barucainidum, Cholevid, Androlin, Uritol, Corazolum, Agovirin, Cibalgin, Regutensin, Contalax, Dipidolor, Pabestrol, Angiotrophinum, Tensonal, Laboestrin, Agovirin, Iopagnostum, Sovcainum, Virex, Apressinum, Sulfadimezinum.
6. Quyidagi retseptlarni o`zbek tiliga tarjima qiling.
1. Recipe: Octoestroli 0,001
Da numero 20 in tabulettais.
Signa: Kuniga 2 marta 1 ta tabletkadan qabul qilinsin.
2. Recipe: Cyclobarbitali 0,2
Da in tabulettis numero 10.
Signa: Kechasiga yarim tabletkadan qabul qilinsin.
3. Recipe: Extracti Sanguisorbae fluidi 30 ml
Da.
Signa: Kuniga 4 marta 40 tomchidan ichilsin.
4. Recipe: Infusi herbae Centaurii 10,0: 200 ml
Da.
Signa: Ovqatdan oldin 1 osh qoshiqdan ichilsin.
5. Recipe: Dragee Diazolini 0,05
Da tales doses numero 20.
Signa: Kuniga 3 marta 1 ta donachadan ovqatdan keyin qabul
qilinsin.
6. Recipe: Olei Ricini 20,0
Xeroformii 1,2
Misce. Da.
Signa: Surtmali bog‘lamlar uchun.
7. Quyidagi retseptlarni lotin tiliga tarjima qiling.
1. Ol: Frangulaning suyuq ekstrakti 50 ml
Ber.
Belgila: 1 martaga 20 tomchidan ichilsin.
2. Ol: Fenobarbital tabletkalari 0,1 6(son) ta
Ber.
Belgila: Kechasiga 5. Ol: Dietilstilbestrol Tabletkalarda 20(son) ta ber.
Belgila: Kuniga 1-2 marta mushaklar orasiga yuborilsin.
3. Ol: Kanakunjut moyi 10,0
Jelatinli kapsulalarda ber.
Belgila: Har yarim soatda qabul qilinsin.
4. Ol: Kokarboksilasa 0,05 Ampulalarda 10(son) ta ber.
Belgila: Kuniga 1-2 marta mushaklar orasiga yuborilsin.
5. Ol: Dietilstilbestrol Tabletkalarda 20(son) ta ber.
Belgila: Kuniga 1 marta 1 ta tabletkadan qabul qilinsin.
6. Ol: Korinfar 0,01 Ber.
Belgila: Kuniga 3 marta 1-2 ta drajedan qabul qilinsin.
19- AMALIY MASHG`ULOT: BOTANIK NOMENKLATURADA SIFATLARNING ISHLATILISHI
79-§. Botanik nomenklaturada sifatlarning
ishlatilishi
Botanik nomenklaturada sifatlar o‘simlik turini va botanik oilani bildirish uchun ishlatiladi. O‘simlik turini bildiradigan sifatlar ularning geografik tarqali -
shini; o‘sish sharoitini; tashqi ko‘rinishini va boshqa xususiyatlarini ifodalaydi.
Sifatlar o‘simlik nomiga kelishikda, rodda va sonda moslashib keladi.
Masalan: Atropa causcasia - Kavkaz belladonnasi
Lekin ba’zi bir o‘simlik nomi bilan birgalikda keladigan sifat unga rodda moslashmaydi.
Masalan: Polygonum bistorta — ilonsimon toron
Botanik oilalar nomini ko‘rsatuvchi sifatlar -ferae, -ae, -aceae qo‘shimcha- lari yordamida yasaladi. Ular jenskiy roda bosh kelishik va ko‘plik sonda bo’ladi.
Masalan: Fabaceae – dukkakdoshlar
Cruciferae – butguldoshlar
Compositae – murakkabguldoshlar.
80-§. Jadval bilan tanishib chiqing va o‘simliklar
nomini yod oling!
Xarakterli
belgisi
|
Misollar
|
1.Geografik
tarqalishi
|
Atropa causcasica-Kavkaz belladonnasi
Periploca graeca – Gretsiya periplokasi
Laminaria japonica – Yapon laminariyasi
Acotinum karakolicum – Qorako‘l parpisi
Schizandra chinensis – Xitoy limonnigi
|
2. O‘sish sharoiti
|
Arnica montana – tog‘ arnikasi
Gnaphalium uliginosum – botqoq gnafaliumi
Scilla maritima – dengiz piyozi
|
3.Tuzilishi,tashqi
ko‘rinishi, rangi, ta’mi va boshqa xususiyatlari
|
Cassia acutifolia – o’tkir bargli sano
Magnolia grandiflora –yirik gulli magnoliya Hypericum perforatum – teshik dalachoy
Vinca erecta – tik o‘suvchi bo‘rigul
Glycyrrhiza glabra – tuksiz qizilmiya
Delphinium confusum – chalkashgan isparak Thalictrum minus – kichik sanchiqo‘t
Gentiana lutea – sariq nufar
Polemonium coeruleum – zangori polemonium Veratrum album – oq maralquloq
Passiflora incarnata – to’q qizil passiflora
|
4. Boshqa o‘simliklarga o‘xshashligi
|
Vesnaga daucoides – sabzisimon visnaga
Apocynum cannabinum – nashasimon kendir
|
81 -§. Quyidagi botanik oilalar nomini yod oling!
Berberidaceae- zirkdoshlar
Cucurbitaceae- qovoqdoshlar
Fabaceae- dukkakdoshlar
Liliaceae- lolaguldoshlar
Linaceae- zig‘irdoshlar
Magnoliaceae- magnoliyadoshlar
Malvaceae- gulxayridoshlar
Papaveraceae- ko‘knoridoshlar
Pinaceae- qarag‘aydoshlar
Polygonaceae- torondoshlar
Rosaceae- ra’noguldoshlar
Urticaceae- gazandadoshlar
Mashqlar
1. -aceae qo‘shimchasi yordamida botanik oilalarning nomini yozing.
araliyadoshlar, zig‘irdoshlar, valerianadoshlar, jo‘kadoshlar, likopo -
diyadoshlar.
2. Sifatlarni otlarga moslashtiring va terminlarni o‘zbek tiliga tarjima qiling.
1. Glaucium (flavus, a, um)
2. Strephania (glaber,bra, brum)
3. Helichrysum (arenarius, a, um)
4. Helleborus (caucasicus, a, um)
5. Aloё (striatulus, a, um –yo‘l -yo‘l).
3. O‘zbek tiliga tarjima qiling.
1. Capsicum annuum. 2. Eucalyptus cinerea. 3. Helichrysum arenarium.
4. Hyoscyamus niger. 5. Rhamnus cathartica. 6. Veratrum album. 7.Gen-
tiana lutea.
4. Terminlarning shartli tasvirini tuzib, Nom. va Gen. da lotin tiliga tarjima
qiling.
1) qora mingdevona 5) arman gulxayrisi
2) kavkaz xelleborusi 6) yuraksimon jo‘ka
3) kulrang evkalipt 7) qumloq bo‘znochining quruq ekstrakti
4) qalampir yalpiz 8)yirik gulli magnoliyaning suyuq ekstrakti
5. O‘zbek tiliga tarjima qiling.
1. Lanolinum anhydricum in chloroformio bene solvitur. 2. Allocholum extractum Urticae siccum et extractum Allii sativi siccum continet. 3. Capsulas gelatinosas ex gelatina, aqua, glycerino praeparant. 4. Emplastrum Plumbi compositum in ollis datur. 5.Linimentum chloroformii compositum chloroformium et oleum Hyoscyami continet.
6. Pastdagi kataklarda hikmat yashiringan. Quyidagi so`zlarning antonimlarini topib, kataklarni to`ldiring, keyin raqamlar bo`yicha harflarni kataklarga yozing va hikmatni o`qing.
1) externus 9)hydricus 17) internus 25) albus 30) antidotum.
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
|
9
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
|
17
|
18
|
19
|
20
|
21
|
22
|
23
|
24
|
|
25
|
26
|
27
|
28
|
29
|
|
|
30
|
31
|
32
|
33
|
34
|
35
|
36
|
37
|
38
|
1
|
8
|
3
|
|
38
|
35
|
34
|
15
|
16
|
|
17
|
18
|
|
5
|
20
|
27
|
28
|
29
|
Dostları ilə paylaş: |