Türk xalqları tarixi kafedrası 25 Azərbaycanda
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 133 Gülnar QASIMLI AMEA Ədəbiyyat İnstitutu Ədəbi tənqid şöbəsinin doktorantı E-mail: gulnar0486@mail.ru ÇANAQQALA SAVAŞININ MÜSTƏQİLLİK İLLƏRİNDƏ YAZILMIŞ POEMALARDA BƏDİİ ƏKSİ Açar sözlər: Çanaqqala savaşı, poema janrı, türk ordusu, Sevinc Nuruqızı, “Çanaqqala keçilməz” poeması Ümumtürk tarixinin şərəfli mərhələsindən biri də Çanaqqala savaşıdır. Bu şanlı tarix haqqında bir çox araşdırmalar və bədii əsərlər yazılsa da, mövzu hələ də aktualdır. Eləcə də, 2015-ci ildə qələbənin yüz illiyi münasibətilə əlaqədar olaraq bir çox əsərlər ya- zıldı. Bu əsərlər içərisində poema janrında yazılanlar da kifayət qə- dər oldu. Bunlara nümunə olaraq Yusif Nəğməkarın “Çanaqqala”, Zəlimxan Yaqubun “Çanaqqala dastanı”, Sevinc Nuruqızının “Ça- naqqala keçilməz” poemalarını göstərə bilərik. Bunların hər birində Çanaqqala savaşının müxtəlif anları müasir zamanın süzgəcində təqdim olunur. Sevinc Nuruqızının poeması əsasında həmin savaşın təfər- rüatına bələd olmaq olar. Çanaqqala şəhidlərinin ruhuna dərin eh- tiramla yazılmış “Çanaqqala keçilməz” poemasının da özək möv- zusu həmin tarixi döyüşdür. Dramatik əsərlərə məxsus persojaları olan bu əsər mənzum dramı xatırladır. Girişdə Antata kimi birləş- miş qüvvələrin öhdəsindən gələn bir döyüşün tarixinə səyahət et- məyə dəvət edilir. Birinci pərdədə Çörçill və Ruzveltin fikir mübadiləsi veril- mişdir. Birinci pərdə Çörçillin sözləriylə başlayır. O, həmsöhbəti Ruzveltə Osmanlının süqut etdiyini, keçdiyi şanlı yolun artıq bu yerdə bitdiyini xüsusi bir istehza ilə deyir. O, böyük aləmlərin açarı olan İstanbulun fəthi üçün artıq hər şeyin tamamlanmış olduğunu söyləyir. İçindəki nifrətin bariz nümunəsi bu sözlərə ifadə olunur: Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 134 “Silək Osmanlını Yer üzərindən Qoy türkün ünvanı yox olub getsin” (2, 21). Ruzvelt ehtiyatı əldən verməməyə çağırır ki, Osmanlı-Alman cəbhəsi birləşərək birgə mübarizə aparır. Çörçill isə qətiyyətli şəkil- də bildirir ki, “İstanbulu tutub, Anadoludan Türkü çıxartmasaq, ra- hat olmaram” (2, 22). Ruzvelt bu işin uğurla həyata keçiriləcəyinə ona görə əmindir ki, türkün silahı köhnəlib, bir qamçısı, bir topal atı qalıbdır. İkinci pərdədə bir aydır döyüş əmri gözləyən Admiral Karde- nin türk diyarını çapıb-talamaq istəyi əks olunur. Admiral Kardenin yerinə Admiral Robeki göndərirlər. Buna cavab olaraq türk ordusu əzəldən mina gəmisi olan “Nüsrət”i ölüm-dirim savaşına hazırlayır. Yalnız Qaranlıq limandan başqa hər yer minalanır. Oranın minalan- ması üçün komtan Cevat paşa Yüzbaşı Nazıma məsləhətlərini verir. Nəhayət ki, 18 mart tarixi yetişir. Böyük komandir Fahrı bəy əs- gərlərini daha da ruhlandırır. Dənizin də, qarşı tərəfin də sakit ol- duğunu görən Seyit bəy deyir ki, bunun arxasında nəsə var. O, zənnində yanılmır, Avropa ordusu müasir hərbi texnikası; Bouvet, Okean, İnfleksibl, Nelson, Aqamemnon, Quen Elizabet gəmiləri ilə hücuma keçir. Lakin müəllif düşmən gəmilərinin aqibətini belə təs- vir edir: “Biri tüstüləndi, biri yelləndi, Bir çoxu ortadan paralandı- lar” (2, 39). Əsgərlərdən Seyitlə Əlinin söhbətindən məlum olur ki, hələ Bouvet gəmisi sağ qalıb. Məhz bu gəmi üçün Seyit mərmi gə- tirir və nişançı Səlim həmin gəmini də nişan alır. Düşmənin qəfil hücumundan Hilmi bəy yaralanır, huşu özünə gələndə kiminsə sağ qalmasını bilmək üçün çağırır. Onun bu çağırışına yaralı Əli cavab verir. Sağ qalan bu iki nəfər tanrı təfərindən türk ordusuna göndəri- lən xilaskarlar olurlar. Onlar görürlər ki, düşmənin vurulmayan Aqamemnon gəmisi türkləri qırır. Lakin mərmini topa qoyacaq dekovil məhv edilib, nişançı da şəhid olubdur. Onların bir ehtiyat- sızlığı tamamilə məhvə gətirib çıxarar. Seyit qollarında bütün türk- lüyün gücü 276 kq çəkisi olan mərmini təkbaşına topa yerləşdirir və dəqiqliklə nişan alır. Düşmənlərin son ümidi, son pənahı olan gəmi- ni də məhv edirlər. Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 135 Üçüncü pərdədə artıq Çanaqqaladakı quru döyüşlərinin ge- dişatı canlandırılıb. Ali baş komandan bildirir ki, suda məğlub ol- muş düşmən asanlıqla geri çəkilməyəcək, quru döyüşlərində ümid axtaracaq. O, Fon Sanders, Mustafa Kamalla düşmənin növbəti hü- cum əmrinin istiqaməti barədə məşvərət edir. Fon Sanders düşmə- nin növbəti hücumunun Bolayar və ya Anadolu tərəfdən olacağını, Atatürk isə Seddülbahirdən olacağını deyir. Bütün təkliflər dinlə- nildikdən sonra səs çoxluğu ilə Fon Sandersin təkifi qəbul edilir, bütün ordu həmin istiqamətin qorunmasına səbərbər edilir. Lakin düşmən Mustafa Kamalın dediyi istiqamətdən hücuma keçir və aprelin 25-də qanlı-qadalı döyüşlər başlanır. Bol silah-sursatı, yaxşı təlim görmüş qoşunu olan düşmənə qarşı az miqdarda silahlarla mübarizə aparmaq çətin olduğu qədər də tale yüklü məsələ idi. Muftafa Kamal Hasan bəylə söhbətində qəti qərarını bildirir: “Hər kəsə döyüşmək savaşmaq deyil, Bilin ki, ölməyi mən əmr edirəm!” (2, 40). Hasan bəy əsgərlərinə Çanaqqala keçilməz tapşırığı verir. Mehmetlə Hasan bəyin söhbətindən bəlli olur ki, ingilisin Norfolk alayı hücuma keçir. Gəliboyunda baş verən bu döyüşdə türk ordu- sunun 136-cı alayına Munib bəy başçılıq edir. O, sərkərdələrinə xə- bər verir ki, gələn bu alay iki min yeddi yüz altmış əsgərdən ibarət olan, nizamlı kral alayıdır ki, onun da başında ser Hamilton durur. Münib bəy döyüş tapşırığı verir ki, onları çox yaxına buraxaraq, çaşdırmaq lazımdır. Sonra isə 20 tankdan beşi vurulmalıdır. Elə bu zaman göy üzündəki yeddi bulud düşmən qoşununu çən-dumana bürüyür. “Bulud hardan gəlib hara gedirdi? Bulud nə bildi ki, türklər dardadır?” (2, 49) – sualından aydın olur ki, tanrının bütün yaratdıqları türkün köməyinə can atır. Bulud çəkiləndə isə düşmən qoşunundan əsər-əlamət görünmür. Dördüncü pərdədə daha bir döyüş səhnəsi canlandırılır. Sə- mədlə Əhmədin söhbətindən bəlli olur ki, şəhid Mehmetin nişanlısı olan Türkanın bircə gülləsi də hədəfdən yayınmır. Bu zaman əsir gətirilmiş Riçardla türk əsgərinin mərdi-mərdanə rəftarı alqış doğu- rur. Əhməd bildirir ki, “Hərdən sayıqlayır, deyir ki, vardır Döyüş xəritəsi arxa cibində” (2, 57). Hasan bəy tapşırıq verir ki, onu həki- mə aparın sağalsın, sonra onu Türkanla sınağa çıxaracam. “Görək Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|