Uot 81-116 MÜASİr diLÇİLİKDƏ koqniTİv paradiqmaya dair məHƏRRƏmova mətanət hidayəT qızı
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SADIQOVA SARA RƏŞİD qızı 4 MƏMMƏDOV FUAD ƏZİZ oğlu
- Tətbiqi əhəmiyyəti
- РЕЗЮМЕ ПРАВИЛА ИСПОЛЬЗОВАНИЯ МЕЖДИСЦИПЛИНАРНЫХ СВЯЗЕЙ И МЕТОДОВ КОМПЛЕКСНОГО ОБУЧЕНИЯ НА СОВРЕМЕННЫХ УРОКАХ ФИЗИКИ
- Mündəricat Содержание Contents
- Tarix
92
UOT 528.942 MÜASİR FİZİKA DƏRSLƏRİNDƏ FƏNNLƏR ARASINDA ƏLAQƏLƏR VƏ KOMPLEKS TƏLİM ÜSULLARINDAN İSTİFADƏ 1 ŞAHSIVAROVA QƏRƏNFİL ƏBDÜL qızı 2 MƏMMƏDOVA RƏSMİYYƏ LƏTİF qızı 3 SADIQOVA SARA RƏŞİD qızı 4 MƏMMƏDOV FUAD ƏZİZ oğlu Sumqayıt Dövlət Universiteti: 1- assent, 2,3,4-dosent e-mail: Rasmiyya2011@mail.ru
. Respublikamızda müstəqillik əldə olunduqdan sonra cəmiyyətimizin bütün sahələrində olduğu kimi təhsil sahəsində də əsaslı dəyişikliklər yaranmışdır. Ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında təhsil sahəsində islahatlar proqramı hazırlanmış və bu gün ölkə təhsilinin inkişafı sahəsində böyük nailiyyətlər əldə edilmişdir. Təhsil haqqında qanunun, ümumi təhsilin konsepsiyasının və digər mühüm dövlət sənədlərinin hazırlanması və qəbulu şəxsiyyətin formalaşması ilə bağlı yeni araşdırmaların aparılmasına zəmin yaratmışdır. Orta ümumtəhsil məktəblərində fizika kursunun tədrisinin təhsil əhəmiyyəti şagirdləri fizika elminin əsaslarına aid müəyyən həcmdə sistematik bilik,bacarıq və vərdişlə silahlandırmaqdan və təlim prosesində onların təfəkkürünun düzgün inkişafını təmin etməkdən ibarətdir[1]. Fizika tədrisi metodikasının vəzifələri: orta məktəbdə fizikanı nə üçün öyrətmək,nəyi öyrətmək və necə öyrətmək suallarına cavab verməlidir. Bu fizika tədrisi metodikasının praktik istiqamətini daha aydın şəkildə göstərir[2]. Müasir texniki vasitələrin fizikanın tədrisində tətbiqi zamanı təlim innovativ təlimə çevrilir. Belə ki, pedaqoq və şagird arasında qarşılıqlı təsirin xarakteri dəyişir,müəllim öz funksiyasının bir hissəsini kopyüterə ötürür. Kopyüter texnikası müəllimə təlimin məqsədini və şagirdlə ünsiyyəti daha adekvat etməyə imkan yaradır və tədrisin motivasiya səviyyəsini qaldırır[3]. Əsas təhsil pilləsindəki, fəaliyyət istiqamətlərini dərinləşdirməklə fəza və zaman təsəvvürlərinin daha da genişləndirilməsi, fiziki qanunauyğunluqlarının və fundamental fiziki qanunların mahiyyəti və onların tətbiqi, fizikanın digər elmlərlə əlaqəsi, canlı materiyanın öyrənilməsində və texnikanın inkişafında onun aparıcı rolu haqqında məlumatların mənimsənilməsi, şagirdlərdə elmi dünyagörüşün formalaşması və tənqidi təfəkkürün inkişafını təmin edir. Məlumdur ki, şagird fundamental fiziki qanunuları digər fiziki qanunlarla müqayisə etməli, onların fərqli və oxşar cəhətlərini izah etməlidir. Fiziki hadisələrin müəyyən qanunauyğunluqlarla əlaqəsini və tətbiqi yollarını şərh etməli, eksperiment və təcrübələr aparmaqla nəzəri biliklərin praktikada reallaşdırılmasını nümayiş etdirməyi bacarmalıdır. Aydın məsələdir ki, fizika kursunun tədrisi keyfiyyətini artırmaq üçün hər bir məktəbdə zəngin fizika laboratoriyası müasir avadanlıqla təmin olunmalıdır. Məktəblərin çoxunda ən sadə fizika təcrübələrini göstərmək üçün avadanlıq yoxdur. Ona görə də müəllimlər,əsasən,söz və riyazi metodlardan istifadə edə bilirlər. Təlim metodları dərsdə müəllim-şagird cütünün iş formasına uyğun seçilməli və tətbiq olunmalıdır. Metodların seçilməsində və tətbiq edilməsində didaktik məqsədləri,şagirdlərin idrak fəaliyyətini,bəşəri qabiliyyətlərin dərk olunma xarakteri əsas götürülməlidir. Qanunları tədris etmək üçün müəllim metodları seçərkən ilk növbədə qanunların xarakterini nəzərə alır. Metodları məzmuna görə seçir.Qanunlar öz xarakterinə görə anlayışlardan və kəmiyyətlərdən fərqlənir. Əgər anlayışlar müxtəlif kəmiyyət arasındakı əlaqələrin öyrənilməsi,ümumiləşdirilməsi əsasında yaranırsa,qanunlar anlayışlar arasındakı əlaqələrin Sumqayıt Dövlət Universiteti – “ELMİ XƏBƏRLƏR”– Sosial və humanitar elmlər bölməsi Cild 13 № 1 2017
93
araşdırılması qanunauyğunluqların müəyyən edilməsi,sintez əsasında aşkara çıxarılır. Qanunların öyrənilməsi üçün daha dərin ümumiləşdirmə və müəcərrədləşdirmə tələb olunur. Göründüyü kimi,fizika qanunlarının xarakterini bunların aşkara çıxarılma metodlarını nəzərə almadan onları şagirdlərə mükəmməl öyrətmək mümkün olmaz. Metodları seçərkən qanunların məzmun xarakteri,şagirdlərin ümumiləşdirmə və mücərrədləşdirmə qabiliyyəti,onların müstəqil axtarışlar apara bilmək bacarığı və hazırlıq səviyyəsi,eksperimental iş üçün mövcud imkanlar nəzərə alınmalıdır. Qanunların tədrisi prosesində əqli və zehni, əməyi fəallaşdırmağa imkan verən, təlimdə geniş tətbiqini tapan texniki vasitlərdən düzgün istifadə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Qanunlar tarixi aspektdə şərh olunarkən seçilən faktlar şagirdlərdə dərin maraq doğurmalıdır. Şagirdlərin bütün yaradıcılıq qüvvələri hərəkətə gətirilməlidir. Onlara həqiqəti söyləmək lazımdır ki, təbiətdə baş verən hadisələrin müəyyən qrupunun hamı görür və başa düşür. Lakin hadisələrdə elə forma və ritmlər var ki, onları müşahidəçilərin müəyyən qrupu görə bildiyi halda, bir qrupu heç nə görə bilmir. Fizika qanunları adlandırılan bu cür forma və ritmləri anlamaq üçün zəhmətə qatlaşmaq,təbiəti dərindən dərk etməyə daim meyl göstərmək,axtarışlar aparmaq lazımdır. Qanunların mənşəyi,kəşf olunma tarixi,yolları və metodları,qanuna tabe olan təbiət mövcüzələri,qanunları kəşf edənlərin zəkasının dərinliyi və bu kimi məsələlər barəsində şagirdlərə yeri gəldikcə məlumat vermək onların qanunları yaxşı dərk edə bilmələri üçün çox əhəmiyyətlidir. Müasir dərs adından göründüyü kimi ənənəvi dərslərdən köklü sürətdə fərqlənir.Qeyd etmək lazımdır ki, dərsdə müxtəlif texniki vasitələrdən və texnologiyalardan xüsusi tələblər qoyulur və onun həyata keçirilməsi sistem şəklində formalaşdırılır. Bu baxımdan aşağıdakı məsələlər ön plana çəkilir. 1.
Tədris ilinin əvvəlində fizika müəllimi hər bir sinif üçün müvafiq sənədlər (fizika kursu üzrə proqram,təqvim tematik plan, yoxlayıcı tədbirlərin qrafiki) paketini hazırlamalıdır. 2.
əyaniləşdirilir. Bunlar kombinə edilmiş dərs, yeni materialı möhkəmləndirən dərs,təkrar ümumiləşdirici dərs və s. ola bilər. 3.
və tərbiyə edici kimi formalaşdırır. 4.
Müasir dərsin əlamətləri: bunlar yeni materialı öyrədən, bilikləri möhkəmləndirən, biliklərin kompleks tətbiqini təmin edən, bilikləri ümumiləşdirərək sistemləşdirən, biliklərin korreksiyası və qiymətləndirilməsini təmin edən yoxlama formasında olur. Müasir dərsin ən başlıca əlamətlərindən biri burada bir sıra təlim metodlarının kompleks tətbiqinin təmin edilməsidir. Bu zaman əsas diqqət idrak fəaliyyətinin inkişaf etdirilməsinə, şagirdlərin müstəqil işlərinin təşkilinə və nəzarət metodlarının effektiv tətbiqinə xüsusi fikir vermək lazımdır.
Fizikadan müasir dərsdə müəllimin qarşısında duran əsas məqsəd şagirdləri düşündürməyə istiqamətləndirmək, obyektin dərk olunmasını təmin etməklə, dərk edilmiş bilik və bacarıqların praktik tətbiq sahəsini şagirdlərə anlatmaqdan müasir texniki vasitələrdən effekti, xüsusilə kompyüter texnikası və internet resurslarından istifadəni təmin etməkdən ibarətdir. Bu məsələlər əməkdaşlıq (ünsiyyət)formasında fəal təlim, layihələşdirmə, rollu oyunlar formalarında həyata keçirilə bilər.
Müasir dərsin qarşıya qoyduğu məqsədin həyata keçirilməsində video materiallardan və multimediya texnologiyasından istifadə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Müasir fizika dərslərində komyüterdən istifadə indiki anda mövcud proqram təminatı ilə müəyyənləşdirilir. Bu sahədə komyüterdən istifadəni bir neçə istiqamətlərə ayırmaq olar. 1.
Fizika dərslərində komyüterin tətbiqi keyfiyyətcə təlimin universal texniki vasitələrini əvəz edir.
2.
Fiziki hadisə və proseslərin müstəqil modelləşməsini təmin edir. Şahsivarova Q.Ə., Məmmədova R.L., Sadiqova S.R., Məmmədov F.Ə. Şahsıvarova Q.Ə., Məmmədova R.L., Sadıqova S.R., Məmmədov F.Ə. 94
3.
Fizika kabinetlərində aparılan nümayiş və şagird eksperimentlərində kopyüter ölçü laboratoriyası kimi istifadə olunur. 4.
işlərini öyrədici proqramlarla təmin edir. 5.
Elektron ensiklopediyaların interaktiv uşaq ensiklopediyalarının, informasiya resurslarının müəllim və şagirdlərin tədris-tədqiqat fəaliyyətlərinin təşkilində və lazım olan informasiyaların axtarışında internetdən istifadəni təmin edir. Təbiət elmi olan fizika fənninin əsasını təşkil hadisə və qanunlarla başqa fənlərin əsasları arasında təbii bağlılıq vardır.Tədris prosesində şagirdlər geniş elmi dünyagörüşünə yiyələnməli, fiziki hadisə və qanunlar arasında ümumi əlaqə olduğunu dərk etməlidirlər. Bu işdə fizika tədrisində fənlər arası əlaqənin təsirli rolu, təlim-tərbiyyəvi əhəmiyyəti xüsusi rol oynayır[1]. Təlim metodlarının müasir fizikanın insan cəmiyyəti həyatındakı rolunun, onun tədqiqat üsullarının və buna əsaslanan müasir texnikanın nailiyyətlərinin aşkara çıxarılmasının şagirdlərin insan və cəmiyyət kursunu yaxşı mənimsəmələri üçün böyük əhəmiyyəti vardır. Fizika kursu ilə içtimai elmlərin möhkəm əlaqələndirilməsi şagirdlərin dünya baxışlarının formalaşması üçün geniş imkanlar açır. Biliyin sistemliliyi bir tərəfdən hər bir fənnin tədrisi ilə, digər tərəfdən bu fənlər arasında möhkəm qarşılıqlı əlaqənin yaradılması ilə təmin edilir. Bu zaman müəllimin biliyi və peşəkarlığı yüksək rol oynayır.Tədris prosesində fənlər arasındakı mövcud əlaqələr aşkara çıxarıldıqca şagirdlər dərindən anlayırlar ki, təbiət elmlərinin hər biri maddi aləmi müxtəlif metodlarla öyrənir. Kainatda baş verən hadisələri və hadisələrin səbəbini aşkara çıxarmaqla elmlərdən biri o birisinin nailiyyətlərindən istifadə edir. Müasir məsələlərdə elmin əsaslarına aid biliklərin kompleks halında tətbiqi get-gedə əməyin ayrılmaz hissəsinə çevrilir. Məktəblərdə təlim tərbiyənin də bütöv bir sistemi olmalıdır ki, orta məktəbi qurtaran hər bir gənc bu cür əməyə hazırlana bilsin. Təlim fənləri arasında əlaqələrin həyata keçirilməsi məhz belə hazırlığın təmin edilməsi üçün zəruri şərtdir.
düşündürməyə istiqamətləndirmək, obyektin dərk olunmasını təmin etməklə, dərk edilmiş bilik və bacarıqların praktik tətbiq sahəsini şagirdlərə anlatmaqdan müasir texniki vasitələrdən effekti xüsusilə kompyüter texnikası və internet resurslarından istifadəni təmin etməkdən ibarətdir. Tətbiqi əhəmiyyəti: Tədris prosesində fənlər arasında mövcud əlaqələr aşkara çıxarıldıqca şagirdlər dərindən anlayırlar ki, təbiət elmlərinin hər biri maddi aləmi müxtəlif metodlarla öyrənir. Müasir məsələlərdə elmin əsaslarına aid biliklərin kompleks halında tətbiqi get-gedə əməyin ayrılmaz hissəsinə çevrilir. Ə DƏBİYYAT 1.
Nurullayev Y.Q. Fizika kursunun tədrisi metodikası. Bakı: Elm, 2011, s.39-48. 2.
İmanov S. Orta məktəbdə fizika tədrisi metodikası. Bakı: Maarif, 2004, s. 7. 3.
Məmmədova R.L., Xəlilov S.X., Məmmədov F.Ə. Orta məktəbdə fizikanın tədrisində kompyüter texnologiyası və internet resurslarının rolu // Fizika riyaziyyat və informatika tədrisi. Bakı: 2015, s. 24-27.
Müasir fizika dərslərində fənnlər arasında əlaqələr və kompleks təlim üsullarından istifadə
95
РЕЗЮМЕ ПРАВИЛА ИСПОЛЬЗОВАНИЯ МЕЖДИСЦИПЛИНАРНЫХ СВЯЗЕЙ И МЕТОДОВ КОМПЛЕКСНОГО ОБУЧЕНИЯ НА СОВРЕМЕННЫХ УРОКАХ ФИЗИКИ Шахсыварова К.А., Мамедова Р. Л., Садыгова С. Р., Мамедов Ф. А. Ключевые слова: уроки физики, обучение, метод, компьютер. В статье предоставляется отношение к современным урокам физики после приобретения нашей республикой суверeнитета, требования к организации уроков, критерии их эффективного проведения. Основная цель, поставленная перед учителем на современном уроке физики, состоит в том, чтобы направить учеников мыслить, обеспечивая понимание объекта, объяснить ученикам практическую сферу познанных знаний и умений, обеспечить эффективное использование средств современной техники, в особенности компьютерной техники и интернет ресурсов.
The article is available related to modern physics lessons after the acquisition of our republic suverinitet, requirements for the organization of lessons, criteria for their effective implementation. The main goal set by the teacher in modern physics lesson, is to guide students to think, to provide an understanding of the object, explain to students the practical sphere cognized knowledge and skills to ensure the effective use of modern technology, especially computer technology and internet resources.
Daxil olma tarixi: İlkin variant 01.03.2017
Son variant 16.03.2017 Şahsıvarova Q.Ə., Məmmədova R.L., Sadıqova S.R., Məmmədov F.Ə. 96
Mündəricat Содержание Contents
Dilçilik
4
обрядности азербайджанского и чешского языков 9
Bağirova A.S. İsa Hüseynovun əsərlərinin antroponimik leksikasında “Kitabi-Dədə Qorqud”un izləri 16
söz birləşmələri 20
Ədəbiyyatşünaslıq
criterion in literary critique) 24
Şirinov F.İ. Süleyman Vəliyevin yaradıcılığında XX əsr həqiqətləri 28
Zeynalova R.H. Şamil Salmanovun ədəbi-nəzəri görüşlərində ənənə və novatorluq 34
Aliyeva A.A. Çingiz Aytmatovun “Əbədi gəlin” romanında qloballaşan dünyada insanlığın faciəsi 38
Tarix
dövlətçilik tarixinə dair (e.ə. III minilliyin I yarısı – b.e VI əsrinin əvvəlləri) 43
Əhmədov R.V. XIX əsrin II yarısında Sibirin iqtisadi vəziyyəti 48
Əsədova A.V. II Dünya müharibəsindən sonra Türkiyənin sosial-iqtisadi və siyasi vəziyyəti 52
Abdullayev L.İ., Quluzadə Ç.Ə. Xarici ölkələrdə mühasibatlıq fəaliyyəti (ABŞ-ın timsalında) 56
istiqamətləri 60
Qasimova Z.M. Azərbaycanda internet biznesin inkişafında marketinq tədqiqatlarının rolu 65
69
stаtistik qiymətləndirilməsi 73
Abdullayeva Z.H., Quliyev İ.Ə. , Vəliyev A.C., Hüseynova L.İ. Gəncə-Qazax iqtisadi-coğrafi rayonunda təbii şəraitin kənd təsərrüfatı cəhətdən qiymətləndirilməsi 76
Pedaqogika, psixologiya, metodika
Dadaşzadə Ə.İ. Xaqani Şirvani yaradıcılığında ailə-övlad tərbiyəsi 80
Həsənova X.S., Əliyeva K.H., Babayeva Ü.R. Riyaziyyatın ibtidai kursunun təbiət fənləri ilə əlaqəli tədrisinin didaktik xüsusiyyətləri 83
məsələlərinin izahı probleminin metodik ədəbiyyatlarda qoyuluşu 89
Şahsıvarova Q.Ə., Məmmədova R.L., Sadıqova S.R., Məmmədov F.Ə. Müasir fizika dərslərində fənnlər arasında əlaqələr və kompleks təlim üsullarından istifadə. 92
97
Kompüter yığımı S.Şahverdiyeva Korrektorlar: G.Hüseynova
Texniki redactor E.Həsrətova
Yığılmağa verilmişdir: 05.01.2017- ci il Çapa imzalanmışdır: 16.03.2017-ci il Mətbəə kağızı, kağızın formatı: 70 * 108 ¼
Yüksək çap üsulu Şərti çap vərəqi 6. Sifariş 33 . Tiraj 250 nüsxə. Qiyməti müqavilə yolu ilə. Sumqayıt Dövlət Universitetinin mətbəəsində çap olunmuşdur.
Müxbir ünvan:
Azərbaycan, 5008, Sumqayıt, 43-cü məhəllə Tel: (0-12) 448-12-74 (0-18) 644-88-10 Faks: (0-18) 642-02-70 Web: www.sdu.edu.az E-mail: sdu.elmixeberler@mail.ru Yüklə 1,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|