Upanishadlar’in hint kutsal metinleri arasindaki yeri ve önemi
Yüklə 1,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
173 benzetmesiyle karşılığını bulmuştur. 393 Sonuçta önemli Hint felsefi sistemlerinden biri olan Samkhya’nın bazı öğretilerinin Upanishad doktrinleriyle benzerlik göstermesi sözü edilen felsefi sistemin Upanishadlar’dan etkilendiğini açıkça ortaya koymaktadır. Upanishadlar sadece Vedanta’ya değil bundan başka pek çok ekole ve felsefi sisteme de kaynaklık etmiştir. Genel olarak Vedanta dendiğinde Şankara’nın felsefi okulu olan Advaita anlaşılsa da aslında birçok Vedanta okulu vardır. Bir takım ortak kabullerin varlığı, bütün bu okulların aynı başlık altında toplanmasına neden olmuştur. Bu ortak nokta ise bütün okulların klasik Upanishadlar’ı geleneklerinin saç ayağı olarak kabul etmeleridir. Upanishadlar’ın sayıları ve yorumları hususunda farklı görüşlerin olması, Vedanta içerisinde de farklı okulların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Ancak Vedanta içerisinde farklı okullar bulunsa da hepsi için Upanishadlar mutlak bir otoritedir. 394 Bugün hemen bütün Hinduların Vedanta’ya mensup oldukları ve bunların da büyük çoğunluğunun Şankara tarafından yapılmış tefsiri kabul ettikleri bilinmektedir. 395 Dolayısıyla bu durum, Şankara’nın yapmış olduğu tefsirin kalbi mahiyetinde olan Upanishadlar’ın Hint felsefi ve kültürel yapısındaki rolünü açıkça ortaya koymaktadır. Upanishadlar’ın tesir ettiği bir diğer alan da Budizm’dir. Bu anlamda Upanishadlar Budizm incelemelerinde önemli bir yer tutar. Zira Budizm’le ilgili metinler, Buda’nın Upanishadlar’dan büyük oranda etkilendiğini göstermektedir. Bu etkinin yaygın bir biçimde kendisini göstermesi, neredeyse Buda öğretisinin Upanishadlar’ın bir sureti olarak düşünülmesine neden olmuştur. Bu düşünceye 393 Robert Ernest Hume, The Thirteen Prencipal Upanishads, s. 394. 394 P.T.Raju The Philosopical Tranditions of India, s. 49, Geniş bilgi için bkz., ER, XV/207-208; Shankara, Tefrik Etme Hazinesi, s. 81. 395 Budda, Dinler Tarihi, s. 97. 174 paralel olarak Buda’nın öğretisini oluşturan pek çok unsurun izlerine Upanishadlar’da rastlamak mümkündür. 396 Upanishadlar’da Budizm’in anlatım tekniğine benzer anlatımlar göze çarpar. Örneğin Maitri Upanishad’da (I,3) geçen “Kötü kokan kemik yığınları, deri, kas, et, ilik, kan vb. şeylerden müteşekkil bedende durarak tutkulardan zevk almanın ne yararı var?” tarzındaki anlatım, Budizm’e özgü bir yaklaşım olarak değerlendirilir. 397 Kurtuluş hususunda Budizm’in benimsediği görüş, Upanishadlar’daki kurtuluş öğretisiyle benzerlik gösterir. Zira Upanishad öğretisine göre özgürlüğün ve kurtuluşun bu yaşam içinde gerçekleştirilebilmesi imkânı da vardır. Yani kişi yaşarken de sonsuz özgürlüğe erişebilir. 398 Benzer şekilde Budizm’de kurtuluş konusunda böyle bir anlayışın izlerinin görülmesi, Budizm’in Upanishadlar’dan etkilendiğini ortaya koymaktadır. Upanishadlar’ın ilk defa ortaya attığı bir takım öğretiler ve felsefi görüşler, Hint kültür ve felsefesini derinden etkilemiş dolayısıyla sonraki dönem Hint dini yapısında kalıcı izler bırakmıştır. Hint dini ve felsefi anlayışını önemli ölçüde sarsan ve bunların ana düşüncelerini oluşturan Atman (Brahman), derin uyku, rüya, uyanış halleri, yoga, psikosomatik sistem vb. fikirlerin ilk olarak Upanishadlar’da ortaya çıktığı öne sürülür. Bununla birlikte bütün bu unsurların, Upanishad sonrası Hint dini ve felsefi sisteminde temel düşünceler olarak yer edindikleri belirtilir. 399 396 Ananda Coomaraswamy, Hinduizm ve Budizm, Kaktüs Yay., İstanbul 2000, s. 69; Güngören, s. 27. 397 Bu ifade Suttanipata, Urugavagga, 11’de geçen cümle ile karşılaştırılabilir. Bkz., Korhan Kaya, Buddhistlerin Kutsal Kitapları, İmge Yay., Ankara-1999, s. 148-149. 398 Katha Upanishad’ da, Kişinin yüreğindeki bütün istekleri söküp atarsa ölümsüzlüğe ereceği bu şekilde yaşamını sürdürürken Brahman’a ulaşacağı belirtilir. Upamishadlar’da bu amaca ulaşmış kişilere “civanmukti” adı verilir. 399 Joseph Campbell, Doğu Mitolojisi, Çev. Kudret Emiroğlu, İmge Kitabevi (II. Basım), Ankara- 1998, s. 238. 175 Upanishad devresinde gerçekleştirilen avidya-karma-samsara dizisi ve bunun dermanı olan metafizik nitelikteki bilgi (jnana, vidya) yolu ile kurtuluşun keşfedilmesi hadisesi de, daha sonraki Hint felsefi düşüncesini derinden etkilemiştir. Aynı şekilde Upanishadlar’ın ortaya koyduğu samsarya mahkûm eden karmik birikimlerden kurtulma böylece Aşkın Varlık olan Brahman ile birleşerek ebedi huzuru elde etme anlayışı (Moksha), sonraki Hint dini düşüncesinin ve kutsal metinlerinin özünü oluşturmuştur. 400 Bunlarla birlikte Hint dini düşüncesinde yerini koruyan Moksha anlayışının bu yönde olması, Upanishadlar’ın günümüzdeki etkisini gözler önüne sermektedir. İşaret edilen tüm bu durumlar, Upanishadlar’ın Hint kutsal metinleri arasındaki yerini, önemini ve tesirini açıkça göstermektedir. Upanishadlar’ın getirdiği bazı öğretiler, Hindistan’da ortaya çıkan dini ve felsefi sistemleri etkilemekle kalmamış geniş coğrafyalarda da yankı bulmuştur. Örneğin menşei Upanishadlar’a dayanan ve Hint dini-kültür yapısının temel akidelerinden olan samsara (yeniden doğuş) inancı, dünyanın farklı bölgelerinde yaşayan birçok kültürü etkilemiştir. Bu inanış, çok eski dönemlerden itibaren dünyanın değişik yerlerinde varlığını sürdüren köklü medeniyetlerde zamanla yer edinmiştir. Eski Mısır kültürüne ait hiyerogriflerdeki kimi resimler ölçü alınarak bu kültürde yer alan samsara fikrinin en geç M.Ö. V. yıla kadar geri gittiği ifade edilir. Buradan hareketle samsara (tenasüh) inancının eski Mısır kültürüne, büyük olasılıkla M.Ö. V. yüzyılda Mısır’ı istila eden İranlılar tarafından sokulmuş olabileceği ileri sürülür. Diğer taraftan Yunan felsefesinde görülen tenasüh fikrinin bu kültüre, kimi 400 Mircia Eliade, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi, I/293. Yüklə 1,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|