Тузувчилар

Suyuqliklarda bosimning uzatilishi. Paskal qonuni. 
Suyuqliklarda bosimning uzatilishini kuzatish uchun og‘zi porshen bilan yopilgan 
idish olamiz. Bu porshen suyuqlik erkin sirtida bosim r0 ni hosil qiladi (2.5-rasm). U 
holda gidrostatik bosim kattaligi idishning har bir nuqtasida gidrostatikaning asosiy 
tenglamasidan topiladi: 

---

20 
p = p
0
 + γh
2.6 
2.5 – rasm. Suyuqliklarda bosimning uzatilishi. 
 
Agar porshenni ∆
l
masofaga siljitilsa, suyuqlik erkin sirtidagi bosim
∆r ga 
o‘zgaradi
. Suyuqlikning solishtirma og‘irligi bu holda deyarli o‘zgarmaydi: 
r = ∆r + r0 + γh
2.7 
Unda bosimning o‘zgarishi hamma suyuqlik nuqtalari uchun bir xil bo‘ladi: 
∆r = r – r
2.8 
Bundan quyidagicha hulosa chiqarish mumkin. Yopiq idishdagi tinch holatdagi 
suyuqlikning erkin sirtiga ta’sir qiladigan tashqi bosim suyuqlik hamma nuqtalariga 
hamma yo‘nalishda bir xilda uzatiladi. Bu Paskal qonunidir. 
Dumaloq shakldagi quvurlardagi suyuqliklarning quvur devorlariga bo‘lgan 
gidrostatik bosim kuchi. 
Dumaloq shakldagi quvurlardagi suyuqliklarning quvur devorlariga bo‘lgan 
gidrostatik bosim kuchini o‘rganamiz. 2.6-rasmda suyuqlik bilan to‘ldirilgan gorizontal 
quvurning ko‘ndalang kesimi ko‘rsatilgan. 
Agar 
2
D

ni r ga nisbatan nihoyatda kichikligini hisobga olsak, butun kesim bo‘ylab 
bosimni r = 
const 
deb qabul qilish mumkin. Agar 
2
D

ni r ga nisbatan nihoyatda 
kichikligini hisobga olsak, butun kesim bo‘ylab bosimni 
r 
= 
const 
deb qabul qilish 
mumkin. 
2.6-rasm. Ichki gidrostatik
bosim (
Rx
) 
2.7-rasm. quvurning egilgan nuqtasiga ta’sir 
etuvchi gidrostatik bosim 

---

21 
Bu bosim ta’sirida AV o‘q bo‘ylab quvur bo‘linadi deb faraz qilsak, bunda 
mustahkamlikni ta’minlovchi Rx kuchga bo‘lishimiz kerak. Bu kuch abc yoki 
adc
silindrik 
shakldagi sirtga ta’sir etuvchi kuchga teng. 
P
Dlp
x

(5.1) 
bunda, 
l
- quvur uzunligi Rx kuch ikkiga bo‘linib, yo‘nalganligi uchun quvur 
qalinligi aniqlanayotganda 

х
2
kuch qabul qilinib, hisob olib boriladi. Bundan tashqari 
quvur bukilgan holatda ham bo‘lishi mumkin. Masalan, 
abcd
quvur (2.7-rasm). 
Bu shakldagi quvur R kuch yo‘nalishida bukilishga intiladi. Gidrostatik bosim kuchi 
ikki gidrostatik bosim kuchi ayirmasi bilan aniqlanadi. 
ab
yo‘nalishga ta’sir etuvchi R1 va 
cd
yo‘nalishga ta’sir etuvchi R2 kuchlar. Demak, quvurning bu qismi
P
D
p
1
2
4


va
P
D
p
2
2
4


(5.2) 
va reaksiya kuchlari 
(/R/=/R/)
ta’siri ostida muvozanat holatida bo‘ladi. 
R1 va R2 
kuchlarning geometrik yig‘indisidan, asosan, anker tayanchlarini joylashtirish vaziyatlarini 
aniqlashda foydalaniladi. 
Gidravlik 
mashinalar amaliyotida ko‘pgina hollarda, bosimni uzatishda 
suyuqliklardan foydalaniladi. Bunday prinsipda ishlatiladigan uskunalar – 
gidravlik 
mashinalar deyiladi
. Gidravlik presslar, multiplikatorlar, gidravlik mashinalar boshqaruv 
sistemalari, ko‘targichlar, domkratlar shular jumlasiga kiradi.
Har xil konstruksiyaga ega bo‘lgan va turli yo‘nalishlarda ishlatiladigan bu 
mashinalarda, asosan, bir xil ifodaga asoslangan qonuniyatdan foydalaniladi. Suyuqlikning 
ixtiyoriy nuqtasiga uzatilgan tashqi bosim - uning boshqa hamma nuqtalariga 
o‘zgarmasdan uzatiladi. 
Yuqorida qayd etilgan mashinalarning ayrimlari bilan tanishamiz. 
2.8-rasm. Gidravlik press 
2.9-rasm. Multiplikator 

---

22 
2.8-rasmda gidravlik press tasvirlangan. Yuqoridagi qoidaga asosan 
S
1
yuzali 
P
1
porshenga 
R
1
kuch qo‘yilsa, 
S
2
yuzali 
P
2
porshen quyidagi kuch bilan yuqoriga ta’sir etadi. 
P
P
S
S
2
1
2
1

(5.3) 
chunki, 
P
S
P
S
p
1
1
2
2


(5.4) 
Bu asbob yordamida 
R
1
kuch 
(S
2
:
S
1
)
marta oshiriladi. Amaliy hisoblarda 
qurilmaning harakatchan qismlari ishqalanishi ham hisobga olinadi.
2.9-rasmda esa multiplikator tasvirlangan, agar 
A
kamerada 
r
1
bo‘lsa, 
V 
kameradagi
 
r
2
 
bosim ajratilsa, quyidagi shart bajarilishi kerak: 

 
 
r2 S
2 
= r1 S
1

 
 
 
 

(5.5)
bunga asosan, 
p
p
S
S
2
1
1
2

 
(5.6) 
qurilma yordamida bosim 
(S
1
: S
2
)
marotaba oshiriladi.