Upanishadlar’in hint kutsal metinleri arasindaki yeri ve önemi

 
 
5
üzere belli başlı beş maddede toplar ve bu beşine büyük kaynaştırma adını verir. 
Öğretici, talebeye bu bilgileri verdikten sonra yukarıda zikredilen beş esasın her 
birine ait ilk şeklin, son şeklin, kaynaştığı yerin ve sonuçta oluşan bitişme 
durumunun nelerden ibaret olduğunu açıklar, sonrasında ise bu büyük kaynaşmaları, 
dolayısıyla Upanishad’ı bilenin nelere mazhar olacağını haber verir. Bu konuyla ilgili 
olarak Taittiriya Upanishad’da şu ifadeler yer alır: “Dünyaya ait mistik anlamda; 
yeryüzü ilk şekildir, gökyüzü ise ikinci şekildir. Hava bunların kaynaştığı yerdir. 
Rüzgâr (Vayu) bitişmedir. Parlaklıklara gelince; ateş ilk şekildir, güneş ise son 
şekildir. Su, bunları birleştirendir, parlama da bitişmedir. Parlaklıkların bilgisi bu 
şekildedir. Bilgi konusuna gelince; öğretici ilk şekildir, öğrenci ise ikinci şekildir. 
Bilgi onları bitiştirendir, eğitim de bitişmedir. Bilgi konusu böyledir. Nesil/soy 
konusuna gelince; anne ilk şekildir, baba ise son şekildir. Nesil onların birleşmesiyle 
olur, dölleme bitişmedir. Nesil konusu böyledir. Birey/öz olmaya gelince; üst çene ilk 
biçim, alt çene ise son biçimdir. Konuşma onları birleştirendir, dil ise bitişmedir. 
Birey konusu da böyledir. Bunlar büyük kaynaşmalardır. Her kim bu açıklananları 
bilirse nesile, sığır sürülerine, önemli kutsal bilgilere, yiyeceğe ve göksel bir 
dünyaya kavuşur.”
11
    
Bir başka cümlede ise Upanishad’ın Vedik ilahiler içerisinde en göze çarpan 
metinler olduğu ve Vedik ilahilerinin üstünde, ölümsüzlükten varlığa fışkırdığı 
vurgulanarak önemine dikkat çekilmektedir. Upanishad’ın kişiye gerçek ve sonsuz 
mutluluğu kazandıracak metinler olarak görülmesi, icra ettiği fonksiyonun önemini 
ortaya koymaktadır. Upanishad’ı ve dolayısıyla Brahma mutluluğunu bilenin hiç bir 
şeyden korkmayacağı, böyle bir kimseyi “Neden iyi olanı yapmadım? Neden kötü 
                                                 
11
 Taittiriya Upanishad, I, III, 1-4. 

---

 
 
6
olanı yaptım?” gibi düşüncelerin rahatsız etmeyeceği, bu sayede gerçekten pişmanlık 
verecek hislerden kendisini kurtaracağı belirtilir.
12
 Sözü edilen metinlerin genelinde 
Upanishad’ın kişiye insanın bedenindeki varlıkla güneşteki varlığın bir ve aynı şey 
olduğu bilincini kazandırdığı ifade edilir. Bu tekliği bilen kişinin bu dünyayı terk 
ettikten sonra sırasıyla besinden, soluktan, zihinden, kavramdan ve nihayet sonsuz 
mutluluktan oluşan öze kavuşacağı vurgulanır. Bu nitelikteki öze kavuştuğunda ise 
istediğini yiyeceği, dilediği biçime girerek dünyalarda dolaşacağı haber verilir.
13
 
Ölümlü cehalet ve ölümsüz bilgiyi ayrı ayrı yöneten, her biçim ve her güç 
üzerinde hakim olan, her şeyin kökeni olan, her şeyin ham halini yapan, her bir şeyin 
niteliklerini dağıtan, bütün dünyayı yöneten, ne dişi, ne erkek, ne de nötr olan, beden 
kendisine hangisini alırsa onunla ilgili hale gelen ve Tek olan Tanrı’nın/Yüce 
Brahma’nın/Büyük Ruh’un, Vedalar’ın gizemli bir parçası olan Upanishadlar’da 
saklı olduğu düşüncesi söz konusu metinlerde işlenir.
14
 Upanishadlar’ın Tanrı bilgisi 
yanında evren, yaşam, ölüm, ölüm sonrası hayat, yeniden doğuş, kurtuluş gibi 
konularda da çok önemli bilgiler sunduğu görülür. 
 
b) Atman  
Atman kelimesi, etimolojik olarak uyanık haldeyken kaba, düş sırasında ince 
nesneleri algılayan ve düşsüz uykuda da özne-nesne ikiliğinin yokluğundan doğan 
bahtiyarlığı yaşayan insandaki şuuru ifade eder
15
. Bu terim Rig Veda’da “nefes, bir 
şeyin esası”, Sanskrit dilinde ise bir şeyin “nefsi, zatı, kendisi” anlamlarında 
kullanılmıştır. Kelimenin bu anlamındaki kullanımı kutsal kitapta geçen “oğlunu ve 
karısını sevenler, onları atman’ı için severler” ifadesinde görülür. Zira buradaki 
                                                 
12
 Bkz. Taittiriya Upanishad, II, IX. 
13
 Bkz. Taittiriya Upanishad, III, 10. 
14
 Bkz. Şvetaşvatara Upanishad, V, 1-6. 
15
 Swami Nikhilananda, Hinduizm, Çev. Aslı Özer, Ruh ve Madde Yay., İstanbul-2003, s. 28. 

---

 
 
7
atman; nefs, zat anlamını ifade eder. Şu halde kişinin oğlunu ve karısını sevmesi 
kendi nefsi, kendi zatı içindir. Bu durumda “atman” daima değişmez hakikat olan 
‘beni, zatı’ gösteren 
bir 
kelimedir. 
 
      
En basit şekliyle Batı’da “ruh” olarak bilinen Atman kelimesi, Hindu 
anlayışına göre “insanların gerçek ölümsüz Ben’i”ni ifade eder. Sufizmdeki “zat” 
sözcüğünün, Orta Asya Türkçesi’nde ise “öz” sözcüğünün karşılığı olduğunu ifade 
eden görüşlere de rastlanır.
16
 Atman kelimesinin Brahmanalar’da “ben” veya “özü” 
ifade ettiği ve bu metinlerde herhangi bir metafizik anlam taşımadığı belirtilir. Büyük 
olasılıkla Atman kelimesinin başlangıçta nefes/soluk/fısıltı anlamlarında kullanıldığı, 
aynı  şekilde “ruh” kelimesinin de başlangıçta nefes/soluk/fısıltı anlamında 
kullanılırken zamanla aşama aşama anlamını değiştirdiği ifade edilir.
17
 
 Vedalar’da 
Atman, 
insanın veya herhangi bir fenomenin özü ya da iç varlığı 
anlamında kullanılır.
18
 Vedalar’da taşıdığı bu anlam, Upanishadlar’da bir kimsenin, 
bir  şeyin, bir fenomenin ya da bütün varlıkların özünü ifade eder şekilde varlığını 
devam ettirir. Bu metinlerde evrensel bir hakikat olarak ifade edilen Atman, insan da 
dâhil bütün fenomenlerin özü olarak da anlaşılır. Upanishadlar’da Atman’ın evrensel 
bir hakikat olduğu  şeklindeki kullanımı çok net bir şekilde görülür. Bu bağlamda 
bütün her şeyin özü veya hakiki gerçekliği anlamındaki Atman’ın, her yere nüfuz 
edebilme özelliği öne çıkar. Burada Atman, “Suyun içinde yaşayan, fakat sudan ayrı 
olan, suyun kendisini tanımadığı, bedeni su olan ve suyu içten kontrol eden varlık, 
manevi yönetici, ölümsüz gerçekliktir. Yine ateşin içinde yaşayan, fakat ateşten ayrı 
olan, ateşin kendisini tanımadığı, bedeni ateş olan ve ateşi içten kontrol eden varlık, 
                                                 
16
 P.T. Raju, The Philosopical Tranditions of India, University of Pippshburg Press, London-1971, s. 
50. 
17
 P.T. Raju, age, s. 51. 
18
 Atman kelimesinin söz konusu metinlerde bu anlamda kullanıldığına dair bkz., S. Dasgupta, A 
History of Indian Phisolophy, I/45-46. 

---