Upanishadlar’in hint kutsal metinleri arasindaki yeri ve önemi

 
 
14
kaybolurlar. Zaman besindir, Brahman’ın barınağıdır, Atman’dır.
34
 Upanishadlar’da 
Brahman bilgisinin gizliliği, önemi ve aktarımı konusunda da bir hayli dikkate değer 
ve ilginç bilgilerin verildiği görülmektedir. Brahman bilgisinin bir baba tarafından en 
büyük oğlu olan Uddalaka Aruni adında birine anlattığı konu edilerek bu Brahman 
bilgisini bir babanın en büyük oğluna veya en değerli öğrencisine anlatması gerektiği 
vurgulanmaktadır. Brahman bilgisinin gizliliğine ve önemine dikkat çekilerek “Ona 
(babaya) etrafı suyla çevrili ve içi hazineyle dolu bir dünya bile teklif edilse o bunu 
başkasına anlatmamalıdır. Çünkü Brahman bu tekliflerden daha değerlidir”, 
denilmektedir.”
35
 
Upanishadlar’da Brahman’ı bilen kişilerin nelere mazhar olacakları da açıkça 
ortaya konmaktadır. Hatta yegâne kurtuluş için bu Brahman bilgisine erişmek nihai 
amaçtır. Dolayısıyla bu metinlerde Brahman’ın kişiye kazandırdığı hususlar önemle 
vurgulanmaktadır. 
Upanishadlar’ın ana düşüncesini yansıtan, nerdeyse her satırında izlerine 
rastlanması mümkün olan Brahman kavramı söz konusu metinlerin olmazsa olmaz 
temel unsurudur. Öyle ki Brahman hem Upanishadlar’da hem de onun etkisiyle 
sonraki Hint dini ve felsefesi düşüncesinde temel olarak ele alınıp irdelenir.  Sonraki 
birçok dini inancın bu kavram etrafında  şekillendiği görülmektedir. Bu bağlamda 
tezimizin doğrudan konusu olan Upanishadlar’da Atman-Brahman ilişkisi, özdeşliği, 
her ikisinin ruhun kurtuluş noktasında taşıdıkları önemleri, yaratılış konusundaki 
faktörleri daha detaylı olarak ele alınacaktır. 
d) Om Hecesi  
                                                 
34
 Brihadaranyaka Upanishad, II, III, 1-3. Brahman’ın benzer şekilde iki biçiminin var olduğundan 
başka bir bölümde; Maitri Upanishad, VI, 3’de de söz edilir. 
35
 Çhandokya Upanishad, III, XI, 6. 

---

 
 
15
Kutsal Om hecesi Upanishad metinlerinde çok önemli bir yer tutar. On üç 
temel Upanishad’dan birincisi olan Brihadaranyaka Upanishad’a ve genel olarak 
Upanishad külliyatına, Om hecesi ile başlangıç yapılır. Birçok Upanishad bu hece ile 
sona erer. Sadece on iki mısradan oluşan Mundakya Upanishad, yüz on adet olduğu 
varsayılan bütün Upanishadlar’ın özetlenmiş  öğretisi olarak değerlendirilir. 
Upanishad düşüncelerinin özeti olarak kabul edilen Mundakya Upanishad’ın işlediği 
temel konunun da Om hecesi olduğu dikkate alınırsa, söz konusu hecenin 
Upanishadlar ve bu bağlamda Hint kutsal metinleri içerisindeki yeri ve önemi 
anlaşılmış olacaktır. 
Upanishad metinlerinde söylence olarak zikredilen ve Vedalar’dan esinlenen 
bir dua şekli olan “OM” hecesi, Tanrı’ya delalet eder. Bu hece, aynı zamanda evreni 
de oluşturan, yani bir bütün olarak evreni temsil eden bir kavramdır. Şimdiye kadar 
yaratılan her şeyin bu heceden ibaret olduğuna işaret eden Upanishad metinlerinde, 
OM hecesinin tek tek (A-U-M) ve bir bütün olarak neye karşılık geldiği, kişiye neler 
kazandırdığı, ne anlamlar ifade ettiği hususunda çok önemli bilgiler yer almaktadır. 
Doğum-ölüm çemberinden (samsara) kurtularak nihai kurtuluşa erme (mokşa) ve 
benlik/nefs ile irtibata geçerek Atman’la özdeşleşme noktasında Om hecesinin 
üstlendiği rol, hem bu hecenin hem de bu düşünceyi metinlerinde işleyen 
Upanishadlar’ın önemini ortaya koymaktadır.  
 
 
 
Upanishadlar’da Om hecesi Udgitha (yüksek ses, melodinin özü) ile 
tanımlanmıştır. Yine bu kutsal hecenin onay, tamamlama anlamına geldiği, bir 
kimsenin bir şeyi onayladığında “Om” dediği belirtilmiştir. Üç Veda’nın da bu 
heceyle başladığına işaret edilerek Om dedikten sonra Adhvaryu rahibinin ortaya 
çıktığı, Hotar rahibinin dua okuduğu, Udgatar’ın Samaveda okuyarak bu heceyi 

---

 
 
16
övdüğü, onun özünü yücelttiği ve onurlandırdığı bilgisi verilmiştir. Aynı  şekilde 
bunu bilsin bilmesin herkesin törenini bu kutsal Om hecesiyle yapması gerektiği 
vurgulanmıştır.
36
  
 
 
 
 
 
 
 
 Başka bir Upaniashad’da ise Om hecesinin ölümsüz, korkusuz olduğuna 
temas edilerek bu heceyi bilen, buna sığınan ve bunu seslendiren kimsenin de 
ölümsüz ve korkusuz olacağı belirtilmiştir. Bu heceye sığınan tanrılar nasıl ölümsüz 
ve korkusuz olurlarsa aynı şekilde bu heceye sığınan kişilerin de benzer özelliklere 
sahip olacakları dile getirilmiştir.
37
 Yine Upanishad metinlerinde Om hecesine çok 
farklı ve bir o kadar da önemli anlamlar yüklendiği görülmektedir. “Om, 
Brahman’dır. Bütün dünyadır. Om itaattir.”
38
 
 
 
 
 
Katha Upanishad’da ise bütün Vedalarca nakledilen, kendisini çileciliğe 
vermiş olanlara gereken, dinsel öğrencilik hayatı yaşayanlara elzem olan sözcüğün 
“Om sözcüğü” olduğu vurgulanmakta ve bu hecenin Brahman olduğu ifade 
edilmektedir. Buna ilaveten, bu heceyi bilen kimsenin, her isteğinin yerine geleceği 
belirtilmektedir.
39
 
Maitri Upanishad’da Om hecesi; yön gösteren, aydınlık, uyanık, 
yaşlanmayan, ölmeyen ve kedersiz gerçek olarak tarif edilir. Kişi uyku halindeymiş 
gibi duyularını içeri çektiğinde, duyularla dolu bir çukurda olduğu halde onlar 
tarafından yönetilmiyorsa bizzat kendisinin yön gösteren, aydınlanmış, uyanık, 
daima genç ve ölümsüz gerçek olacağı fikri de bu metinlerde ifade edilmiştir.
40
 Yine 
bu Upanishad’a göre A-U-M’den oluşan Om hecesi, Atman’ın sesli biçimidir, cins 
isim olarak eril, dişil ve nötrdür. Bu hece ışık biçimi olarak ateş, rüzgâr ve güneştir. 
                                                 
36
 Çhandokya Upanishad, I, I, 3;8,9. 
37
 Çhandokya Upanishad, I, IV, 4-5. 
38
 Taittiriya Uanishad, I, VIII, 1. 
39
 Katha Upanishad, II, 15-16. 
40
 Maitri Upanishad VI, 25.  

---