Тузувчилар

Quvurning tez kengayishi. J. SH. Borda formulasi. Quvurdan kanalga chiqish shakli 
Quvurning tez kengaygan shaklida mahalliy qarshilik ta’sirida yo‘qotilgan naporni 
D. Bernulli tenglamasi va harakat miqdorining gidravlik tenglamasini qo‘llab, nazariy 
usulda hisoblash mumkin. Buning uchun kerakli matematik o‘zgartirishlarni amalda 
bajarib, gidrodina- mikada keng ma’lum bo‘lgan J. SH. Borda tenglamasini olish mumkin 
(4.27-rasm). Bu formula quyidagicha 
bu yerda 

1
- naporli quvurning kengayishdan oldingi ko‘n- dalang kesimidagi 
tezlik; 

2
- kengayishdan keyingi ko‘ndalang kesimdagi tezlik.
Bu tezliklarning farqi (

1
-

2
) mahalliy qarshiliklar ta’sirida yo‘qotilgan tezlik 
bo‘ladi. 
Shunday ekan, yuqoridagi tenglama quyidagicha o‘qiladi: Quvurning tez 
kengayishida yo‘qotilgan napor yo‘qotilgan tezlikka javob beruvchi tezlik naporiga teng. 
Mahalliy qarshilikni hisoblashda uning, ya’ni mahalliy qarshilikning oldidagi tezlikni 
qabul qilsak, ya’ni formuladan 
ni qavsdan tashqariga chiqarsak, u holda 
yoki 
bilan belgilasak, u holda 
Xuddi shu usulda, mahalliy qarshilikning orqasidagi tezlikni qabul qilsak, u holda 
qavsdan tashqariga 
ni chiqarib, 
mahalliy qarshilik koeffitsiyentini topamiz va 
yo‘qotilgan naporni aniqlaymiz: 

---

90 
12 bob. 
Naporli quvurlarda suyuqlikning barqaror harakati. 
 
Asosiy tushunchalar 
Qo‘zg‘almas quvurlar orqali har qanday suyuqlikning barqaror bir xil bosim ostidagi 
turbulent tartibli harakati bilan tanishamiz. Quvurning ichki diametrini 
D
, uzunligini 
l
deb 
belgilab olamiz. Ko‘rilayotgan oqimning gidravlik elementlari quyidagilardir: 
4
;
;
4
2
D
R
D
D










(12.1) 
chunki, 
4
2
D
R


va
4
D
D


Bundan keyin quyidagi asosiy tenglamalardan foydalanamiz: 
1)
Uzluksizlik tenglamasi – sarf muvozanati tenglamasi;
2)
Bernulli tenglamasi – solishtirma energiya muvozanati tenglamasi; 
3)
Naporni aniqlash tenglamalari. 
Shuni ta’kidlash kerakki, bundan buyon biz, asosan, kvadrat qarshiliklar sohasi 
mavjud bo‘lgan oqimlarning quvurlardagi harakati bilan tanishamiz. 
Kvadrat qarshiliklar sohasi va tekis o‘zanlar sohasi uchun quvurlarni hisoblash faqat 
naporni aniqlashda Shezi formulasi o‘rniga Darsi-Veysbax formulasidan foydalanish bilan 
farq qiladi.