Upanishadlar’in hint kutsal metinleri arasindaki yeri ve önemi

 
 
180
Upanishadlar’ın temel öğretisi, Atman-Brahman özdeşliği üzerine yoğunlaşır. 
Zira Upanishadlar’ın ana fikri olan samsara (tenasûh, gene-doğum) çarkından 
kurtularak ebedi huzuru (Moksha) elde etme, Atman ile bütün kâinata hayat veren 
Brahman’ın esasında aynı varlık olduğu bilincine dayanır. Upanishad düşüncesine 
göre Moksha, zihnin bütün bencil isteklerini geri çevirerek Brahman bilgisini elde 
etmekle mümkündür. Brahman bilgisini elde etmedikçe mayanın (yanılsama) büyülü 
tuzağından kurtularak özgürlüğe ve sonsuz mutluluğa ulaşılamaz. Bu nedenle 
Upanishadlar, Brahman bilgisini ve onun tekliğini kavramaya engel teşkil eden 
cehalet (avidya), nefsanî duygulara aşırı düşkünlük, fayda vermeyen iş, maddi çıkar 
beklentisi gibi nedenler üzerinde sıkça durur. Upanishadlar’a göre bunlar, kişiyi 
samsara çarkına mahkûm eden başlıca sebeplerdir. Söz konusu metinler bu tür 
eylemlerden kurtulmaya yardımcı olacak karma (amel), cnanam (bilgi), bhakti 
(inayet/taat) vb. hususların yanı sıra tapas (çilecilik/riyazet), yanca (kurban) ve yoga 
gibi dini ibadet, ayin ve uygulamaları konu edinir.  
Upanishadlar’ın kurtuluş konusu ile ilgili tüm bu açılımları Hint dini 
düşüncesine damgasını vurmuştur. Bu anlamda Upanishadlar döneminde ortaya 
konulan karma-samsara yazgısal dizisi ve bunun ilacı olan bilgi (jnana, vidya) yolu 
ile kurtuluşun keşfedilmesi olayı, sonraki dönem Hint felsefi ve dini düşüncesinin 
mayasını oluşturmuştur. Aynı  şekilde Upanishadlar’ın ortaya koyduğu samsara’ya 
mahkûm eden karmik birikimlerden azade olma ve böylece Tek Yüce Aşkın Varlık 
olan Brahman ile birleşerek ebedi huzuru elde etme anlamındaki Moksha anlayışı, 
hem Hint dini düşüncesinin hem de Hint kutsal metinlerinin temelini teşkil etmiştir. 
Bununla birlikte halen Hint dini düşüncesinde yerini koruyan kurtuluş anlayışının 

---

 
 
181
Upanishad yörüngeli olması, Upanishadlar’ın günümüze kadar gelen etkisini gözler 
önüne sermektedir. 
Upanishadlar’da görülen bir diğer gelişme de kast anlayışı hususunda 
olmuştur. Bu dönemde kast anlayışının eski katılığı ve kuralcı yapısı devre dışı 
bırakılmıştır.  Bu doğrultuda Vedalar’da dînî bilgi dolayısıyla ebedi kurtuluşa giden 
yol bütünüyle brahman kastının tekelinde olmasına karşın, Upanishadlar’da bu 
anlayış terk edilmiştir. Zira bu metinlerde hem Kşatriyaların (soylular, savaşçılar) 
hem de kadınların din konusunda ders verdiği görülür. Upanishad düşüncesine göre 
Brahmanlar, Kshatriyalar ve bütün varlıklar esasında Öz (Atman) olduğundan 
aralarında bir denge vardır. Bir kimseyi her hangi bir kasta mensup olması değil 
Atman’ı sevmesi değerli kılar. Böylece Upanishadlar, Atman’ı merkez konumuna 
getirerek kast sistemindeki sınıf farkını  kısmen de olsa değiştirmeye çalışır. Diğer 
taraftan Vedalar’da neredeyse hiçbir değeri bulunmayan kadınlar, Upanishadlar’da 
dinsel bilgiyi öğrenme açısından erkeklerle eşit düzeyde tutulur. Upanishadlar’da 
kadınların en önemli uğraş olan teolojik tartışmalara katılması kadınlara verilen 
değeri ve onların sosyal statüdeki yerini açıkça göstermektedir. Upanishadlar’ın kast 
anlayışı hususunda getirdiği bu yenilik, Hint kültüründe yeni bir kırılma noktası 
oluşturduğu gibi insanların zihninde bir takım yeni fikirlerin canlanmasına da zemin 
hazırlamıştır. 
Upanishadlar, Hindistan’da kendisini takip eden devirlerde ortaya çıkmış olan 
hemen hemen bütün fikri cereyanlara kaynaklık etmiştir. Buna göre bu tür ekollerin 
her biri gerek mevkilerini sağlamlaştırma gerekse daha fazla taraftar bulma adına 
çıkış noktası olarak Upanishadlar’ı temel almıştır. Pek çok ekol bununla da kalmayıp 
kendi esaslarını Upanishad nazariyesi olarak göstermeye çalışmıştır. Ayrıca 

---

 
 
182
Upanishadlar’ın kullandığı deneysel, nedensel, karşılaştırmalı vb. metotlar sonraki 
dönem Hint dini ve felsefi yapısında kalıcı izler bırakmıştır. Dolayısıyla 
Upanishadlar’ın hem üslübü hem de yüce idealizmi, insanların kalplerini etkileyerek 
düşüncelerini harekete geçirmiştir.  İşaret edilen tüm bu durumlar, Upanishadlar’ın 
hem Hint kutsal metinleri arasındaki hem de Hint dini ve felsefi düşüncesindeki 
yerini, önemini ve etkisini açıkça göstermektedir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
183
BİBLİYOGRAFYA 
 
AYDIN, Fuat, Hint Dini Düşüncesinde  İnsanın Özgürlük Arayışı, Ataç Yay, 
İstanbul-2005. 
BAYUR, Y., Hindistan Tarihi (I-III), TTK Basımevi, Ankara-1946. 
BLOOMFİELD, M., The Religion of the Veda, Newyork-1908. 
BOWKER, John, The Oxford Dictionary of World Riligions, Oxford University 
Press-1997. 
BRANDON, S. G. F. (DCR), A Dictionary of Comparative Religion, Macmillan 
Publishing Company, Newyork-1988. 
BUDDA, A. Ömer Hilmi, Dinler Tarihi, Dün ve Yarın Tercüme Külliyatı, İstanbul-
1935. 
CAMPBELL, Joseph, Oriental Mythology, London-1982. 
__________, Doğu Mitolojisi, Çev. Kudret Emiroğlu, İmge Kitabevi, Ankara-1998. 
COOMARASWAMY, Ananda, Hinduizm ve Budizm, Çev. İsmail Taşpınar, 
Kaktüs Yay., İstanbul-2000. 
ÇAĞDAŞ, Kemal, Upanishad’lar, AÜDTCFD, C. XIX, S.3-4, Ankara-1961. 
__________, Mahabharata Destanından Seçmeler, AÜDTCFD, C.XXI, S.3-
4,Ankara-1963. 
__________, “Hindistan’da İnek Kültü”, AÜDTCFD, c. XIII., Ankara-1964. 
__________, Hint Eski Çağ Kültür Tarihine Giriş, AÜDTCFD Yay., Ankara-1974. 
DASGUPTA, Surendranath, A History of Indian Philosophy, (I-V) Cambridge 
University Press, London-1922. 
DEMİRCİ, Kürşat, Hinduizmin Kutsal Metinleri Vedalar, İşaret Yay., İstanbul-
1991. 
DOWSON, John, A Classical Dictionary of Hindu Mythology and Religion, DP’s 
Impressive İmpession, New Delhi-1998. 
DUESSEN, Paul, The Philosophy of Upanishads, Dover Publications Inc., New 
York-1996,
 
EDGERTON, Franklin, The Biginings of The Indian Phlosophy, yy, London- 
1965. 
ELİADE, Mircea, Myth and Reality, New York-1963.
 

---