Тузувчилар

2 BOB 
Suyuqliklarning muvozanat (tinch) va harakati davomida ta’sir etuvchi 
kuchlar.
Suyuqliklarga ta’sir etuvchi kuchlarni ikki turga bo‘lish mumkin: 
Massa kuchlari – 
suyuqliklar tomchisi (zarrasi) massasiga proporsional kuchlar. Bir 
jinsli suyuqliklarda massa kuchlarini hajmga proporsional kuchlar deb atash mumkin. 
Bunday kuchlarga – og‘irlik kuchlari, inersiya kuchlari va boshqalar kiradi. 
F=mA 
 
 
 
 
 
2.1
 
bunda, 
m 
– 
W
hajmdagi suyuqlikning massasi;
A 
– nisbiy solishtirma massa birligidagi kuch, ya’ni tezlanish. 
Tashqi yuzaga ta’sir etuvchi kuchlar 
– suyuqlik tashqi yuzasiga proporsional 
bo‘lgan kuchlar. Bu kuchlar turkumiga - sirtga normal yo‘nalgan siquvchi bosim kuchlari 
va ko‘ndalang ishqalanish kuchlari kiradi. Masalan:





P

 
 
 
 
 
2.2 


T
2.3 
bunda, 
P
- bosim kuchi;
 T 
- ishqalanish kuchi;

- suyuqliklar harakatidagi siqiluvchan normal kuchlanish; 

- suyuqliklar harakatidagi ko‘ndalang ichki kuchlanish; 

- kuch ta’sir etayotgan yuza.
Yuqorida zikr etilgan kuchlar tashqi kuchlar turkumiga kiradi. Ichki kuchlar esa 
suyuqliklarning zarralarini bir-biriga ta’cirini ko‘rsatadi va berilgan hajmda juft kuchlar 
bo‘lganligidan ularning yig‘indisi hamma vaqt nolga teng bo‘ladi.
Suyuqliklarda sirt taranglik kuchi 
Bu hodisa suyuqlik va gaz qatlamlarining o‘zaro ta’siri natijasida sodir bo‘ladi. Bu 
kuch ta’sirida suyuqlik qatlamining shakli sferik ko‘rinishda bo‘ladi va suyuqliklarda 
qo‘shimcha bosim hosil qiladi. Lekin bu bosim oz hajmda ko‘proq bilinadi va quyidagi 
formula orqali ifodalanishi mumkin: 
r
G
2
p
=
2.4 
G
- sirt taranglik koeffitsiyenti, 




м
H
; 
r -
sfera radiusi, m. 
Uchta - qattiq, suyuq va gaz qatlamlarining ta’sirida menisk hodisasi kuzatiladi. 
Suyuqliklarning shisha quvurlarida ko‘tarilish balandligi 
h 
ushbu formuladan topiladi:
d
G
h




4
2.5 
bunda,
d
- sfera diametri,

- suyuqlik solishtirma og‘irligi. 

---

14