Тузувчилар

 
Quvurlarni turlari 
Trubalarning geometrik o‘lchamlari (d, l) ni ma’lum sarfga Q moslab hisoblash, 
yoki berilgan quvurlarning sarfini hisoblashga quvurlarni gidravlik hisoblash deyiladi. 
Hisoblash vaqtida quvuryo‘llarni uzun va qisqa turlarga bo‘linadi. Qisqa quvurlar 
deb, maxalliy qarshiliklari umumiy qarshilikning kamida 5…10% ini tashkil qiladigan 
quvurlarga aytiladi. Masalan: nasoslarning so‘rish quvursi, avtotraktor va boshqa 
qurilmalar dvigatellarining benzin va moy o‘tkazuvchi quvurlarini, gidrouzatmalardagi 
tutashtiruvchi quvurlarni va boshqalarni keltirish mumkin (12.1-rasm). 
Uzun quvurlar deb, ancha uzoq masofaga cho‘zilgan va gidravlik qarshiliklarning 
asosiy qismini ishqalanish qarshiligi tashkil qilgan quvurlarga aytiladi. Masalan: 
vodoprovod quvurlari, neft va gaz quvurlari nasos stansiyalaridagi bosim quvurlari va 
boshqalar. 
Quvurlar ishlash sxemasiga qarab ikki turga bo‘linadi: sodda va murakkab quvurlar. 
Bundan tashqari tupik va yopiq quvurlarga ajraladi. 

---

91 
12.1-rasm. Quvurlarning turlari. 
 
Naporli quvurlarda suyuqlik harakati paytida yo‘qotilgan naporni hisoblash 
formulalari 
Umuman, quvurlarning gidravlik hisobida ikki xil holatni hisobga olish kerak.
1-holat.
Mahalliy yo‘qolishlar yo‘q yoki ularning kattaligi umumiy yo‘qolgan 
naporning 5 foizdan kam qismini tashkil etganligi uchun ularni hisobga olmaslik mumkin. 
Bunday holatda, faqat, naporning uzunlik bo‘yicha yo‘qolishi mavjud bo‘lib, uni 
sarf moduli orqali ifodalash mumkin. 
l
K
Q
h
l
2
2

(12.2) 
bunda, 
2
2
K
Q
J

(12.3) 
Bizga ma’lumki, naporning uzunlik bo‘yicha yo‘qolishi Darsi-Veysbax formulasiga 
asosan quyidagicha aniqlanadi: 
g
D
l
h
l
2
2



(12.3’) 
bundan o‘rtacha qiymat tezligini aniqlasak, 


g
D
l
h
l
2
2

(12.3’’) 
bunda 
J
l
h
l

(12.3’’’) 
J
– gidravlik qiyalik, demak, 

---

92 


gD
J
2
2

yoki 
DJ
g


2








сек
м
2
5
,
0

g
C
deb belgilanib, bu koeffitsiyent Shezi koeffitsiyenti deb ataladi. 
Dumaloq quvurlar uchun K2 kattaligini yozamiz: 
5
2
2
2
2
2
2
2
2
64
4
4
D
C
D
C
D
R
С
K












(12.4) 
bunda 
C -
Shezi koeffitsiyenti g‘adir-budirlik va gidravlik radiuslarga funksional bog‘liq 
kattalikdir. 
 








4
;
;
D
n
f
R
n
f
С
(12.5) 
Bu kattalik kvadrat qarshilikkacha bo‘lgan soha uchun quyidagicha aniqlanishi 
mumkinligi bizga ma’lum: 
 





 




D
f
f
g
C
r

8
(12.6) 
(12.6) formuladan ko‘rinib turibdiki, sarf moduli quvurning diametri va g‘adir-
budurligiga funksional bog‘liqdir. Ma’lum bir g‘adir-budurlikka ega cho‘yan quvurlar 
uchun esa bu kattalik faqat quvur diametriga funksional bog‘liq. Shuni yodda tutish 
kerakki, har qaysi cho‘yan quvur ma’lum sarf moduli qiymatiga ega. Agar 
D 
– diametr 
ma’lum bo‘lsa, 
K va K2 
kattaliklarni aniqlab, (12.2) formuladan foydalanib, 
h
l
-napor 
yo‘qolishini hisoblash mumkin. 
h
l
, K, l 
kattaliklar ma’lum bo‘lsa, sarfni hisoblashimiz 
mumkin va xokazo.