Türk xalqları tarixi kafedrası 25 Azərbaycanda
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 61 “Kral sarayı əlyazmasının” aşakarlandığını bəyan edir. XIII əsrə məxsus ədəbi dildə yazılan bu əsər bir müddət çex milli dastanı ki- mi qəbul olunur, necə ki fransızların “Roland haqqında dastanı”, is- panların “Sid haqqında dastanı” almanların “Nibelunqlar haqqında dastanı”. V.Hankanın “Kral sarayı əlyazması”nda da çexlərin Olo- mouts yaxınlığında öz torpaqları uğrunda Batı xanın monqol-tatar qoşunlarına qarşı mərdliklə vuruşmasından, hətta bu döyüşlərdə qələbə çalaraq tatarların Avropanın içərilərinə doğru irəliləməsinin qarşısını almasından da geniş şəkildə bəhs olunur [3, 61]. “Əlyaz- ma”da da Yaroslav Şternberqlinin obrazı “tatarların qənimi kimi” təqdim olunur. Lakin XIX əsrin sonlarına doğru “Əlyazma”nın uy- durma bir milli dastan olduğu aşkarlanır. Əslində isə bu əsər şair Vatslav Hankanın qələminin məhsulu idi. O, xalqının böyüklüyünü və qədimliyini göstərmək üçün çox böyük çətinliklə ərsəyə gətirdi- yi əsərinin müəlifliyindən imtina etməyə qərar verir. Hərçənd ki, “Əlyazmanın” əsasını uydurma təşkil edirdi, la- kin çex xalqı bu əsəri özünün ulu keçmişi, iftixar mənbəyi kimi heyranlıqla izləyirdi [2, 154]. Həqiqətən də “Kral sarayı əlyazmasını”n aşkar edilməsi Habsburqlar imperiyasının boyunduruğunda boğulan çex xalqının milli azadlıq hərəkatını xeyli dərəcədə gücləndirmiş oldu. Hətta bu dastandan ilhamlanaraq çex ictimai fikir tarixində çoxlu sayda əsər- lər yaradılır. Maraqlıdır ki, ilk çex salnaməçilərindən olan Kosma Praqalı- nın davamçıları tatarların yürüşündən bəhs edərkən onların Mora- vaya basqını haqqında ümumiyyətlə danışmırlar: “Çexlərin başı üzərini tatar vahiməsi almış, tatarlar bir çox xristian krallığını məhv etmiş, Macarıstanı alt-üst etmiş, polyaklarla müharibədə polyak knyazı Indrjixi öldürmüşlər”. Göründüyü kimi, salnaməçi həmin dövrü təfsilatı ilə şərh etmiş, lakin Moravaya tatar basqını haqqında bir söz belə deməmişdir. Digər tərəfdən ayrı-ayrı mənbələr çexlərə məxsus şəhərlərin, kilsələrin tatarlar tərəfindən dağıdılması, insanlara divan tutulması haqqında qiymətli tarixi məlumatlar verir. Məsələn, Hradiştye-Kra- lovesdə olan məşhur kilsə də bu cür aqibətlə üzləşmişdir. Bununla Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 62 yanaşı, həmin mənbələrdə Yamolitsdən olan rıtsar Kunun tatarlarla mübarizədə göstərdiyi qəhrəmanlıqdan da bəhs olunur. Çex tarixçisi Vatslav Hayek isə özünün məşhur “Çex xroni- kası” əsərində Olomouts ətrafındakı döyüşü şifrələməyə çalışaraq kral I Vatslavın qoşunlarının başçısı olan Yaroslav Şternberqli ob- razını yaratmış və göstərmişdir ki, məhz onun şücaəti sayəsində tatarlar Olmoutsdan qovulmuşlar. Çex tarixşünaslığı çex-tatar münasibətləri ilə bağlı bundan artıq məlumat vermir. Bununla belə tatarlar çex xalqının hafizəsin- də dərin izlər qoymuşlar. Çex rəvayətlərində tatarlar “adamyeyən”, “xristian dünyasının qənimi” kimi təqdim olunur. “Tatar” məhfumu çox zaman avropalılar, o cümlədən çexlər üçün düşmən hesab olu- nan türklərə qarşı işlədilmişdir [2, 150]. I minilliyin ortalarında Mərkəzi və Qərbi Avropada hökm- ranlıq etmiş qədim türk tayfaları tədricən zəyifləyərək, daha sonra- lar isə parçalanaraq qonşu xalqlar arasında asimlyasiyaya uğradılar [1, 114]. Bunun başlıca səbəbi isə qədim türklərin keltlər kimi geniş ərazidə tayfa icmaları şəklində yaşamaları və birləşərək güclü, mər- kəzləşdirilmiş dövlət yarada bilməmələri olmuşdur. Həqiqətən də çex tarixşünaslığında bir-birinin ardınca tatar mövzusu ilə bağlı yazılan bu məqalələr çexlərin milli dirçəlişində özünün həll edici rolunu oynadı və tezliklə çex xalqının Habsburq- lar boyunduruğundan azad olmasına gətirib çıxardı. ƏDƏBİYYAT 1. Hüseynoğlu K. Qədim Turan: mifdən tarixə doğru. Bakı, “MBM”, 2006. 2. Mehri E. Çex ədəbiyyatında Şərq motivləri. B., “Kitab aləmi”, 2008. 3. Kузнецова Р.Р. История чешской литературы. Москва, «Изд-во Московского университета», 1987. 4. Šembera V. Českomoravský národ, vítěz nad Tatary r. 1241. Praha, 1953. _________________________ Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 63 Fazil BAXŞƏLIYEV Tarix üzrə fəlsəfə doktoru, Bakı Dövlət Universiteti E-mail: bfazil4444@mail.ru J.VON HAMMER OSMANLI İMPERİYASININ YARANMASI HAQQINDA Açar sözlər: Osmanlı dövləti, türk, tarix, mənbə, xarici, sultan, döyüş Dünya tarixində dərin iz buraxan, Türk imperiyası imperiya- larından sonuncusu olan Osmanlı imperiyası XIII əsrdən XX əsrin əvvəllərinə qədər tarix səhnəsində mövcud olmuşdur. 623 il 3 qitə- də hökm sürən Osmanlı dövləti ona hökm edən sultanları ilə bəra- bər onu sevən və sevməyənlər tərəfindən maraq mərkəzi olmuşdur. Bu möhtəşəm dövlətin tarixini oxuduqdan sonra sehrinə düməmək mümkün deyil. Osmanlı imperiyası tarixinin sehrinə düşənlərdən biri də 10 cildlik Osmanlı imperiyası tarixini yazan Avstriya tarixçisi, şərqşü- nası, siyasətçisi və tədqiqatçısı Jozef fon Hammer Purqştal olmuş- dur. Məmur oğlu olan J.Von Hammer 1774-cü ilin 9 iyununda Avstriyanın Qrats şəhərində anadan olmuşdur. Qısa zaman kəsiyin- də ərəb, türk, fransız, italyan, yunan, latın və fars dillərini öyrən- mişdir. O, çox peşəkar tərcüməçi olmasına baxmayaraq türk tarixi ilə dərindən maraqlanırdı. J.Von Hammer siyasətçi idi və O, İstanbula ilk dəfə 1799-ci ildə gəlmişdir. Bu dövürdə Hammer ingilislərin fransızlara qarşı hərbi ekspedisiyalarında iştirak etmiş, hətta öz ölkəsində saray mü- şaviri vəzifəsində də çalışmışdır. Lakin 1835-ci ildə J.Von Hammer böyük siyasəti tərk edərək bütün varlığı ilə özünü tarix elminə həsr etmişdir. 1851-ci yeni qurulan ilk türk akademiyası olan “Encü- men-i Daniş” a seçilən J.Von Hammer Osman dövlətinin tarixini yazmağa başlamışdır. Hammer Osmanlı imperiyasının doğuşu haqda yazırdı: Os- manlılar XIII əsrdə Osman bəyin babası Süleyman şahın Çingiz xa- Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|