Transmilli şirkətlər anlayışı və onların dünya iqtisadiyyatında rolu

ÇMŞ anlayışı və onların dünya iqtisadiyyatında rolu.

Dünya təsərrüfatının müasir səviyyəsi iqtisadiyyatın beynəlmilləşməsi ilə xarakterizə olunur.( xüsusən mikrosəviyyə, yəni müəssisələr səviyyəsi). Şirkətlərin xarici əməliyyatlarının həcmləri, xüsusən də onların birbaşa investisiyaları, artır. 90-cı illərin sonunda dünyanın bir çox ölkələrində 300 min bölmələri olan 42 mindən artıq ÇMŞ fəaliyyət göstərirdi.

David liliental ÇMŞ lara belə tərif verir:
ÇMŞ lar kapitalları milli, fəaliyyət sahələri isə xaricdə yerli qanun və xüsusiyyətlərə uyğun aparılan çoxmilli korporasiyalardır.
Yair Axaroni isə bir az başqa tərif verir: şirkət o zaman çoxmilli sayılırsa, əgər onun fəaliyyəti daim genişlənərək birdən çox ölkəni əhatə edir.
Nəhayət bixeviorist yanaşmanın etiqad edən Peder Druker isə hesab edir ki: ABŞ da o zaman şirkət çoxmilli adlanır ki, onun qərargahı ABŞ da yerləşir, amma onun təşkillati. Istehsal fəaliyyəti, istəkləri ABŞ ilə kifayətlənmir.
Daha ədalətli tərif isə budur:


Çoxmilli şirkətlər – bazara daha yaxşı xidmət edilməsi, səmərəliliyin və raqəbətqabiliyyətliliyin artması, istehsal amillərin və resursların daha səmərəli əldə edilməsi, risklərin azaldılması məqsədilə öz bölmələrini dünyanın müxtəlif ölkələrində yerləşdirən beynəlxalq bizneslə məşğul olan şirkətlərdir.
Öz xarici müəssisələri vasitəsilə ÇMŞ lar əlavə (çox zaman daha ucuz) xammal. əmək, maliyyə və informasiyadan istifadə imkanlarını əldə edə bilirlər.
Riskin azaldılması isə diversifikasiya, yeni perspektiv bazara çıxışla müxtəlif satış kanalların istifadəsi yolları ilə nail olunur. Digər tərəfdən , milli investorların kooperasiyaya cəlb edilməsilə də kapital qoyuluşunun riskini azaltmaq olar.
Beləliklə də ÇMŞ - özlərinin konkret strategiyalarından və kapitalın milli mənsubiyyətindən asılı olmayaraq beynəlxalq bizneslə məşğul olan hər hansı şirkətdir.
ÇMŞ-lərin əsas təşkili prinsipləri aşağıdakılardır:

1. 
   Səhmdar iştirakına əsaslanan korporativ bütövlük.
   
2. 
   Ümumi strateji məqsədlərə çatmasına və ümumi məsələlərin həllinə istiqamətlənmə;
   
3. 
   Vahid idarəetmə şaqulinin mövcudluğu və vahid nəzarən Mərkəzi (holdinq şirkəti, bank, yaxud qarşılıqlı əlaqəli olan şirkətlər tərəfindən yaradılır)
   
4. 
   ÇMŞ-lərin fəaliyyətinin müddətsizliyi