Toshkent farmasevtika instituti tillar kafedrasi farmatsevtik terminologiya

7. Retseptlarni o‘zbek tiliga tarjima qiling.

1.Recipe: Infusi herbae Hyperici perforati 20,0-200 ml

Da.

Signa: 1 kunda 3 marta ovqatdan oldin ichilsin.

2. Recipe: Extracti Passiflorae incarnatae fluidi 40 ml

Da.

Signa: Kuniga 3 marta 20 tomchidan ichilsin.

3. Recipe: Extracti Sanguisorbae fluidi 30 ml

Da.

Signa: Kuniga 4 marta 40 tomchidan ichilsin.

4. Recipe: Suppositoria cum Digitoxino 0,00015 numero 10

Da .

Signa: Kuniga 1 marta 1 ta shamchadan qo‘yilsin.

8. Retseptlarni lotin tiliga tarjima qiling.

1. Ol: Arslonquyruqning suyuq ekstrakti 25ml

Ber.

Belgila: Kuniga 3 marta 20 tomchidan ichilsin.

2. Ol: Qalampir yalpiz barglarining damlamasi 50,0 ; 200 ml.dan Ber.

Belgila: Har 3 soatda 1 osh qoshiqdan ichilsin.

3. Ol: Levzeyaning suyuq ekstrakti

Ber.

Belgila: Kuniga 3 marta 20 tomchidan ichilsin.

20-AMALIY MASHG`ULOT: Vaksinalar, zardoblar va anatoksinlar nomida sifatlarning ishlatilishi
82-§. Vaksinalar, zardoblar va anatoksinlar nomida sifatlarning ishlatilishi
Vaksinalar, zardoblar va anatoksinlar nomidagi sifatlar tegishli kasallik-

larning nomlariga -icum va -osum suffikslarini qo‘shib hosil qilinadi.

Masalan: vaccinum brucellicum – qora oqsoq(brutsellyoz)ga oid vaksina

serum antigangraenosum – gangrenaga qarshi zardob

anatoxinum tetanicum – qoqsholga qarshi anatoksin

Vaksina, zardob va anatoksinlar nomlarida quyidagi aniqlovchilar qo‘llani-

ladi:

purificatus , a, um – tozalangan

concentratus, a, um – konsentratsiya qilingan

vivus ,a, um – tirik

siccus ,a, um – quruq

adsorptus ,a, um – adsorbsiya qilingan

Masalan: serum antigangraenosum (purificatum concentratum)

vaccinum brucellicum vivum (siccum)

anatoxinum diphtherico - tetanicum (purificatum)

Eslatma: Vaksinalarning moslashmagan aniqlovchi yordamida hosil qilin-

gan nomlari ham uchraydi.

Masalan: vaccinum variolae - chechak vaksinasi (variola, ae, f –chechak ka-

salligi).

83- §. Quyidagi sifatlarni yod oling !

brucellicus, a, um – qora oqsoq (brutsellez)ga oid

cholericus, a, um – vaboga oid

pertussicus, a, um – ko‘kyo‘talga oid

antipestosus, a, um – o‘latga qarshi

antirabicus, a, um – quturishga qarshi

antituberculosicus, a, um – sil (tuberkulyoz) ga qarshi

antidiphthericus, a, um – bo‘g‘maga qarshi

antigangraenosus, a, um – gangrenaga qarshi

antitetanicus, a, um – qoqshol (stolbnyak) ga qarshi

sulfuratus, a, um – oltingugurtli

ammоniatus, a, um – ammiakli

camphoratus, a, um – kamforali

anisatus, a, um – arpabodiyonli

ceratus, a, um – mumlangan

naphthalanatus, a, um – naftalanli

paraffinatus, a, um – parafin bilan qoplangan

adhaesivus, a, um – yopishqoq

vesicatorius, a, um – chipqonga qo‘yiladigan

collagenicus, a, um – kollagenli

isotonicus, a, um – izotonik

crystallisatus, a, um – kristall…

medicatus, a, um – tibbiy (tibbiyot) –i,(-si)

gastricus, a, um – oshqozon –i,(-si)

stomachicus, a, um – oshqozon –i,(-si)

ophthalmicus, a, um – ko‘z –i,(-si)

Mashq

1. O‘zbek tiliga tarjima qiling.

1) serum antidiphthericum (purificatum concentratum)

2) anatoxinum staphylococcicum

3) vaccinum cholericum (purificatum concentratum)

4) vaccinum cholericum (siccum)

5) vaccinum pertussico – diphtherico-tetanicum

6) serum antitetanicum (purificatum concentratum).

2. Sifatlarni otlarga moslashtiring va terminlarni o‘zbek tiliga tarjima qiling.

1) remedium (haemostaticus, a, m)

2) linimentum (ammoniatus, a, um)

3) charta (ceratus, a, um)

4) emplastrum (adhaesivus, a, um)

5) succus (gastricus, a, um)

6) capsula (gelatinosus a um; elasticus, a, um).

3. Lotin tiliga tarjima qiling.

1) silga qarshi zardob 5) quturishga qarshi vaksina

2) o‘latga qarshi vaksina 6) gangrenaga qarshi zardob

3) silga qarshi BSJ vaksinasi 7) qoqsholga qarshi zardob

4) vaboga oid vaksina 8) ko‘kyo‘talga oid vaksina

4. Terminlarning shartli tasvirini tuzib, Nom. va Gen. da lotin tiliga tarjima

qiling.

1) kamforali moy 6) ro‘yanning quyuq ekstrakti

2) naftalanli surtma 7) aloyning quyuq ekstrakti

3) chipqonga qo‘yiladigan malham 8) tetratsiklinning ko‘z surtmasi

4) kristal yod 9) qon to‘xtatuvchi gubka

5) parafin bilan qoplangan qog‘oz 10) ko‘z tomchilari

5. Retseptlarni lotin tiliga tarjima qiling.

1. Ol: Bo‘g‘maga qarshi zardobdan (tozalangan konsentratsiya

qilingan)10000 AYe

Shunday dozalarda 6(son)ta ampulada ber.

Belgila:

2. Ol: Polivaksina 10 ml

Ber.

Belgila: Teri ostiga 2 ml.dan yuborilsin.

3. Ol: Qumloq bo‘znochning quruq ekstrakti1,0

Shunday dozalarda 42(son)ta ber.

Belgila: Kuniga 3 marta 1ta kukundan qabul qilinsin.

4. Ol: Oshqozon shirasi 100,0

Ber.

Belgila: Kuniga 3 marta 1 osh qoshiqdan ovqat mahalida

ichilsin.

5. Ol: Tetratsiklinning ko‘z surtmasi 10,0

Ber.

Belgila: Ko‘z surtmasi.

6. Ol: Streptotsidning suyuq surtmasi 5% 40,0

Ammiakli suyuq surtma 40,0

Aralashtir. Ber.

Belgila: Uqalash uchun.

6. O`zbеk tiliga tarjima qiling.

1. Tabulettae stomachicae cum extracto Belladonnae. 2. Acida concentrata et diluta sunt. 3.Ex herba Millefolii exsiccata infusum praeparatur. 4.Hydrargy -

rum praecipitatum album remedium antisepticum externum est. 5. Praepara-

te unguentum ex Hydrargyro praecipitato albo Vaselino et Lanolino an-

hydrico. 6. Da puero tabulettas Tetracyclini obductas.

21-AMALIY MASHG`ULOT: Majhullik nisbatidagi o‘tgan zamon sifatdoshi
84-§. Majhullik nisbatidagi o‘tgan zamon

sifatdoshi

Lotin farmatsеvtika terminologiyasida ko‘pincha majhullik nisbatidagi o‘tgan zamon sifatdoshi qo‘llaniladi. Ular fе‘llardan tashkil topib, mujskoy rodda -us, jеnskiy rodda -a, srеdniy rodda esa -um qo‘shimchasiga ega bo‘ladi.

Sifatdoshlar I-II turlanishdagi sifatlarga o‘hshab turlanadi va otlarga rodda, sonda, kеlishikda moslashadi.

Masalan: distillangan suv -

Nom. aqua destillata

Gen. aquae destillatae.
84-§. Quyidagi sifatdoshlarni yod oling!
destillatus, a, um - distillangan

depuratus, a, um - tozalangan

rectificatus a, um - tozalangan (etil spirti, skipidar)

purificatus, a, um - tozalangan (vaktsina, zardob va anatoksinlar)

exsiccatus, a, um - quritilgan

praecipitatus, a, um - cho‘ktirilgan

pulveratus, a, um - kukunga aylantirilgan

concisus, a, um - maydalangan, kеsilgan, qirqilgan

sterilisatus, a, um - stеrilizatsiya qilingan

contusus, a, um - tuyilgan, yanchilgan

reductus, a, um - qaytarilgan

ustus, a, um - olovda kuydirilgan

tritus, a, um - ishqalab maydalangan

concentratus, a, um - kontsеntratsiya qilingan, kontsеntrlangan

dilutus, a, um - suyultirilgan

conservatus, a, um - konsеrvatsiya qilingan

obductus, a, um - po‘st bilan qoplangan

activatus, a, um - faollashtirilgan

vitaminisatus, a, um - vitaminlashtirilgan

solutus, a, um- eritilgan

Mashqlar
1. Quyidagi sifatdoshlarning qaysi fе'llardan tashkil topganligini aniqlang.

1) filtratus, a, um 5) conservatus, a, um

2) destillatus, a, um 6) obductus, a, um

3) contusus, a, um 7) sterilisatus, a, um

4) dilutus, a, um 8) depuratus, a, um

2. Sifatdoshlarni otlarga moslashtiring. So`z iboralarini o`zbеk tiliga

tarjima qiling.

1) camphora (tritus, a,um)

2) herba Millefolii (exsiccatus, a,um)

3) aqua (destillatus, a,um)

4) chole (conservatus, a,um)

5) acidum (dilutus, a,um)

6) serum (purificatus, a,um)

7) folia (concisus, a,um)

8) Oleum Terebinthinae (rectificatus,a,um)

9) Ferrum (reductus, a,um)

10)Hydrargyrum (praecipitatus,a,um).

3. Quyidagi terminlarni Nom. va Gen. ga lotin tiliga tarjima qiling.

1) kontsеntrlangan kislota

2) olovda kuydirilgan magnеziya

3) po`st bilan qoplangan tablеtkalar

4) konsеrvatsiya qilingan oshqozon shirasi

5) qirqilgan quritilgan barglar

6) stеrilizatsiya qilingan oq gil (tuproq)

7) konsеrvatsiya qilingan tibbiyot safrosi

8) tozalangan vaksina

4. Retseptlarni o‘zbek tiliga tarjima qiling.

1. Recipe: Tabulettas Dimecolini 0,025 obductas numero 50.

Da.

Signa: Kuniga 2 marta 1 ta tablеtkadan qabul qilinsin.

2. Recipe: Tabulettas Ferri reducti obductas 0,2 numero 20.

Da.

Signa:Kuniga 3 marta 1 ta tabletkadan qabul qilinsin.

3. Recipe: Camphorae tritae 2,0

Tincturae Valerianae 20 ml

Misce. Da.

Signa: Kuniga 2 marta 20 tomchidan ichilsin.

4. Recipe: Olei Terebinthinae rectificati 10 ml

Da.

Signa: 1 stakan issiq suvga 10 - 15 tomchi solib, ingalyatsiya

qilinsin.

5. Recipe: Unguenti Ichthyoli 10% 25,0

Da.

Signa: Surtma

6. Recipe: Phenoli puri 0,5

Glycerini 10,0

Misce.

Da.

Signa: Iliq holda 5 tomchidan quloqqa tomizilsin.

5. Retseptlarni lotin tiliga tarjima qiling.

1.Ol: Xinozol 0,2

Distillangan suv 200 ml

Aralashtir. Bеr.

Bеlgila: Jarohatlangan joyni yuvish uchun.

2.Ol: Protargol 0,5

Glitsеrin 3,0

Distillangan suv 30 ml. gacha

Aralashtir. Bеr.

Bеlgila: Purkab yuvish uchun.

3.Ol: Novokain 0,5

Distillangan suv 200 ml

Aralashtir. Bеr.

Bеlgila: 1 osh qoshiqdan ichilsin.

4.Ol: Valеriana ekstraktining po`st bilan qoplangan tablеtkalari

0,02 50(son)ta

Bеr.

Bеlgila: Kuniga 3 marta 2 ta tablеtkadan qabul qilinsin.

5.Ol: Kuydirilgan magnеziya 20,0

Distillangan suv 120 ml

Aralashtir. Bеr.

Bеlgila: Kislotadan zaharlanganda har 10 minutda 1 osh

qoshiqdan qabul qilinsin.

6. O`zbеk tiliga tarjima qiling.

1.Tabulettae stomachicae cum extracto Belladonnae.2.Acida concentrata et diluta sunt. 3. Ex herba Millefolii exsiccata infusum praeparatur. 4.Hydrargyrum praecipitatum album remedium antisepticum externum est.5. Praeparate unguentum ex Hydrargyro praecipitato albo, Vaselino et Lanolino anhydrico. 6. Da puero tabulettas Tetracyclini obductas.

22-AMALIY MASHG`ULOT:VI tipik guruh. Kimyoviy nomenklatura. Kimyoviy elementlar, kislotalar va oksidlarning lotincha nomlari

85 -§. Kimyoviy nomenklatura
Tarkibida kimyoviy birikmalari (oksidlar, kislotalar, tuzlar, va boshqalar) bo‘lgan retseptlarni yozish jarayonida shifokor ularning kimyoviy belgilarini yoki sistemetik nomlanishlarini emas, balki kimyoviy birikmalarning xalqaro

qoidalarga binoan tuzilgan tizimli yoki trivial nomlanishlarini yozadi.

Tizimli nomlanishlar birikma tuzilishini ifodalash uchun maxsus tuzilgan yoki tanlangan so‘zlardan iborat. Bu nomlanishlar juda uzun. .Shuning uchun retseptlarda, farmakopeyada, axborotnomalarda kimyoviy moddalardan iborat bo‘lgan dorivor vositalarining yarim tizimli yoki trivial nomlari qo‘llaniladi.

Yarim tizimli nomlanishlar an‘anaviy nomlar bo‘lib, bu nomlarda ayrim bo‘g‘inlar yoki bo‘laklar tizim ma‘nosida qo‘llaniladi.

Masalan: fosfat kislota, rux sulfat.

Kimyoviy nomenklaturada trivial nomlanishlar ham keng qo‘llaniladi.

Yarim tizimli nomlanishlarni shifokor tomonidan yozishda, yoki farmatsevt tomonidan o‘qishda ikkita harf xatosi bemor uchun xavfli asoratlarga olib kelishi mumkin.

Masalan: Barii sulfas – bariy sulfat (ichdan qo‘llash uchun vosita) o‘rniga Barii sulfidum- bariy sulfid (sirtdan qo‘llash uchun vosita) yozilsa yoki o‘qilsa bemor zahar qabul qilgan bo‘ladi.
86 -§. Kimyoviy elementlarning lotincha nomi

Kimyoviy elementlarning nomi ikkinchi turlanish sredniy roddagi otlar bo‘lib, Nominativus Singularisda -um, Genetivus Singularisda -i qo‘shimchaga ega. Faqat quyidagilar bu qoidadan mustasno:

Phosphorus, i, m - mujskoy rod

Sulfur, sulfuris, n - III turlanish.

87 -§.Quyidagi kimyoviy elementlarning nomini

yod oling!

Belgisi	Lotincha nomi	O‘zbekcha nomi
1	2	3
Al	Aluminium,i,n	aluminiy
Ag	Argentum,i,n	kumush
As	Arsenicum,i,n	margimush
Au	Aurum,i,n	oltin
Ba	Barium,i,n	bariy
Bi	Bismulthum,i,n	vismut
B	Borum,i,n	bor
Br	Bromum,i,n	brom
Ca	Calcium,i,n	kalsiy
C	Carboneum,i,n	uglerod
Cl	Chlorum,i,n	xlor
Cu	Cuprum,i,n	mis
Fe	Ferrum,i,n	temir
F	Fluorum,i,n	ftor
H	Hydrogenium,i,n	vodorod
Hg	Hydrargyrum,i,n	simob
K	Kalium,i,n	kaliy
Li	Lithium,i,n	litiy
Mg	Magnium,i,n Magnesium,i,n	magniy
Mn	Manganum,i,n	marganets
Na	Natrium,i,n	natriy
N	Nitrogenium,i,n	azot
O	Oxygenium,i,n	kislorod
Ph	Phosphorus,i,n	fosfor
Pb	Plumbum,i,n	qo‘rg‘oshin
Si	Silicium,i,n	kremniy
Sb	Stibium,i,n	surma
S	Sulfur,uris,n	oltingugurt
Tl	Thallium,i,n	talliy
Zn	Zincum,i,n	rux

88-§.Kislotalarning lotincha nomi
Lotin tilida kislotalar nomi ko‘pincha -acidum (kislota) so‘zidan va -icum sifat qo‘shimchasidan yasaladi.

Masalan: Acidum boricum - borat kislota.
89-§.Kislotalarning nomini yod oling!

Lotincha nomi	Belgisi	O‘zbekcha nomi
1	2	3
Acidum (i) aceticum (i)		Sirka kislota
Acidum (i) acetylsalicylicum (i)		atsetilsalitsilat kislota
Acidum (i) ascorbinicum(i)		askorbinat kislota
Acidum (i) benzoicum(i)		benzoat kislota
Acidum (i) boricum(i)		borat kislota
Acidum (i) carbolicum(i)		karbol kislota
Acidum (i) citricum(i)		limon kislota
Acidum(i) dehydrocholicum(i)		degidroxolat kislota
Acidum (i) etacrynicum(i)		etakrin kislota
Acidum (i) ferro-ascorbinicum(i)		temir askorbinat kislota
Acidum (i) folicum(i)		folat kislota
Acidum (i) glutaminicum(i)		glyutamin kislota
Acidum (i) hydrochloricum(i)		vodorod xlorid kislota
Acidum (i) hydrobromicum (i)		vodorod bromid kislota
Acidum (i) lacticum(i)		sut kislota
Acidum (i) lipoicum(i)		lipoy kislota
Acidum (i) nicotinicum(i)		nikotin kislota
Acidum (i) nitrosum (i)		azotli kislota
Acidum (i) salicylicum		salitsilat kislota
Acidum (i) tartaricum(i)		uzum kislota

Mashqlar
1. O‘zbek tiliga tarjima qiling.

1.Sulfur praecipitatum

2.Acidum concentratum

3.Emplastrum Plumbi compositum

4.Unguentum Zinci

5.Sirupus Aloёs cum Ferro

6.Unguentum Acidi borici

2. Nom. Sing. va Gen. Sing. da lotin tiliga tarjima qiling.

1) suyultirilgan kislota

2) cho‘ktirilgan oltingugurt

3) qo‘rg‘oshin suvi

4) rux pastasi

5) suyultirilgan xlorid kislota

90-§. Oksidlarning lotincha nomi

oxydum,i,n - oksid

peroxydum,i,n - peroksid

hydroxydum,i,n - gidroksid

Hamma oksidlar nomi ikkita otdan tashkil topadi. Lotin tiliga tarjima qilinganda birinchi o‘ringa elementning nomi qaratqich kelishigida, "oxydum" esa tegishli old qo‘shimchasi bilan bosh kelishikda ikkinchi o‘ringa qo‘yiladi.

Masalan: Zinci oxydum - rux oksidi

Aluminii hydroxydum - aluminiy gidroksidi.

Chala oksidlarning nomi sifat "oxydulatus, a, um"ni element nomi bilan moslab hosil qilinadi.

Masalan: Nitrogenium oxydulatum - azotning chala oksidi.
Mashqlar
3. O‘zbek tiliga tarjima qiling.

1. Magnii oxydym

2. Hydrargyri oxydum flavum

3. Magnii peroxydum

4. Linimentum Zinci oxydi

5. Calcii oxydum

4. Nom. Sing. va Gen. Sing. da lotin tiliga tarjima qiling.

1) qo‘rg‘oshin oksidi

2) rux oksidi

3) vodorod peroksidi

4) aluminiy gidroksidi

5. Retseptlarni o‘zbek tiliga tarjima qiling.

1. Recipe: Sulfuris praecipitati 1,2

Glycerini 5,0

Aquae destillatae 90 ml

Misce. Da.

Signa: Bosh terisiga surtilsin.

2. Recipe: Acidi benzoici 0,6

Acidi salicylici 0,3

Vaselini 10,0

Misce. Da.

Signa: Surtma

3. Recipe: Ferri reducti 1,0

Da tales doses numero 15 in capsulis gelatinosis.

Signa: Kuniga 3 marta 1 kapsuladan ichilsin.

4. Recipe: Hexamethylentetramini 1,0

Zinci oxydi 1,5

Aquae destillatae 120 ml

Misce. Da.

Signa: Oyoq terisiga ishlatilsin.

6. Retseptlarni lotin tiliga tarjima qiling.

1.Ol: Borat kislota 1,0

Talk 50,0

Oq gil

Bug‘doy kraxmali teng miqdorda 10,0 dan

Aralashtir.

Ber.

Belgila: Sepma dori

2. Ol: Suyultirilgan xlorid kislota 15 ml

Ber.

Belgila: Kuniga 2 marta 1/4 stakan suvga 10-15 tomchidan

ichilsin.

3. Ol: Borat kislota 5 ml

Yalpiz suvi 20 ml

Distillangan suv 200 ml gacha

Aralashtir.

Ber.

Belgila: Chayqash uchun.

4. Ol: Atsetilsalitsilat kislota 0,5

Kofein 0,05

Shunday dozalarda 10 (son)ta tabletkalarda ber.

Belgila: Kuniga 3 marta 1 tabletkadan ichilsin.

5. Ol: Magniy oksid tabletkalari 0,5 20 (son) ta

Ber.

Belgila: Kuniga 3 marta 1 tabletkadan ichilsin.

7. Quyidagi harflar orasidan 16 ta elementning nomini toping va o`zbek

tiliga tarjima qiling.

R	A	R	G	E	N	T	U	M	P	H	O
B	A	R	I	U	M	A	G	N	I	U	M
A	U	R	U	M	O	B	R	O	M	U	M
L	I	T	H	I	U	M	N	O	A	K	B
U	P	L	U	M	B	U	M	S	Z	U	M
M	A	G	N	E	S	I	U	M	A	O	I
I	O	D	U	M	Y	K	A	L	I	U	M
N	I	T	R	O	G	E	N	I	U	M	O
I	P	H	O	S	P	H	O	R	U	S	C
M	A	G	N	I	U	M	X	Y	O	N	I
S	U	L	F	U	R	Z	I	N	C	U	M

23 -AMALIY MASHG`ULOT: Tuzlar nomi. Asos tuzlarning nomi. Kislorodsiz kislotalarning organik asoslar bilan hosil qilgan tuzlarining nomi. Natriy va kaliy tuzlarning nomi.Yunoncha old qo‘shimchali sonlar.Uglevodorodlar, uglevodorodli va kislotali radikallarning nomlanishi

91 -§. Tuzlar nomi

Kation birinchi o‘rinda keladi va qaratqich kelishikda, birlik sonidagi ot bilan ifodalanadi, anion kationdan keyin turadi va bosh kelishikda, birlik sonidagi ot bilan ifodalanadi.

Tuzlar nomini tarjima qilish uchun o‘zbekcha va lotincha suffikslarning mos kelishini eslab qolish kerak.

O‘zbekcha suffiks	Lotincha suffiks
	Nom.	Gen.
id	idum	idi
it	is	itis
at	as	atis

Masalan:

Na₂S- natriy sulfid – Nom. Natrii sulfidum

Gen. Natrii sulfidi

Na₂SO₃- natriy sulfit – Nom. Natrii sulfis

Gen. Natrii sulfitis

Na₂SO₃- natriy sulfat – Nom. Natrii sulfas

Gen. Natrii sulfatis.

Mashqlar
1. O‘zbek tiliga tarjima qiling.

1. Calcii chloras 6. Magnii sulfas

2. Kalii acetas 7. Natrii benzoas

3. Natrii arsenis 8. Ammonii chloridum

4. Zinci sulfas 9. Calcii carbonas

5. Natrii nitris 10. Magnii ascorbas

2.Nom. Sing. va Gen. Sing. da lotin tiliga tarjima qiling.

1) kalsiy laktat 6) qo‘rg‘oshin atsetat

2) kaliy xlorid 7) kodein fosfat

3) natriy yodid 8) natriy nitrit

4) rux sulfat 9) bariy sulfat

5) natriy ftorid 10) litiy oksibutirat

92-§. Asos tuzlarning nomi
Asos tuzlarning nomlari sub- old qo‘shimchasi yordamida hosil qilinadi.

Masalan: Asosli vismut gallat-

Nom. Bismuthi subgallas

Gen. Bismuthi subgallatis.
93-§. Kislorodsiz kislotalarning organik asoslar bilan hosil qilgan tuzlarining nomi
Kislorodsiz kislotalarning organik asoslar bilan hosil qilgan tuzlarning nomi hydro- old qo‘shimchasi va -idum, i suffiksi yordamida tuziladi.

Masalan: Papaverin gidroxlorid-

Nom. Papaverini hydrochloridum

Gen. Papaverini hydrochloridi.
94 -§. Natriy va kaliy tuzlarning nomi

Natriy va kaliy tuzlarning nomlari moddalarning nomlariga “natrium" yoki "kalium" so‘zlarini qo‘shish yordamida hosil bo‘ladi.

Masalan: Barbital-natriy –

Nom. Barbitalum- natrium

Gen. Barbitali- natrii.
95 -§. Yunoncha old qo‘shimchali sonlar
Kimyoviy nomlarda yononcha old qo‘shimchali sonlar keng qo‘llaniladi.

Masalan: simob dixlorid –

Nom. Hydrargyri dichloridum

Gen. Hydrargyri dichloridi.
96-§. Yunoncha old qo‘shimchali sonlarni yod oling!
1 – mon(o) – bir 9 – ennea (nona - lotincha) –

2 – di – ikki to‘qqiz

3 – tri – uch 10 – dec(a) – o‘n (deka)

4 – tetra – to‘rt (tetra) 11 – undeka – o‘n bir (undeka)

5 – penta – besh (penta) 12 – dodeca – o‘n ikki (dodeka)

6 – hexa – olti (geksa) 13 – trideca – o‘n uch (trideka)

7 – hept(a) – yetti (gepta 14 – tetradeca – o‘n to‘rt (tetradeka)

8 – oct(a) – cakkiz (okta) 15 – pentadeca – o‘n besh

(pentadeka)

97-§. Uglevodorodlar, uglevodorodli va kislotali radikallarning nomlanishi
1. Uglevodorodlarning ilmiy nomlanishi (C5H12 uglevodorodidan boshlab) yunoncha sonlarning nomlanishiga –an suffiksini qoshish yordamida hosil qilinadi.

Masalan:

Pentanum (C5H12) – pentan

Hexanum (C5H14) – geksan

Heptanum (C5H16) – geptan

Oktanum (C5H18) – oktan

Nonanum (C5H20) – nonan

Dekanum (C5H22) – dekan

Undekanum (C5H24) – undekan

Dodekanum (C5H26) – dodekan

2. Uglevodorodli va kislotali radikallarning lotincha nomi tegishli uglevodorod va kislotalarning nomlariga -yl suffiksini va -ium qoshimchasini qoshish orqali hosil qilinadi.

Masalan:

uglevodorod methanum(CH4)

aethanum (C2H6)

pentanum(C5H12)

radikal methylium(CH3) – metil

aethylium (C2H5) – etil

pentylium seu amylium(C5H11) – pentil yoki amil

kislota acidum aceticum

acidum formicum

radikal acetylium (CH3CO) – atsetil

formylium (HCO) – formil
Mashqlar
3. Nom. Sing. va Gen. Sing. da lotin tiliga tarjima qiling.

1) morfin gidroxlorid

2) asosli magniy karbonat

3) papaverin gidroxlorid

4) asosli vismut nitrat

5) adrenalin gidroxlorid

6) sulfatsil-natriy

4. Retseptlarni o‘zbek tiliga tarjima qiling.

1 .Recipe: Natrii bromidi

Coffeini-natrii benzoatis ana 1,0

Amidopyrini 0,5

Sirupi sacchari 5,0

Aquae destillatae ad 100,0

Misce. Da.

Signa: Kuniga 2 marta 1 desert qoshiqdan ichilsin.

2. Recipe: Magnesii oxydi 1,5

Bismuthi subnitratis 0,75

Aquae destillatae 75,0

Misce.Da.

Signa: Kuniga 4 marta 1 choy qoshiqdan ichilsin.

3. Recipe: Ephedrini hydrochloridi 0,25

Strychni nitratis 0,01

Tincturae Belladonnae 10,0

Misce. Da.

Signa:Kuniga 2 marta 20 tomchidan ichilsin.

4. Recipe: Tabulettas Oleandomycini phosphatis 0,125 obductas

numero 25

Da.

Signa: Kuniga 4 marta 1 tabletkadan ichilsin.

5. Retseptlarni lotin tiliga tarjima qiling.

1.Ol: Natriy bromid

Natriy gidrokarbonat teng miqdorda 4,0

Kodein fosfat 0,12

Valeriana nastoykasi 10,0

Distillangan suv 180,0 gacha

Aralashtir. Ber.

Belgila: Kuniga 3 marta 1 osh qoshiqdan ichilsin.

2.Ol: Temir laktat 1,0

Shunday dozalarda 20 (son)ta jelatinli kapsulalarda ber.

Belgila: Kuniga 3 marta ovqatdan so‘ng 1 kapsuladan

ichilsin.

3.Ol: Atropin sulfat 0,0005

Papaverin gidroxlorid

Fenobarbital teng miqdorda 0,02 dan

Shunday dozalarda 10 (son)ta tabletkalarda ber.

Belgila: Kuniga 2 marta 1ta tabletkadan ichilsin.

4.Ol: Kaliy yodid 0,01

Distillangan suv 10 ml

Aralashtir. Ber.

Belgila: Kuniga 2-5 tomchidan ichilsin.

6. Pastdagi kataklarda maqol yashiringan. Quyidagi so‘zlarning

tarjima qilib, , kataklarni to‘ldiring, keyin raqamlar bo‘yicha

harflarni kataklarga yozing va maqolni o‘qing.

1) bariy 7) temir 13) oltingugurt 19) azot 30) simob

1	2	3	4	5	6
7	8	9	10	11	12
13	14	15	16	17	18
19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29
30	31	32	33	34	35	36	37	38	39	40

25

13

21

12

23

32

28

13

20

19

35

8

1

5

13

Uyga vazifa
I." Tuzlar nomi. Asos tuzlarning nomi. Kislorodsiz kislotalarning organik

asoslar bilan hosil qilgan tuzlarining nomi. Natriy va kaliy tuzlarning

nomi. Yunoncha old qo‘shimchali sonlar.Uglevodorodlar, uglevodorodli

va kislotali radikallarning nomlanishi" mavzularini o‘zlashtirib oling va

quyidagi savollar yordamida bilimlaringizni tekshirib ko‘ring.

1. Tuzlarning lotincha nomi qanday usulda hosil bo‘ladi?

2. Asos tuzlarning lotincha nomi qanday hosil qilinadi?

3. Kislorodsiz kislotalarning organik asoslar bilan hosil qilgan tuzlarining

lotincha nomi qanday hosil qilinadi?

4. Kaliy va natriy tuzlarining lotincha nomi qanday hosil qilinadi?

5. Uglevodorodlar, uglevodorodli va kislotali radikallarning nomlari

qanday hosil qilinadi?

6. Yunonchada qanday old qo‘shimchali sonlar bor?

II.Tuzlar nomini tarjima qilish uchun zarur bo‘lgan o‘zbekcha va lotincha

suffikslarni va yunoncha old qoshimchali sonlarni yod oling.

III. Nom. Sing. va Gen. Sing. da lotin tiliga tarjima qiling.

1) kalsiy xlorat

2) kaliy permanganat

3) simob dixlorid

4) magniy sulfat

IV. Retseptlarni tarjima qiling.

1.Ol: Amidopirin 1,5

Natriy kofein benzoat 0,5

Marvaridgul nastoykasi 3,0

Distillangan suv 100,0

Aralashtir. Ber.

Belgila: Kuniga 2 marta 1 osh qoshiqdan ichilsin.

2. Ol: Magniy sulfat

Adonizid teng miqdorda 6,0 dan

Arslonquyruq nastoykasi 4,0

Distillangan suv 100,0 gacha

Aralashtir. Ber.

Belgila: Kuniga 2 marta 1 desert qoshiqdan ichilsin.

V. To‘g‘ri o‘qishni o‘rganing!

Torfotum, Trianol, Polybiolinum, Vulnusan, Chonsuridum, Epytalaminum, Encadum, Fogemum, Thymalinum, Pentacinum, Zymosani, Ubinonum, Propolis, Carbogenum, Befunginum, Beroxanum, suspensio Propermyl, Apilacum, Mexidolum, Poludonum, unguentum «Propeceum», aёrosolum «Proposolum», Oxygenium, Dibunolum, Tetacinum - calcium, Olyphenum, Natrii calcii edetas, Ferrocinum, Myelopidum, acidum carbonicum anhydricum, Cyclosporinum, Antilimpholinum, Tactivinum, Thymoptinum, Thymactidum, Vilosenum, Thymogenum, Immunofan, Natrii nucleinas, Pyrogenalum, Rebomunyl, Levamisolum, Trimephacinum, Prodigiosanum, Azathioprinum, Batridenum, Crysanolum, Carbolongum, Polyphepanum, Dinatrii aethylendiamintetraacetas, Deferoxaminum, Dextrazoxan, Penicillaminum, Cystamini dihydrochloridum, Psoberanum, Linimentum Thesani, unguentum Diaethoni, Ammifurinum, Psoraleinum, aёrosolum «Lioxasolum».
24 -AMALIY MASHG`ULOT: III turlanishdagi otlar. Undosh tip. Undosh tipdagi

mujskoy roddagi otlar. I -II turlanishdagi sifatlarning III turlanishdagi undosh tipdagi mujskoy roddagi otlar bilan moslashuvi
98-§. III turlanishdagi otlar

III turlanishdagi otlarga Genetivus Singularisga -is qo‘shimchasiga ega bo‘lgan mujskoy, jеnskiy va srеdniy roddagi otlar kiradi.

Uchala roddagi otlarning Gen.Sing.da bir xil qo`shimchaga ega bo‘lishi III turlanishdagi otlarning o‘ziga xos xususiyatidir.

III turlanishdagi otlar tеng murakkab va notеng murakkab otlarga bo‘linadi. Tеng murakkab otlarda Gen. Sing.dagi bo‘g‘inlar soni Nom.Sing.

dagi bo‘g‘inlar soniga tеng bo‘ladi.

Masalan: apis, apis.

Notеng murakkab otlarda esa Gen. Sing. dagi bo‘g‘inlar soni Nom. Sing. dagi bo‘g‘inlar soniga nisbatan bitta ortiqcha bo`ladi.

Masalan: corpus, corporis.

III turlanishdagi otlarning nеgizi Genetivus Singularis shaklidan -is qo‘shimchasini olib tashlash bilan hosil qilinadi.

Nom. Sing.	Gen. Sing	Nеgizi	So‘zning lug`at shakli
liquor	liquoris	liquor	liquor, liquoris, m
solutio	solutionis	solution	solutio, solutionis, f
corpus	corporis	corpor	corpus, corporis, n

III turlanishdagi otlar uch tipga bo‘linadi:

1.Undosh tip (asosiy tip)

2.Aralash tip

3.Unli tip.
99-§. Undosh tip

Undosh tipga Genetivus Singularis da - is qo‘shimchasiga, Nominativus Singularis da esa har xil qo‘shimchaga ega bo‘lgan mujskoy, jеnskiy va srеdniy roddagi otlar kiradi.

Masalan: liquor, liquoris, m;

solutio, solutionis, f

corpus, corporis, n.

Undosh tipdagi otlarning kеlishik qo‘shimchalari

Mujskoy va jеnskiy roddagi otlar kеlishiklar bo‘yicha turlanganda bir xil qo‘shimchalarga ega bo`ladi.

Casus	Singularis			Pluralis
	m	f	n	m	f	n
Nom.	har xil			es	es	a
Gen.	is	is	is	um	um	um
Dat.	i	i	i	ibus	ibus	ibus
Acc.	em	em	=Nom	es	es	a
Abl.	e	e	e	ibus	ibus	ibus

	Singularis			Pluraris
	m	f	n	m	f	n
Nom.	cortex	solutio	semen	cortices	solutiones	semina
Gen.	corticis	solutionis	seminis	corticum	solutionum	seminum
Dat.	cortici	solutioni	semini	corticibus	solutionibus	seminibus
Acc.	corticem	solitionem	semen	cortices	solutiones	semina
Abl.	cortice	solutione	semine	corticibus	solutionibus	seminibus

100-§. Undosh tipdagi mujskoy roddagi otlar
Undosh tipga kiradigan mujskoy roddagi otlar Nominativus Singularis da –

-os, -er, -o, -or, -ex, -es qo‘shimchalariga ega bo‘ladi.

Nom. Sing.	Gen. Sing.	Misollar		Tarjimasi
		Nom. Sing.	Gen. Sing.
- os	- oris	flos	floris	gul
- or	- oris	sapor	saporis	maza
- o	-onis - inis	carbo homo	carbonis hominis	ko`mir odam
- er	- (e)ris	aether	aetheris	efir
- ex	- icis	cortex	corticis	po`stloq
- es	- itis, - etis - dis	stipes pes	stipitis pedis	poya, novda oyoq