Türk xalqları tarixi kafedrası 25 Azərbaycanda
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 139 bələrindən sonra bu tendensiya halını aldı. Osmanlı haqqında məlu- matlar verən nəşrlərin sayı daha da artdı. P.İ.Rıçkov 1767-ci ildə yazdığı “Kazan tarixi oçerkləri” əsə- rində ilk dəfə olaraq tatarların tarixini təsvir etdi [1,39]. XIX əsrdə Şərq elmləri universitetlərdə və institutlarda tədris olunmağa başladı. 1804-cü il nizamnaməsinə əsasən Moskva uni- versitetində Şərq dilləri fakültəsi açıldı. Kazan və Xarkov universi- tetləri fəaliyyətə başladı. 1812-ci ildə Kazan universitetində “Tarix və filologiya” bölməsi açıldı; 1804-1917-ci illər arasında Kazan türkologiyanın bir mərkəzinə çevrildi. 1823-cü ildə Sankt Peterburqda Xarici İşlər Nazirliyi Asiya şöbəsinin nəzdində Şərq Dillərini Öyrədən İnstitut (Osmanlı türkcə- sini öyrədən ilk institut), 1820-ci illərdə Moskvada Lazarev adına Şərq Dilləri İnstitutu və Odessada Rişelyev adına Şərq İnstitutu (1828-1854) açıldı. 1804-cü ildə təsis edilmiş Kazan universitetində Şərq tarixi ilə bağlı mövcud olan materiallar XIX əsrin 50-ci illərin- də Peterburq universitetində açılan Şərqşünaslıq İnstituna daşındı. 1863-cü ildə bu universitetdə türk xalqlarının tarixini müstəqil şə- kildə öyrənən Şərq tarixi kafedrası açıldı [3, 599-601]. Rusiyada şərqşünaslığın müstəqil bir sahə kimi qurulması və inkişafında M.A.Kazımbəyin (“Türk – tatar dilinin qrammatikası”, 1839), O.N.Betlinqkin (“Yakut dilinin qrammatikası”, 1851), P.M. Melioranskovun (“Türk dilində ərəb filologiyası”, 1900), A.N.Sa- moyliviçin (“Krım-tatar qrammatikasının qısa kursu”,1916) mühüm xidmətləri olmuşdur. XVIII əsrin başlanğıcından 1917-ci il fevral inqilabına kimi Osip-Yulian İvanoviç Senkovski (1800-1858), Va- siliy İvanoviç Verbitskiy (1827-1890), Yanuariy Osipoviç Yartsov (1792-1861), Mirzə Kazımbəy (Mirza – Aleksandr Kasimoviç – 1802-1870), Nikolay İvanoviç Aşmarin (1870-1933), Ottovon Böthlingk (1815-1904), Lazar Zaharoviç Budaqov (1812-1878), Nikolay İvanoviç İlminskiy (1822-1891), Nikolay Fedoroviç Kata- nov (1862-1922), Vasiliy Vladimiroviç Katarinskiy (1846-1902), Viktor Aleksandroviç Maksimoviç (1836-1900), Evfimiy Aleksan- droviç Malov (1835-1918), Vilhelm Fridrix Radlov (1837-1918), Gordiy Semenoviç Sablukov (1804-1880) və digər müəlliflər rus və Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 140 ya alman dillərində yazdıqları əsərlərilə Rus türkologiyasına öz töh- fələrini vermişlər [2,194]. Rus türkologiyası həm dünyəvi, həm də dini maraqlara xid- mət etməkdə idi. Rusiya dövləti türklər yaşayan ərazilərə alimləri ezam edirdi. Məsələn, Radlov və İlminskinin Cənubi Sibirə ekspe- disiyaları dövlət tərəfindən dəstəklənirdi. Post-renessans Avropasında elmi-texniki yeniliklərlə yanaşı, sosial bilim sahələrində də dəyişmələr ortaya çıxdı. Bu baxımdan qədim kitabələrin dilləri açıldı, antik Misir kitabələri, fars yazıları, qədim Uyğur mətnləri, Orxon-Yenisey yazıları və s. oxundu. XVIII əsrin başlanğıcından etibarən rus türkologiyası alman, ingilis, rus, fransız və latın dillərində inkişaf etdirildi. Məsələn, Georg Jakob Kehr (1692-1740) əsərlərini Rusiyada işləməsinə rəğ- mən almanca və latın dilində yazırdı. Minas Mediçinin əsəri fran- sızca nəşr edilmişdir (1844), Ottovon Böthlingk yakutçaya dair bö- yük əsərini almanca yazmışdır (1851), Radlov rus dililə yanaşı əsərlərinin əksəriyyətini almanca yazmışdır. İlk dönəm rus türkoloji məktəbi müəllimlərinin və araşdırmaçılarının böyük bir qismi çox dillidir; məsələn, Dmitri Kantemirin şərq və qərb dillərindən toplam 12 dildə bildiyi məlumdur. N.İ.Aşmarin çuvaş, tatar, rus, türk, ərəb, fars, yunan, latın, fin, macar dillərinə vaqif imiş, N.İ.İlminski rus dilindən başqa ərəb, fars, Osmanlı türkcəsi, tatar, çuvaş, qazax və digər türk ləhcələrini də öyrənmişdir [2,195]. I Pyotrdan başlayaraq xarici siyasətlərində dini amildən istifa- də edən rus imperatorları 1857-ci ildən Sovet rejimi qurulana qədər Rusiyanın şərqə və qərbə yayılmasının təməl prinsiplərindən biri kimi bu ənənəyə sadiq oldular. Rus türkoloji məktəbinin öncülləri də elə əsasən xristian missionerləri idi. İlminskiy (1822-1891) məhz bu baxımdan daha çox səciyyələndirilir. Rus türkoloqları, o cümlədən əslən alman olan V.Radlov, İl- minskiy, Katarinskiy, Melyoranskiy, Malov, Katanov, Qumilyov, Kononov və Baskakov Orxon yazıları, qədim və yeni uyğur mətn- ləri, “Qutadqu bilik”, erməni, siryani və yunan hərfli mətnlər, Səl- cuq türkcəsi, Anadolu dialektləri, hətta türk dilinin şivələri kimi mövzulara toxunmuşlar. Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 141 ƏDƏBİYYAT 1. Muxtarova Ə. Türk xalqlarının tarixi (qədim dövr və orta əsrlər). Bakı, 2002. - 386 səh. 2. Mehmet Kutalmış. Key features of the first period (1700-1917) of Russian turkology // The Journal of International Social Research. Volume: 7 Issue: 31. Year 2014; p.193-198. 3. Liaisan Şahin. Russian Turkology: From Past to Present // Tür- kiye Araştırmaları Literator Dergisi, Cilt 8, Sayı 15, 2010, 591-644 4. Кононов А. Н. История изучения тюркских языков в России. Л.: Наука, 1972. _________________________ İqbal AĞAYEV Tarix üzrə fəlsəfə doktoru, Bakı Dövlət Universitetinin dosenti E-mail: igbal64@rambler.ru TÜRKİYƏ – CƏNUBİ KOREYA MÜNASİBƏTLƏRİ TARİXİNDƏN Açar sözlər: Türkiyə, Koreya Respublikası, Koreya müharibəsi, hərbi əməkdaşlıq Koreya Respublikası adlı dövlət tarix səhnəsinə İkinci dünya müharibəsinin sonunda Koreya yarımadasının 38-ci paraleldən cə- nubunda meydana gəldi. Respublika ABŞ-ın Uzaq Şərq planının tərkib hissəsi kimi 1948-ci il avqustun 15-də elan olundu (1, 26) və 1949-cu il avqustun 11-də Türkiyə tərəfindən tanındı. O zamandan bu günədək İki ölkə arasında münasibətlər sosial-iqtisadi, siyasi və mədəni sahələrin geniş spektrini əhatə etməyə başladı. Ən əvvəl hərbi sahəni xüsusi qeyd etmək lazımdır. Çünki məhz bir qədər sonra başlanacaq Koreya müharibəsində Türkiyə özünün daxili problemlərinə baxmayaraq 15 minə yaxın hərbi kontingenti BMT TŞ-nin 27 iyun 1950-ci ildə qəbul etdiyi 38 saylı qətnaməsinə əsa- sən vaxtaşırı olaraq təcavüzə məruz qalmış Koreya Respublikasının köməyinə göndərdi. Koreya müharibəsinin ağırlığını çiyinlərində Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|