Upanishadlar’in hint kutsal metinleri arasindaki yeri ve önemi
Yüklə 1,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
167 Brahman’ın “ağzından”, kşatriyalar “kollarından”, vaisyalar “midesinden”, sudralar da “ayaklarından” yaratılmıştır. 378 Vedalar döneminde kast anlayışı katı kurallarla belirlenmişti. Kastlar arasında gidip gelme söz konusu değildi. Kişinin mevcut hayatında çalışarak bulunduğu kast sınıfını değiştirme imkânı yoktu. Her sınıf mensubu üzerine düşen vazifesini kusursuz ve eksiksiz bir biçimde yerine getirmek zorundaydı. Özellikle ilk iki kast otorite ve statü itibariyle diğerlerinden daha üstün konumda tutulurdu. Diğer kastlarda doğanların bu hayatta bekleyebilecekleri tek şey, yeniden dünyaya gelişlerinde bir üst kastta doğarak kurtuluşa bir basamak daha yaklaşabilmekti. Yeniden doğuşta bir üst kastta olabilmenin şartı da bulunduğu kast sınıfının kendisine yüklemiş olduğu vazifeleri eksiksiz yerine getirmekti. Ebedi kurtuluş sadece “brahmin” kastı için geçerliydi. Bu tür anlayışlardan da çıkarılacağı üzere Hinduizmin ilk dönemlerinde kast sisteminin doğurduğu sınıf farklılıkları ve kuralları katı bir biçimde uygulanmıştır. Upanishadlar döneminde ise kast anlayışı eski katılığından ve kuralcı yapısından biraz da olsa kurtulmuştur. Bu doğrultuda söz konusu metinlerde kastla ilgili eski geleneğe ters düşen bir takım uygulamaların ve ifadelerin yer aldığı görülür. Vedalar’da dînî bilginin bütünüyle brahman kastının tekelinde olmasına karşın, Upanishadlar’daki din bilginlerinden birçoğu kşatriya (soylular, savaşçılar) kastına mensuptur. Brahmanlar’ın zaman zaman Kshatriyalar’ın dizinin dibine oturarak onlardan ders aldıkları görülür. 379 Bu dönemde Satyakama örneğindeki gibi, 378 Rigveda, X, xc, 12. 379 Bu duruma örnek olarak, Gargya adında bir Brahman’ın Acataşatru adında bir Kshatriya’dan Brahman üzerine bilgi aldığını görüyoruz. Burada her ne kadar böyle bir durum doğal karşılanmasa da netice de bir alt kast sınıfı tarafından Brahman’a ders verdiği görülür. Bkz. Brihadaranyaka Upanishad, II, I.15; Yine bir Brahman olan Gatama’nın asker sınıfına mensup Pravahana Caibali 168 babası ve soyu sopu belli olmayan çocuklar da öğrenci olarak kabul edilir. 380 Bütün bunlar Upanishad kast anlayışının, önceki döneme nazaran farklılıklar ihtiva ettiğinin göstergesidir. Upanishad düşüncesine göre Brahmanlar, Kshatriyalar ve bütün varlıklar öz (Atman) olduğundan bunlar arasında bir denge vardır. Benzer şekilde hangi statüde olunursa olunsun önemli olan Atman’ı sevmektir. Bir kimse Atman’ı sevdiği zaman değerli olur. Yoksa her hangi bir zümreye mensup olması, onu kıymetli hale getirmez. 381 Görüldüğü üzere Upanishadlar Atman’ı merkez konumuna getirerek kast sistemindeki sınıf farkını kısmen de olsa değiştirmeye çalışmışlardır. Upanishad kast tasavvurunun daha rahat anlaşılması adına kutsal metinleri iyi bilen ünlü Gargya Balaki ile Kaşi Kralı Acataatru’nun karşılıklı diyaloglarına değinmek yerinde olacaktır. Buna göre Brahman olan Balaki, Brahman’ı anlatmak üzere kralın yanına gelir. Balaki’nin yüce varlık olarak öne sürdüğü şeylere kral karşılık vererek bunların aslında yüce varlık olmadığını ispatlar. Sonunda Balaki bildiğim her şey bu kadar diyerek susar. Kral da ona öne sürdüğü şeyleri yaratan yüce varlığın Brahman olduğunu bildirir. Bunun üzerine Balaki Kral’a öğrenci olur ve ondan Brahman’ı öğrenir. 382 Burada da Brahmanların otoritesi devre dışı bırakılmış durumdadır. Ayrıca bu durum, katı ve değişmez kuralları bulunan kast anlayışının yumuşadığını da göstermektedir. Upanishadlar’da kurtuluş için gerekli olan şart herhangi bir sınıfa mensup olmak değildir. Mevcut yaşamında belli adında bir Kshatriya’ya öğrenci olduğu ve ondan ders aldığı ifade edilir. Bkz., Kauşatiki Upanishad, IV.19. 380 Bkz., Candokya Upanishad, IV, 1-3. 381 Brihadaranyaka Upanishad, II,4,6; 5,6. 382 Bkz., Kauşatiki Upanishad, IV.19; Benzer bir durum Brahman olan Şakayanya ile Kral Brihadratha arasında da geçer. Bkz., Maitri Upanishad, I.2. 169 koşulları yerine getirerek ve bir takım yöntemleri takip ederek brahman bilgisini idrak edebilen herkes kurtuluşa (moksha) ulaşabilir. Upanishad kast anlayışını ortaya koymak amacıyla sözü edilen metinlerin kadına verdiği değere işaret etmek yerinde olacaktır. Upanishadlar’da kadını yücelten ifadeler bulunur. Bu ifadeler önceki kast geleneğinde hakim olan düşünceyle pek örtüşmemektedir. Zira Upanishad öncesi kast anlayışında, kadınlar tamamen saf dışı edilmiştir. Kadınların erkeklerle bir tutulmaları söz konusu bile değildir. Upanishad öncesi mevcut inanca göre, kadının bir sonraki yaşamda kurtuluşa erebilmesi şöyle dursun bir üst kastta dahi doğması mümkün değildir. Kadın üzerine düşen görevleri eksiksiz yerine getirmek zorundadır. Ancak bu şekilde bir sonraki yaşamında erkek olarak yeniden doğabilmeyi umabilir. Dinsel temellere dayandırıldığından hem alt kasta mensup olanlar hem de kadınlar bu inanışa ciddi bir tepki göstermemişlerdir. Böylelikle kadın anlayışı konusunda günümüze kadar sürüp gelen kalıcı bir toplum düzeni oluşmuştur. 383 Upanishad öncesi durum böyleyken Upanishadlar’da kadınların en itibarlı uğraş olan teolojik tartışmalara bile katıldığı görülür. Bu durum, hem kadınlara verilen değeri hem de kadınların sosyal statüdeki yerini açıkça göstermektedir. Vedalar’da dinsel bakımdan hiçbir etkinliği olmayan kadınlar, Upanishadlar’da dinsel bilgiyi öğrenme açısından erkeklerle eşit düzeyde tutulur. Örneğin, din bilgini olan Yacnavalkya ile karısı Maitriye arasında geçen konuşmada bu durum görülür. Bir gün karısı kocasına: “Efendim, bu dünya bütün zenginliğiyle benim olsa bu beni ölümsüz kılar mı?” şeklinde bir soru sorar. Kocası bu soruya “hayır” diye cevap verir ve zenginlikte ölümsüzlüğe dair bir umudun olmadığını 383 Patrick Olivelle, Upanishads, s. 22; Bkz., Güngören, s. 20-21. Yüklə 1,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|