Toshkent farmasevtika instituti tillar kafedrasi farmatsevtik terminologiya



Yüklə 4,73 Mb.
səhifə15/29
tarix26.03.2018
ölçüsü4,73 Mb.
#34364
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   29


sirupus albus – oq sharbat

Casus

Sing.

Plur.

Nom.

sirupus albus

sirup-i alb-i

Gen.

sirup-i alb-i

sirup-orum alb-orum

Dat.

sirup-o alb-o

sirup-is alb-is

Acc.

sirup-um alb-um

sirup-os alb-os

Abl.

sirup-o alb-o

sirup-is alb-is


extractum siccum – quruq ekstrakt


Casus

Sing.

Plur.

Nom.

extractum siccum

extract-a sicc-a

Gen.

extract-i sicc-i

extract-orum sicc-orum

Dat.

extract-o sicc-o

extract-is sicc-is

Acc.

extract-um sicc-um

extract-a sicc-a

Abl.

extract-o sicc-o

extract-is sicc-is


74 -§.Quyidagi sifatlarni yod oling!
albus, a, um – oq

flavus, a, um – sariq

luteus, a, um – sariq

coeruleus, a, um – ko‘k, zangori

cinereus, a, um – kulrang

purpureus, a, um – qip-qizil, to‘q qizil

niger gra, grum – qora

amarus, a, um – achchiq

purus, a, um – toza

externus, a, um – tashqi

internus, a, um – ichki

fluidus, a, um – suyuq

liquidus, a, um – suyuq

siccus, a, um – quruq

spissus, a, um – quyuq

frigidus, a, um – sovuq

compositus, a, um – murakkab

gelatinosus, a, um – jelatinli

medicatus, a, um – tibbiyot –i,-si

vivus, a, um – tirik

sanus, a, um – sog‘lom

rotundus, a, um – yumaloq

tepidus, a, um – iliq

grossus, a, um – yirik


Mashqlar
1. Quyidagi sifatlarning jenskiy va sredniy rod shakllarini ayting.

1) amarus 7) flavus

2) siccus 8) grossus

3) purus 9) compositus

4) spissus 10) niger

5) gelatinosus 11) frigidus

6) ruber 12) liquidus

2. Sifatni otga moslashtiring va atamalarni o‘zbek tiliga tarjima qiling.

1) cera (albus, a, um) 7) Glycerinum (purus, a, um)

2) emulsum (albus, a, um) 8) extractum (fluidus, a, um)

3) Amygdala (amarus, a, um) 9) bacca (grossus, a, um)

4) tinctura (amarus, a, um) 10) aqua (frigidus, a, um)

5) bacca (siccus, a, um) 11) infusum (compositus, a, um)

6) massa (purus, a, um) 12) remedium (externus, a, um).

3. Atamalarning shartli tasvirini tuzib, Nom. va Gen. da lotin tiliga tarjima

qiling.

1) sariq mum 6) murakkab damlama

2) toza vazelin 7) quyuq ekstrakt

3) kulrang surtma 8) yirik tabletka

4) qora mingdevona 9) ichki vosita

5) sariq (luteus, a, um) gazako’t 10) tashqi vosita



4. O‘zbek tiliga tarjima qiling.

1. Cera alba in aqua non solvitur.2. Praeparate infusum ex baccis siccis Juniperi. 3. Dilute Glycerinum purum ad aqua. 4. Medicamenta amara in capsulis sumuntur. 5. Unguenta et linimenta sunt remedia externa. 6. Chi-

na est medicamentum amarum. 7. Praeparate infusum compositum. 8. Tinc-

tura Valerianae est remedium internum.

5. Retseptlarni o`zbek tiliga tarjima qiling.

1. Recipe: Tincturae amarae 10 ml

Tincturae Strychni 5 ml

Misce. Da.

Signa: Kuniga 3 marta ovqatlanishdan oldin 20

tomchidan ichilsin.

2. Recipe: Methyleni coerulei

Da in capsulis gelatinosis.

Signa: Kuniga 2 marta 1 ta kapsuladan qabul qilinsin.

3. Recipe: Streptocidi albi 0,5

Da tales doses numero 20.

Signa: Kuniga 4 marta 1ta poroshokdan qabul qilinsin.

4. Recipe: Tincturae amarae

Tincturae Rhei ana 15 ml

Misce. Da.

Signa: Kuniga 3 marta 20-30 tomchidan ichilsin.

5. Recipe: Extracti Eucommiae fluidi 25 ml

Da.


Signa: Kuniga 2-3 marta 15-30 tomchidan ichilsin.

6. Retseptlarni lotin tiliga tarjima qiling.

1. Ol: Qoqi nastoykasi

Achchiq nastoyka teng miqdorda 10 ml. dan

Kuchala nastoykasi 5 ml

Aralashtir. Ber.

Belgila: Kuniga 3 marta 20 tomchidan ichilsin.

2. Ol: Oq gil 100.0

Ber.


Belgila: Yarim stakan suvga 1-2 osh qoshiq solib, iste’mol

qilinsin.

3. Ol: Sanoning murakkab damlamasi 30,0

Ber.


Belgila: Bir marta iching.

4. Ol: Sano barglari 10,0

Ber.

Belgila: Choyga oxshab damlansin va 1 osh qoshiqdan qabul



qilinsin.

5. Ol: Temisal 4,0

Yalpiz suvi

Distillangan suv teng miqdorda 30 ml

Aralashtir. Ber

Belgila: Kuniga 3 marta 1 osh qoshiqdan qabul qilinsin.



17- AMALIY MASHG`ULOT: Dorivor preparatlarning ko‘p bo‘lakli nomlarida sifatlarning qo‘llanilishi. Dorivor preparatlarning ko‘p

bo‘lakli nomlaridagi modellar. Dori vositalarining farmakologik

ta‘siri boyicha guruh nomlanishi

75-§. Dorivor preparatlarning ko‘p bo‘lakli nomlari-

da sifatlarning qo‘llanilishi
Dorivor preparatlarning ko‘p bo‘lakli nomlarida birinchi o‘rinda dori turlari(shakli)ning nomi bosh kelishikda; ikkinchi o‘rinda esa moslashmagan aniqlovchi holidagi shu dori turi tayyorlangan dorivor o‘simlik yoki dorivor modda nomi qaratqich kelishigida yoziladi; oxirida esa moslashgan aniqlovchi holida kelgan shu dori turini xarakterlovchi sifat turadi.

Masalan:

nimaning?

qanaqa?



Sanoning murakkab damlamasi

O2 S O1
Shartli tasviri :

O1 S (Nom.)

O2 (Gen.)



Tarjima qilamiz:

Nom. infusum Sennae compositum

Gen. infusi Sennae composite

Ba’zan dori turlarining murakkab nomlaridagi sifat dori turi nomiga emas, balki dorivor o‘simlik nomiga tegishli bo‘ladi va unga rodda, sonda hamda kelishikda moslashadi.



Masalan:

qanday? nimaning?



qalampir yalpiz nastoykasi

S O2 O1

Shartli tasviri:

O1 (Nom.)





O2 S (Gen.)

Tarjima qilamiz:
Nom. tinctura Menthae piperitae

Gen. tincturae Menthae piperitae.


76-§. Dorivor preparatlarning ko‘p bo‘lakli

nomlaridagi modellar
Ba’zan dorivor preparatlarning ko‘p bo‘lakli nomlarida shu dori xususiya-

tini xarakterlovchi sifat moslashgan aniqlovchi holida turadi. Quyida dorivor preparatlarning ko‘p bo‘lakli nomlaridagi ayrim modellar berilgan.



1-model. Tabletkalar nomi.

Ularda quyidagi aniqlovchilar ko‘p uchraydi:

obductae –po`st (parda) bilan qoplangan

enterosolubiles - ichakda eriydigan

sublinguales- til ostiga qo‘yiladigan

Masalan: Tabulettae Raunatini obductae - raunatinning po`st bilan

qoplangan tabletkalari



2-model. Ekstraktlar nomi.

Ularda ekstraktlarning konsistensiyasini ifodalovchi quyidagi aniqlovchilar uchraydi:

fluidum- suyuq

spissum- quyuq

siccum- quruq

Masalan:Extractum Crataegi fluidum – do‘lananing suyuq ekstrakti

3-model. Bitta asosiy vosita bilan oddiy va murakkab yozuvlar.

Bunday yozuvlarni farqlash uchun quyidagi sifatlar ishlatiladi:

simplex, icis- oddiy

compositus, a, um- murakkab



Masalan: Emplastrum Plumbi simplex –qo‘rg‘oshinning oddiy malhami

Emplastrum Plumbi compositum-qo‘rg‘oshinning murakkab

malhami

4-model. Gomeopatik preparatlar.

Murakkab tarkibli gomeopatik preparatlarning nomlari ko‘pincha otlardan tashkil topib, birinchisi dorivor vosita tarkibiga kiruvchi o‘simlik yoki hayvon organining nomi, ikkinchi esa compositum ( manosi -murakkab dorivor vosita)so‘zi bo‘lib, u sredniy roddagi otlarga kiradi.



Masalan: Echinacea compositum

Tonsilla compositum.


77-§. Dori vositalarining farmakologik ta‘siri

boyicha guruh nomlanishi

Organizmga bir xil ta‘sir ko‘rsatadigan dorilar farmakologiyada guruhlarga bo‘linadi va ular sifat ko‘rinishida bo‘lib, dorilarning farmakologik ta‘sirini tariflaydi.



Masalan: remedia analgetica – og‘riq qoldiruvchi vositalar

remedia cardiaca – yurakka tegishli vositalar

remedia cholagoga – o‘t (safro) haydovchi vositalar.
78-§. Quyidagi so‘zlarni yod oling!
gelatinosus, a, um - jelatinli

camphoratus, a, um - kamforali

isotonicus, a, um - izotonik

gastricus, a, um - oshqozon -i (-si)

stomachicus, a, um - oshqozon -i (-si)

durus, a, um - qattiq, mustahkam

aquosus, a, um - suvli

hydricus, a, um - suvli

anhydricus, a, um - suvsiz

oleosus, a, um - moyli

spirituosus, a, um - spirtli, spirtga tegishli

chartaceus, a, um - qog‘ozli, qog‘ozdan qilingan

amylaceus, a, um - kraxmalli, kraxmalga tegishli

aethereus, a, um - efirli

aethylicus, a, um - etil –i (-si)

suillus, a, um - cho‘chqa –i (-si)

arenarius, a, um - qumli, qumloq

piperitus, a, um – qalampir –i(-si)

cardiacus, a, um - yurakka ta’sir etuvchi

laxativus, a, um - ich suradigan, surgi

diureticus, a, um - siydik haydovchi

cholagogus, a, um - o‘t haydovchi, o‘t haydaydigan

diaphoreticus a, um - terlatuvchi

analgeticus, a, um - og‘riqni qoldiruvchi

anaestheticus, a, um - og‘riqsizlantiruvchi

antipyreticus, a, um - issiqni pasaytiruvchi

antiasthmaticus, a, um - astmaga qarshi

hypnoticus, a, um - uxlatadigan, uyqu keltiradagan

somnifer, fera, ferum - uxlatadigan, uyqu keltiradigan

narcoticus, a, um - narkotik

broncholyticus, a, um – bronxolitik

spasmolyticus, a um - spasmolitik

haemostaticus, a, um - qon to‘xtatuvchi

sedativus, a, um - tinchlantiradigan


Mashqlar
1. O‘zbek tiliga tarjima qiling.

1.Extractum Frangulae fluidum

2.Tinctura Rhei amara

3.Extractum Valerianae spissum

4.Folium Menthae piperitae

5.Extractum Althaeae siccum

6.Linimentum Chloroformii compositum

2. Qavs ichidagi sifatni otga moslashtirng va o‘zbek tiliga tarjima qiling.

1) capsula (gelatinosus,a,um)

2) emulsum (oleosus,a,um)

3) tinctura (aethereus,a,um)

4) lanolinum (anhydricus,a,um)

5) unguentum (camphoratus,a,um)

6) paraffinum (albus,a,um)

3. Sifatdoshlarni otlarga moslashtiring va o‘zbek tiliga tarjima qiling.

1) camphora (tritus, a,um)

2) aqua (destillatus, a,um)

3) acidum (dilutus., a,um)

4) serum (purificatus, a,um)

5) tabuletta (obductus, a,um)



4. Quyidagi atamalarni shartli tasvirini tuzib, Nom. va Gen. da lotin tiliga

tarjima qiling.

1) ravochning quruq ekstrakti

2) qoqining quyuq ekstrakti

3) arslonquyruqning suyuq ekstrakti

4) qalampir yalpiz suvi

5) valeriananing efirli nastoykasi

6) kuchalaning quruq ekstrakti

7) qumloq bo‘znochning ekstrakti

8) qumloq bo‘znochning suyuq ekstrakti.

5.Quyidagi so`zlarning sinonimlarini toping.

Durus, aquosus, suillus, laxativus, hypnoticus, flavus, liquidus.



6. O‘zbek tiliga tarjima qiling.

1.Tinctura Rhei amara. 2. Extractum Frangulae fluidum. 3. Extractum Bella-

donnae spissum. 4. Infusum Sennae compositum. 5.Extractum Absinthii spis-

sum. 6. Tabulettae Thyreoidini obductae. 7. Linimentum Olei Terebinthinae compositum. 8. Extractum Urticae fluidum. 9. Oleum Menthae piperitae. 10.Extractum Althaeae siccum.



7. Retseptlarni o‘zbek tiliga tarjima qiling.

1. Recipe: Infusi Sennae compositi 30 ml

Da.

Signa: Bir marta qabul qilishga (kattalar uchun)



2. Recipe: Extracti Crataegi fluidi 30 ml

Da.


Signa: Bir qabulga 20 tomchidan ichilsin.

8. Retseptlarni lotin tiliga tarjima qiling.

1. Ol: Chayono‘tning suyuq ekstrakti

Bo‘ymadoronning suyuq ekstraktidan teng miqdorda 25ml

Mentol 0,05

Aralashtir.

Ber.


Belgila: Kuniga 3 marta 25 tomchidan ichilsin.

2. Ol: Aloyning suyuq ekstrakti 1 ml

Shunday dozalarda 10(son)ta ampulalarda ber.

Belgila: Teri ostiga 1 ml dan yuborilsin.



9. O‘zbek tiliga tarjima qiling.

1.Remedia sunt cardiaca, analgetica, hypnotica, diuretica, cholagoga

et cetera. 2.Tinctura Convallariae est remedium cardiacum. 3. Analginum

est remedium analgeticum. 4. Luminalum est remedium hypnoticum.

5. Folium Sennae et Oleum Ricini sunt remedia laxativa. 6.Extractum Helichrysi arenarii fluidum est remedium cholagogum. 7.Decoctum foliorum Uvae ursi est remedium diureticum. 8.Tempalginum, Baralginum, Promedolum et cetera remediis analgeticis annumerantur(sanaladi).

18- AMALIY MASHG`ULOT: Farmatsevtik terminlar, tez-tez takrorlanadigan bolaklar, va retseptlarni tarjima qilish
1. Grammatik mavzularni takrorlang va quyidagi savollar yordamida bilimla-

ringizni tеkshirib ko‘ring.

1.Otlar nechta rodga ega? Ularning lotincha nomini yozing.

2. Otlar nechta turlanishga ega? Ularning Gen.Sing.dagi qoshimchalarini

ayting.


3. Lug‘atga otlar qanday yoziladi?

4. I turlanishdagi otlarga qaysi otlar kiradi?

5. II turlanishdagi otlarga qaysi otlar kiradi?

6. Fellar nechta tuslanishga ega?

7. Fellarning buyruq mayli birlikda qanday hosil qilinadi?

8. Fellarning buyruq mayli koplikda qanday hosil qilinadi?

9. Qanday aniqlovchilarni bilasiz?

10. I-II turlanishdagi sifatlarga qaysi sifatlar kiradi?

11. I-II turlanishdagi sifatlar kelishiklar boyicha qanday turlanadi?

12. Lug‘atga sifatlar qanday yoziladi?

13. II turlanish sredniy roddagi otlarga qaysi otlar kiradi ?

14. II turlanishdagi mujskoy roddagi otlarga qaysi otlar kiradi ?

15. II turlanishdagi jenskiy roddagi otlarga qaysi otlar kiradi ?

16. Dorivor preparatlar nomi qaysi rodga va qaysi turlanishga kiradi?



17. Lotin tilidagi otlar nechta songa bo‘linadi? Ularning lotincha nomini

ayting.

18. Otlarning turlanishi qanday aniqlanadi?

19. Moslashgan aniqlovchi qaysi soz turkumi bilan ifodalanadi?

20. Moslashmagan aniqlovchi qaysi so`z turkumi bilan ifodalanadi?

21. Retsept nechta qismdan iborat?

22. Retseptning lotincha qismi qaysi so‘z bilan boshlanadi ?



23. Retseptda dori moddalarining nomi qaysi kelishikda yoziladi ?

24. Qanday retseptlarni bilasiz ?

25. Dorivor preparatlar Nom. Sing., Gen. Sing., Nom. Plur. va Gen. Plur.da

qanday qo‘shimchalarga ega?

26. I turlanishdagi otlar Nom. Sing., Gen. Sing., Nom. Plur. va Gen. Plur.da

qanday qo‘shimchalarga ega?

27. II turlanishdagi mujskoy roddagi otlar Nom. Sing., Gen. Sing., Nom.



Plur. va Gen. Plur.da qanday qo‘shimchalarga ega?

28. II turlanishdagi sredniy roddagi otlar Nom. Sing., Gen. Sing., Nom. Plur.



va Gen. Plur.da qanday qo‘shimchalarga ega?

29. Dorivor vositalar nomenklaturasi deb nimaga aytiladi?

30. Dorivor vosita deb nimaga aytiladi?

31. Dorivor modda deganda nimani tushunasiz?

32. Dori shakli, dorivor preparatlar deb nimaga aytiladi?

33. Dorivor vositalar nomenklaturasini nechta tipik guruhga ajratish mumkin?

34. I, II, III, IV, V, VI tipik guruhlarga nimalarning nomlari kiradi?

35. I tipik guruh nechta otdan tashkil topadi va ular nimalarni nomini

bildiradi? Otlarning kelishigini ayting.

36. II tipik guruh to‘g‘risida nimalarni bilasiz?

37. Organik kimyoviy moddalarning ilmiy va trivial nomlari to‘g‘risida

nimalarni bilasiz?

38.Tez-tez takrorlanadigan bo‘laklar to‘g‘risida aytib bering.

39. Dorivor preparatlarning kop bolakli nomlarida sifat nechanchi

o‘rinda va qanday aniqlovchi holida turadi?

40. Murakkab dorivor preparatlar deganda nimani tushunasiz?

41. Murakkab dorivor preparatlar nomi qanday hosil qilinadi?

42. Retseptlarda tabletkalar va shamchalar nomi qanday yoziladi?

43. Savdo nomi deganda deganda nimani tushunasiz?

44. Savdo nomlarining kelib chiqish manbalarini ayting.

45. Savdo nomlarida so‘zlar qanday yasaladi?

46. Suffiksatsiya, prefiksatsiya va abbreviatsiya deganda nimani tushunasiz?


47. Dorivor preparatlarning trivial nomlari qanday talablarga mos kelishi

kerak?


48. Dorivor preparatlarning trivial nomlari bo‘yicha belgilangan to‘rtta

talabni aytib bering.

49. Dorivor preparatlar nomlarining jahon sinonimiyasi deganda nimani

tushunasiz?

50. Sinonimiyani kamaytirish uchun qanday ishlar amalga oshirilmoqda?

51. Dori moddalariga xalqaro nom berish ishlarini qaysi tashkilot amalga

oshiradi?

52. XPN va INN; JSST va WHO abbreviaturalari nimani anglatadi?




2.Quyidagi otlarni birlik va ko`plikda, bosh va qaratqich kеlishiklarda tarjima

qiling. (Topshiriq jadval yordamida bajariladi.)

Namuna:


Nom.Sing.

Turl.

Rod

Gen.Sing.

Nom.Plur.

Gen.Plur.

pinus- qarag‘ay

II

f

pini-

qarag‘ay-

ning


pini- qarag‘aylar

pinorum-

qarag‘aylar- ning




Habdori, suyuq surtma, qalam, moy, malham, kurtak, son, zahar, yelim, kraxmal, metal, qo`ziqorin, kapsula, shamcha, hujayra, vrach, vrachlik vositasi, tayoqcha, yer ustki qism, tomchi, sharcha, shira, qaynatma, granula, razavor meva, sharbat.

3. Quyidagi terminlarning shartli tasvirini tuzing va ularni Nom. va Gen.da lotin tiliga tarjima qiling.

Namuna:

nimaning?

qanaqa?



Sanoning murakkab damlamasi

O2 S O1
Shartli tasviri : O1 S (Nom.)

O2 (Gen.)



Tarjimasi:

Nom. infusum Sennae compositum

Gen. infusi Sennae compositi
1. oq streptotsid

2. tashqi vosita

4. angishvonagul barglari

5. magnoliyaning suyuq ekstrakti

6. sanoning murakkab damlamasi

7. bo`znochning suyuq ekstracti

8. qarag`ay kurtaklarining qaynatmasi

9. shaftoli moyining emulsiyasi

10. tetratsiklin surtmasi

11. chayono`t barglarining damlamasi

12. kungaboqar moyining emulsiyasi

13. archa qubbalarining damlamasi

14. efedraning yer ustki qismi

15. ichki vosita



4. Sifatlarni otlarga moslashtiring va so‘z iboralarini o‘zbek tiliga tarjima

qiling.



1. cera (albus,a,um)




6. emulsum (oleosus, a,um)




2. glycerinum (purus,a,um)




7. tabuletta (obductus,a,um)




3. succus (gastricus,a,um)




8. bolus (albus,a,um)




4. tinctura (amarus,a,um)




9. extractum (spissus,a,um)




5. capsula (gelatinosus,a,um)




10.Amygdala (amarus,a,um)

5 .Tez-tez takrorlanadigan bo‘laklarni ajrating va ularning ahamiyatini

ko‘rsating.

Haematogenum, Trimethinum, Cordigen,Cefotaxinum, Laro Testoenatum, Polyvitaplex, Butaflogin, Penicillinasum, Fludrocortisonum, Allercur, Dekavit, Stanolon, Asvitolum, Perandren, Nicotensyl, Sulfacetamidum, Barucainidum, Cholevid, Androlin, Uritol, Corazolum, Agovirin, Cibalgin, Regutensin, Contalax, Dipidolor, Pabestrol, Angiotrophinum, Tensonal, Laboestrin, Agovirin, Iopagnostum, Sovcainum, Virex, Apressinum, Sulfadimezinum.



6. Quyidagi retseptlarni o`zbek tiliga tarjima qiling.

1. Recipe: Octoestroli 0,001

Da numero 20 in tabulettais.

Signa: Kuniga 2 marta 1 ta tabletkadan qabul qilinsin.

2. Recipe: Cyclobarbitali 0,2

Da in tabulettis numero 10.

Signa: Kechasiga yarim tabletkadan qabul qilinsin.

3. Recipe: Extracti Sanguisorbae fluidi 30 ml

Da.

Signa: Kuniga 4 marta 40 tomchidan ichilsin.



4. Recipe: Infusi herbae Centaurii 10,0: 200 ml

Da.


Signa: Ovqatdan oldin 1 osh qoshiqdan ichilsin.

5. Recipe: Dragee Diazolini 0,05

Da tales doses numero 20.

Signa: Kuniga 3 marta 1 ta donachadan ovqatdan keyin qabul

qilinsin.

6. Recipe: Olei Ricini 20,0

Xeroformii 1,2

Misce. Da.

Signa: Surtmali bog‘lamlar uchun.

7. Quyidagi retseptlarni lotin tiliga tarjima qiling.

1. Ol: Frangulaning suyuq ekstrakti 50 ml

Ber.

Belgila: 1 martaga 20 tomchidan ichilsin.



2. Ol: Fenobarbital tabletkalari 0,1 6(son) ta

Ber.


Belgila: Kechasiga 5. Ol: Dietilstilbestrol Tabletkalarda 20(son) ta ber.

Belgila: Kuniga 1-2 marta mushaklar orasiga yuborilsin.

3. Ol: Kanakunjut moyi 10,0

Jelatinli kapsulalarda ber.

Belgila: Har yarim soatda qabul qilinsin.

4. Ol: Kokarboksilasa 0,05 Ampulalarda 10(son) ta ber.

Belgila: Kuniga 1-2 marta mushaklar orasiga yuborilsin.

5. Ol: Dietilstilbestrol Tabletkalarda 20(son) ta ber.

Belgila: Kuniga 1 marta 1 ta tabletkadan qabul qilinsin.

6. Ol: Korinfar 0,01 Ber.

Belgila: Kuniga 3 marta 1-2 ta drajedan qabul qilinsin.


19- AMALIY MASHG`ULOT: BOTANIK NOMENKLATURADA SIFATLARNING ISHLATILISHI

79-§. Botanik nomenklaturada sifatlarning

ishlatilishi

Botanik nomenklaturada sifatlar o‘simlik turini va botanik oilani bildirish uchun ishlatiladi. O‘simlik turini bildiradigan sifatlar ularning geografik tarqali -

shini; o‘sish sharoitini; tashqi ko‘rinishini va boshqa xususiyatlarini ifodalaydi.

Sifatlar o‘simlik nomiga kelishikda, rodda va sonda moslashib keladi.



Masalan: Atropa causcasia - Kavkaz belladonnasi

Lekin ba’zi bir o‘simlik nomi bilan birgalikda keladigan sifat unga rodda moslashmaydi.



Masalan: Polygonum bistorta — ilonsimon toron

Botanik oilalar nomini ko‘rsatuvchi sifatlar -ferae, -ae, -aceae qo‘shimcha- lari yordamida yasaladi. Ular jenskiy roda bosh kelishik va ko‘plik sonda bo’ladi.



Masalan: Fabaceae – dukkakdoshlar

Cruciferae – butguldoshlar

Compositae – murakkabguldoshlar.
80-§. Jadval bilan tanishib chiqing va o‘simliklar

nomini yod oling!


Xarakterli

belgisi

Misollar


1.Geografik

tarqalishi

Atropa causcasica-Kavkaz belladonnasi

Periploca graeca – Gretsiya periplokasi

Laminaria japonica – Yapon laminariyasi

Acotinum karakolicum – Qorako‘l parpisi

Schizandra chinensis – Xitoy limonnigi



2. O‘sish sharoiti

Arnica montana – tog‘ arnikasi

Gnaphalium uliginosum – botqoq gnafaliumi

Scilla maritima – dengiz piyozi



3.Tuzilishi,tashqi

ko‘rinishi, rangi, ta’mi va boshqa xususiyatlari

Cassia acutifolia – o’tkir bargli sano

Magnolia grandiflora –yirik gulli magnoliya Hypericum perforatum – teshik dalachoy

Vinca erecta – tik o‘suvchi bo‘rigul

Glycyrrhiza glabra – tuksiz qizilmiya

Delphinium confusum – chalkashgan isparak Thalictrum minus – kichik sanchiqo‘t

Gentiana lutea – sariq nufar

Polemonium coeruleum – zangori polemonium Veratrum album – oq maralquloq

Passiflora incarnata – to’q qizil passiflora




4. Boshqa o‘simliklarga o‘xshashligi


Vesnaga daucoides – sabzisimon visnaga

Apocynum cannabinum – nashasimon kendir




81 -§. Quyidagi botanik oilalar nomini yod oling!
Berberidaceae- zirkdoshlar

Cucurbitaceae- qovoqdoshlar

Fabaceae- dukkakdoshlar

Liliaceae- lolaguldoshlar

Linaceae- zig‘irdoshlar

Magnoliaceae- magnoliyadoshlar

Malvaceae- gulxayridoshlar

Papaveraceae- ko‘knoridoshlar

Pinaceae- qarag‘aydoshlar

Polygonaceae- torondoshlar

Rosaceae- ra’noguldoshlar

Urticaceae- gazandadoshlar


Mashqlar

1. -aceae qo‘shimchasi yordamida botanik oilalarning nomini yozing.

araliyadoshlar, zig‘irdoshlar, valerianadoshlar, jo‘kadoshlar, likopo -

diyadoshlar.

2. Sifatlarni otlarga moslashtiring va terminlarni o‘zbek tiliga tarjima qiling.

1. Glaucium (flavus, a, um)

2. Strephania (glaber,bra, brum)

3. Helichrysum (arenarius, a, um)

4. Helleborus (caucasicus, a, um)

5. Aloё (striatulus, a, um –yo‘l -yo‘l).



3. O‘zbek tiliga tarjima qiling.

1. Capsicum annuum. 2. Eucalyptus cinerea. 3. Helichrysum arenarium.

4. Hyoscyamus niger. 5. Rhamnus cathartica. 6. Veratrum album. 7.Gen-

tiana lutea.



4. Terminlarning shartli tasvirini tuzib, Nom. va Gen. da lotin tiliga tarjima

qiling.

1) qora mingdevona 5) arman gulxayrisi

2) kavkaz xelleborusi 6) yuraksimon jo‘ka

3) kulrang evkalipt 7) qumloq bo‘znochining quruq ekstrakti

4) qalampir yalpiz 8)yirik gulli magnoliyaning suyuq ekstrakti

5. O‘zbek tiliga tarjima qiling.

1. Lanolinum anhydricum in chloroformio bene solvitur. 2. Allocholum extractum Urticae siccum et extractum Allii sativi siccum continet. 3. Capsulas gelatinosas ex gelatina, aqua, glycerino praeparant. 4. Emplastrum Plumbi compositum in ollis datur. 5.Linimentum chloroformii compositum chloroformium et oleum Hyoscyami continet.


6. Pastdagi kataklarda hikmat yashiringan. Quyidagi so`zlarning antonimlarini topib, kataklarni to`ldiring, keyin raqamlar bo`yicha harflarni kataklarga yozing va hikmatni o`qing.

1) externus 9)hydricus 17) internus 25) albus 30) antidotum.


1


2

3

4

5

6

7

8




9


10

11

12

13

14

15

16




17


18

19

20

21

22

23

24




25


26

27

28

29







30


31

32

33

34

35

36

37

38



1

8

3




38

35

34

15

16



17

18



5

20

27

28

29

Yüklə 4,73 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   29




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə