104
ölülərin qəbri üzərində ucaldığını ―Bilqamıs dastanı‖ da təsdiq
etməkdədir:
Ürəyini dinlədi, ürəyi vurmur daha,
O, dostunun üzünü örtdü gəlin tək.
Özü fırlanıb qartal kimi gəşt edirdi
Elə bil ki, balası tələyə düşən şirdi,
Qəzəblə var-gəl edib, ora-bura gedirdi.
Kətan kimi dartırdı, saçlarını yolurdu,
Paltarını didib, cırıq - cındır olurdu.
Üfüqə səda düşüb ağaranda dan yeri
Bilqamıs ölkəsini çağırdı adbaad.
Misgərlər, dəmirçilər, daşyonanlar gəlirdi,
Heykəltaraşlar gəlir, daş qoyanlar gəlirdi.
-Dostum, sənə mən elə başdaşı düzəldəcəm,
Beləsini heç kəs dostuna düzəltməyib.
Saçı lacivərd, altı daşdan hörüləcək,
Üzü əhəngdən, özü altundan yonulacaq
(Bilqamıs dastanı, 1985, s. 65)
Nəsir Rzayev bildirir:
“Menhirlərin Azərbaycanda dəmir dövründə yaradılmış
insan heykəlləri ilə müəyyən yaxınlığı vardır.
Belə heykəllər döyüşçülərin qəbri üstünə qoyularmış.
Menhirlərdə olduğu kimi, bu heykəllər də ölmüş döyüşçünün
özünü təmsil edirdi. Göründüyü kimi, menhirlər ilə qədim türk
heykəllərinin ideoloji əsası eynidir. Hər ikisi animistik təsəv-
vürə-ölümdən sonrakı əbədi həyat fəlsəfəsinə əsaslanır” (Azər-
baycan
incəsənəti, 1977, s. 12).
Sənətşünas alim Rasim Əfəndi deyir:
”Azərbaycanın daş plastika sənəti nümunələri içərisində
daş insan fiqurları önəmli yer tutur. Şamaxı və Ağdam şəhər-
ləri ətrafında tapılmış bu monumental plastik sənət nümunə-
ləri alimlərin böyük marağına səbəb olmuşdur. Şamaxının
Dərə Xınıslı və Dağ Kolanlı yaxınlığından tapılmış heykəllər
üslub etibarilə bir-birinə bənzəsə də, ayrı-ayrı vəziyyətdə və
ölçüdə düzəldilmiş müxtəlif tipli kişi fiqurlarını təsvir edir.
106
Tanınmış şərqşünas alim Süleyman Əliyarov ―kanqlı‖ və
―kəngər‖ etnonimlərinin sinonim olduğunu bildirmişdir. Görü-
nür, elə bu səbəbdən də şumer mixi yazılarında ―kəngər‖ adı
əvəzinə bəzən ―kanq‖ adı işlənmişdir. Bu etnonim sonuncu dəfə
mixi yazılarda eramızdan əvvəl II minillikdə yad edilmiş, bun-
dan sonra mixi yazılarda kəngərlər barədə heç bir məlumata rast
gəlinməmişdir. Lakin eradan əvvəl V əsrdə qələmə alındığı mə-
lum olan ―Avesta‖da ―kanqlı etnonimi ilə yenidən üzləşirik ki,
həmin kitabda bu etnonim turanlıların, yəni türklərin sinonimi
kimi işlənir (Əliyarov, 1991, s. 141).
Eramızdan əvvəl III-II minilliklərə aid
mənbələr kəngərlərlə
suvarların qonşuluqda yaşadıqlarını bildirməkdədir. Həmin qay-
naqlardan belə bəlli olur ki, kəngərlər İkiçayarasının cənubunda,
suvarlar isə şimalında yaşamışlar (Ağasıoğlu, 2005, s. 150). Ma-
raqlıdır ki, I-II əsrlərə aid mənbələr də bu iki türk boyunun qon-
şuluqda, fəqət əvvəlki yurdlarından bir xeyli aralıda, Xəzər də-
nizi sahillərində yaşadıqlarını qeyd etməkdədir. Söhbət Ptolome-
yin qeydlərindən gedir. O bu iki xalqın Xəzər sahilində, Qafqaz
dağlarından Dərbəndə kimi uzanan geniş sahədə yaşadıqlarını
yazmışdır (Əliyarov, 1991, s. 141).
Orta əsr mənbələri kəngərləri oğuzlarla birlikdə yad etmək-
dədir. Məsələn, X əsr salnaməçisi Konstantin Baqryanorodnıy
oğuz tayfalarından olan beçeneklərin bir hissəsinin kanqar, yəni
kəngər adlandığını bidirməkdədir (Богрянородный, 1989, c. 159).
Qiyasəddin Qeybullayev kanqlı tayfasının oğuz-Səlcuq bir-
ləşmələrində yer aldığını qeyd etmişdir (Гейбуллаев, 1991, c.
103). Moravçikin də fikrincə, oğuz-beçenek tayfasının bir qismi
kanqlı adlanmışdır (Moravçig, 1943, p. 145).
Tarixi mənbələr kəngərlilərin adını Azərbaycanla bağlamaq
ənənəsi baxımından çox genişdir. Məsələn, orta əsrlərə aid er-
məni tarixçilərinin verdiyi məlumatlardan belə məlum olur ki,
kəngərlər Qərbi Azərbaycandakı Kəngər dağlarında, eləcə də
Albaniya, yəni Şimalı Azərbaycan ərazisindəki kəngərlər ölkə-
sində yaşamışlar (Гейбуллаев, 1991, c. 102). Erməni mənbələ-
rinin birində deyilir ki, 482-ci ildə erməni və iber ordusu Kən-
