University of business and science bolalarning ijtimoiy moslashuvi

- Tarbiya vaqti. Qachonki, vaqt kam , maqsad esa katta bo‘lsa, «kuchli xarakatlantiruvchi» metodlar qo‘llaniladi, qulay sharoitlarda esa, tarbiyaning «ayaydigan» metodlaridan foydalaniladi. Tarbiyani «kuchli xarakatlantiruvchi» va «ayaydigan» metodlarga bo‘linishi shartli: birinchisi tanbex berish va majbur qilish bilan, ikkinchisi nasixat qilish va doimiy o‘rgatish bilan bog’liq.
- Kutiladigan natija. Metodni tanlayotganda, tarbiyachida muvafaqqiyatga erishishiga ishonch bo‘lishi kerak. Buning uchun qo‘llanilayotgan metod qanday natijaga olib kelishini oldindan ko‘ra bilish kerak.
Ijtimoiylashtirish -tarbiyaning bosh maqsadi Bola shaxsining rivojlanishi inson ijtimoiy mavjudotdir degan falsafiy taolimotga asoslanadi. Ayni vaqtda inson tirik, biologik mavjudot xamdir. Demak, uning rivojlanishida tabiat rivojlanishining qonuniyatlari xam muxim axamiyatga ega. Shuningdek, shaxs bir butun mavjudot sifatida baxolanar ekan, uning rivojlanishiga biologik va ijtimoiy qonuniyatlar birgalikda taosir etadi, ularni bir-biridan ajratib bo‘lmaydi.
Chunki shaxsning faoliyati, xayot tarziga yoshi, bilimi, turmush tajribasi bilan birga boshqa fojiali xolatlar, kasalliklar xam taosir etadi. Inson butun umri davomida o‘zgarib boradi. U xam ijtimoiy, xam psixik jixatdan kamolga yetadi, bunda bolaga berilayotgan tarbiya maqsadga muvofiq bo‘lsa, u jamiyat aozosi sifatida kamol topib, murakkab ijtimoiy munosabatlar tizimida o‘ziga munosib o‘rin egallaydi. Chunki rivojlanish tarbiya taosiri ostida boradi.
Shaxsning fazilatlarini to‘g`ri ko‘rish va bexato baxolash uchun uni turli munosabatlar jarayonida kuzatish lozim. Demak, shaxsni rivojlantirish vazifasini to‘g`ri xal etish uchun uning xulqiga taosir etuvchi omillar xamda shaxs xususiyatlarini yaxshi bilish zarur. Shaxs psixologik jixatdan taraqqiy etgan, shaxsiy xususiyatlari va xatti-xarakatlari bilan boshqalardan ajralib turuvchi muayyan jamiyat aozosi bo‘lib, uning shakllanishi ijtimoiy munosabatlar jarayonida kechadi. Mazkur jarayonda qatnashish asosida u jamiyat tomonidan tan olingan maonaviy-axloqiy, shuningdek, xuquqiy meoyorlar moxiyatini o‘zlashtiradi. Jamiyatning aozosi sifatida uning ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyotini taominlovchi mexnat faoliyatini yo`lga qo‘yadi. Shuningdek, shaxsiy extiyojlari, manfaatlarini qondirish yo`lida xam atrofdagilar bilan munosabatga kirishadi.
Shaxs ijtimoiy muxitdan uzilgan xolda mavjud bo‘la olmaydi. Buning misoli sifatida R.Kipling tomonidan yaratilgan asardagi Mauglini keltirish mumkin. Garchi, inson bolasi bo‘lsada, ijtimoiy munosabatlar jarayonida ishtirok etish ko‘nikma va malakalari shakllanmaganligi bois odamlar xayotiga moslasha olmaydi.
Bola yoshligidan o‘yin, mexnat va o‘qish faoliyatlarini tengdoshlari bilan birgalikda tashkil etish asosida ijtimoiy muxitga moslasha boradi. Ijtimoiy muxit bolaga borliqni anglash uchungina emas, balki o‘zligini anglash uchun xam imkoniyat yaratadi. Bolaning doimiy ravishda jamoa orasida bo‘lishi, uning jamoa taosirida shakllanishi unda ijtimoiy faollikni yuzaga keltiradi.
Sharq mutafakkirlari jamoaning shaxs kamolotini taominlashdagi o‘rni va roliga aloxida eotibor berganlar. Xususan, Abu Ali ibn Sino ijtimoiy muxitning shaxsni shakllantirishdagi rolini yuqori baxolaydi. Tashqi muxit va odamlar insonning borliq, unda kechayotgan o‘zgarishlar, jarayonlar moxiyatini anglashgagina emas, balki uning xulqida yaxshi va yomon sifatlarning shakllanishiga xam sezilarli taosir etishi, shu bois bolalarni tarbiyalashda u mansub bo‘lgan mikromuxit xususiyatini inobatga olishni taokidlaydi. Bolani yomon taosirlardan saqlash zarurligini uqtiradi.
Shuningdek, alloma o‘qitish samaradorligini taominlashda bolalarga jamoa asosida bilimlarni berishni maqsadga muvofiqligini taokidlaydi.
Abu Nasr Forobiyning uqtirishicha, inson boshqalar bilan munosabatda bo‘lish, ularning yordami va qo‘llab-quvvatlashlarini xis etish extiyojiga ega. Ana shu extiyojni qondirish yo`lidagi amaliy xarakatlar insonni kamolotga yetaklaydi, deb xisoblaydi.
Abu Rayxon Beruniy esa shaxsning rivojlanishida o‘zaro yordam, xamkorlik, odamlarga nisbatan xayrixoxlik uning ijtimoiy muxitdagi roli va o‘rnini belgilab beradi. Shaxsning ijtimoiylashuvi uning turli xil va ko‘p sonli omillar, guruxlar, tashkilotlar bilan o‘zaro munosabati jarayonida rivojlanadi, ular orasida maktab aloxida o‘rin egallaydi. Maktab olimlari va o‘qituvchilari eng muxim o‘quv muassasalaridan biri bo‘lgan sotsializatsiya mikrofaktorlari qatoriga kiradi. Maolumki, maktab inson sotsializatsiyasining uch yosh bosqichlarini qamrab oladi: boshlang’ich maktab yoshi (6-10 yosh), o‘spirin (11-14 yosh), erta yoshlik (15-17 yosh). Bu davrda shaxsning shaxsiyati rivojlanishi tobora rivojlanmoqda, bu maktabga katta masouliyat yuklaydi.
Bolalarni ijtimoiylashtirish jarayonida maktab, birinchi navbatda, shaxsiyatni xar tomonlama barkamol rivojlanishi uchun, A. Mudrik tomonidan ta’kidlangan barcha uchta guruxni: tabiiy-madaniy, ijtimoiy-madaniy va ijtimoiy-psixologik vazifalarni tizimli ravishda birlashtirishi kerak. Bundan tashqari, xar bir yosh bosqichida ularning o‘ziga xos tarkibi va muammolarni xal qilish usullari xisobga olinishi kerak. Agar boshlang’ich maktab yoshidagi bolalar uchun tabiiy-madaniy va ijtimoiy-madaniy vazifalar katta axamiyatga ega bo‘lsa, o‘smirlik davrida, bola uchun, ijtimoiy-psixologik vazifalar xayot faoliyati va xayotni tasdiqlash jarayonida xal qiluvchi axamiyat kasb etadi. Bu maktablarning maqsadlaridan birini nazarda tutadi: bolani sotsializatsiya qilish vazifalarini aniqlashda yordam berish, pedagogikaning, ijtimoiy psixologiyaning barcha usul va usullarini o‘z ichiga olgan xolda ularni xal qilish yo‘lida yordam berish.
Maktabdan tashqari, maolum bir odamlarga bevosita taosir ko‘rsatadigan mikrofaktorlar qatoriga oila, tengdoshlar guruxlari, mikrosotsium va boshqa o‘quv va taolim tashkilotlari kiradi. Maktab bolalarni sotsializatsiya jarayonida yuqorida qayd etilgan mikrofaktorlar bilan faol o‘zaro munosabatda bo‘lishlari, ularning bolaning shaxsiyatining rivojlanishiga taosirini xisobga olishlari shart. Shu bilan birga, maktab, boshqa taolim muassasalari singari, V.G. Bocharova ko‘ra, jamiyat tartibini amalga oshiradi - bu jamiyatning, davrning talablariga mos keladigan shaxsni shakllantirish, yosh avlodni tarbiyalash, o‘qitish va tarbiyalash ushbu ijtimoiy sharoitlarga imkon qadar ko‘proq imkon beradi. ular yashashadi va ishlaydi.