O‘ZBEKISTON DAVLAT JAHON TILLARI UNIVERSITETI
UMUMIY TILSHUNOSLIK KAFEDRASI
“UMUMIY TILSHUNOSLIK” FANIDAN
MA’RUZALAR MATNI
5120100 – Filologiya (tillar bo‘yicha)
5111400 – Xorijiy til va adabiyotini o‘qitish
5120200 – Tarjima nazariyasi va amaliyoti
yo‘nalishlari bo‘yicha
4-bosqich bakalavr talabalar uchun
Tuzuvchilar:
R.U. Madjidova – f.f.n., dotsent, “Umumiy tilshunoslik” kafedrasi mudiri
X.S. Muxitdinova – p.f.d., “Umumiy tilshunoslik” kafedrasi professori
Sh.M. Sultonova - “Umumiy tilshunoslik” kafedrasi katta o‘qituvchisi
Toshkent - 2016
1-MA’RUZA
TILSHUNOSLIK FANINING SHAKLLANISH TARIXI. QADIMGI
HIND, GREK VA ARAB TILShUNOSLIGI. O‘RTA OSIYoDA
TILSHUNOSLIKNING RIVOJLANISHI.
REJA:
1. Qadimgi hind tilshunosligi.
2. Antik davrda grek va Rim tilshunosligi.
3. Arab tilshunosligi maktablari.
4.O‘rta Osiyoda tilshunoslikning rivojlanishi
Asosiy tushunchalar: qadimgi tilshunoslik, antik davr, hind tilshunosligi,
vedalar, sanskrit va prakrit,
Panini grammatikasi, grek tilshunosligi, falsafiy davr,
anologistlar, anomalistlar, grammatika davri, Aleksandriya maktabi, ellinizm, Rim
tilshunosligi, arab tilshunosligi, Basra, Kufa, Bag‘dod
maktablari, O‘rta Osiyo
tilshunosligi, “Devonu lug‘otit turk”.
TILSHUNOSLIK FANINING SHAKLLANISH TARIXI
Lingvistik ta’limotning vujudga kelishi va rivojlanish jarayoni qariyb 3 ming
yillik tarixni o‘z ichiga olgan bo‘lsa-da, til haqidagi fan faqat XIX-XX asrlardagina
mustaqil fan sifatida shakllandi. Aniqrog‘i, tilshunoslik O‘rta
Osiyoda XI-XV
asrlarda, Yevropada esa XIX asrning boshlaridan boshqa fanlar qatorida mustaqil
fan sifatida tan olindi. Ammo insonlarning til ilmiga qiziqishlari ancha ilgari
boshlangan bo‘lib, tilshunoslikning ildizlari taxminan eramizdan avvalgi VI ming
yillikda
Hindistonda, IV ming yillikda Yunonistonda, III ming yillikda shumerlar
yashagan Mesopotamiyada, II ming yillikda misrliklarda, eramizning I ming yillik
boshida Turon qabilalarida vujudga kelgan.
Eramizdan oldingi VI asrlarda Xitoyda mashhur faylasuf Konfutsiy (554-449
yy.) tomonidan yozilgan solnomalarda qadimgi xitoy
yozma yodgorliklari haqida
ma’lumotlar berilgan. “Bahor va kuz” deb atalgan ushbu asarlarda eramizdan
oldingi 722-481 yillar orasidagi davrlar aks ettirilgan. Qadimgi xitoyliklar
eramizdan 10 asr ilgari lug‘at tuzganlar, eramizning boshlarida esa ular sinonimlar
lug‘atini ham tuzganlar. Keltirilgan dalillar tilshunoslik fanining shakllanish
davri
nihoyatda uzoq va murakkab tarixiy yo‘lni bosib o‘tganligini ko‘rsatadi.
Tilshunoslik fanining eng qadimgi manbalari 2 mintaqada, 2 xil madaniyat
o‘chog‘ida, ya’ni qadimgi Sharq - Hindiston va Arabiston hamda qadimgi G‘arb -
Yunoniston va Rimda vujudga kelgan. Shuning uchun tilshunoslik fanining tarixiy
yo‘lini qadimgi tilshunoslik, o‘rta
asrlar tilshunosligi, XIX asr tilshunosligi va
zamonaviy tilshunoslik kabi tarixiy-xronologik davrlarga bo‘lib o‘rganish
maqsadga muvofiq.
