Uşaq Kitabxanası
Yüklə 485,8 Kb.
|
24
Onların arasında Hüseyn Cavidin özünəməxsus və əlçatmaz yeri var. Bir çox dahilərimiz kimi, Hüseyn Cavidin taleyi də məşəqqətli və əzablı bir tale olub. Amma o əyilməyib, sınmayıb, əqidəsindən dönməyib. Bu baxımdan müdrik Sokratla Cavidin taleləri arasında çox qəribə bir oxşarlıq var. Hər ikisinin insanlara yaşadıqları dövrün ədalətsizlik və eybəcərliklərindən, rəzilliklərindən qurtarmaq yollarını sözlə göstərmək arzuları onların həqiqi mənada şəhid olmalarına gətirib çıxardı. Ali sözlər ilə dil aliləşdi. Dilinin yolunda canından keçdi, Dilin şəhidinə sayğılar sonsuz. Vaqif Abbasov Çox təəssüf ki, XX əsrin ədəbiyyatşünasları 1930-1950-ci illərdə Cavid zirvəsini görmək, etiraf etmək istəmədilər. Keçən əsrin 60-cı illərində Cavidin adı məktəb proqramlarında da yox idi. Amma zamanı çatanda tarix hər şeyi öz yerinə qaytarır, sanki özünün hər şeyi yaşanmış ədalətsiz bir dövrü üçün bəşəriyyətdən üzrxahlıq diləyir. Hər halda, qoca tarixin zaman-zaman təkrarlanan bu “səhvi” “sivil” dünyanı düşündürməli, qədirbilməzlikdən, qəddarlıqdan, müqəddəs insanlar olan dahi və müdrik söz sahiblərinə qarşı, hətta eyhamlardan da çəkindirmək üçün bir dərs olmalıdır. Acı, ağır, amma həqiqətə söykənən Böyük Tarix Dərsi! I məruzəçi: Bildiyimiz kimi Azərbaycan tarixinin XIX-XX əsrləri çox mürəkkəb dövrdür. Bu dövrdə dünya miqyasında içtimai-siyasi fikir toqquşmaları baş vermiş, epoxalar, içtimai- iqtisadi formasiyalar bir-birini əvəzləmiş və bütün bunlar nəhəng qanlı inqilablarla müşayiət olunmuşdur. Dünyada baş verən bu hadisələr dünyanın əhəmiyyətli parçası olan Azərbaycandan da yan ötməmiş, bütün bu mübarizələr
25
xalqımızın tarixində də özünə yer almışdır. Ədəbi-fəlsəfi fikir tariximizə diqqət yetirdikdə görürük ki, Əlibəy Hüseynzadə, Mirzə Cəlil, Sabir, Əhməd bəy Ağaoğlu, Əlimərdan bəy Topçubaşov, o cümlədən Hüseyn Cavid və başqaları müxtəlif ədəbi, siyasi, məfkurəvi cərəyanları təmsil etmişlər. Vaxtılə fikir meydanlarında qarşı-qarşıya bu nəhənglərin qoyub getdiyi irsə bu gün nəzər saldıqda aydın şəkildə görürük ki, həmin dövrün adları çəkilən və çəkilməyən nümayəndələri bütün varlığı ilə Azərbaycan xalqına bağlı olmuş, xalqımızın xoş gələcəyi uğrunda çarpışmışlar. Hüseyn Cavid haqqında çox yazılıb. Tədqiqatçılarımız onun poeziyasının dərinliklərinə baş vurub, professor Kamran Əliyevin təbiri ilə desək, “Cavid möcüzəsi” nin sirlərini açmağa çalışıblar. Maraqlıdır ki, bu poeziyanın cazibəsi onun sirlərinə vaqif olduqca azalmaq əvəzinə, öz cazibədarlığını daha da artırır. Biz ona görə də belə hesab edirik ki, “Cavid möcüzəsi” tədqiqatçılarımızı hələ bundan sonra daha çox düşündürəcək və bu barədə çoxlu araşdırmalar meydana gələcəkdir. XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının zirvəsində dayanan Hüseyn Cavid ədəbi-bədii-estetik fikir tariximizdə adı qızıl hərflərlə yazılan, sözlə möhtəşəm abidə yaradanlardandır. Yaşadığı üç ölkədə şahidi olduğu hadisələrin ümumiləşmiş bədii əksini romantik şəkildə yaradan sənətkar az müddət içərisində şöhrətin ən yüksək zirvəsinə çatdı. Əsərləri tamaşaya qoyuldu, dillər əzbəri oldu. 1910-cu ildə yazdığı birpərdəli “Ana” dramının məramı “Mənim tanrım gözəllikdir, sevgidir” ideyası ilə səsləşir. Oğlunun qatilini lənətləyən ana düşmənini sağ buraxır, onu xilas olmasına kömək edir. Çünki ana qəlbi sevgi və mərhəmətlə doludur. Övlad itkisindən nə qədər sarsılsa da, intiqamı taleyin ixtiyarına buraxır, zamana öz böyük ürəyinin hökmü ilə meydan oxuyur.
26
mübarizəsi, dövrün diqtəsi ilə fəlakətlərin böyüyüb ümumbəşəri faciəyə çevrilməsi Cavid əsərlərinin mərkəzində durur. “Maral”, “Şeyx Sənan”, “Afət”, “Şeyda”, “İblis”, “Peyğəmbər”, “Topal Temur”, “Səyavuş”, “Knyaz”,“Xəyyam” kimi əsərlərində böyük eşq, amallarla yaşayan insanların fəlakətləri göstərilir. Bu fəlakətlərin səbəbkarı “İblis” adı ilə damğalanır. “Şeyx Sənan” əsərinin qəhrəmanı Şeyx Sənan başqa bir dindən olan qadına vurulur. Bir vaxt mənsub olduğu dinin ehkamlarına qul olmasına baxmayaraq, məhəbbəti yolunda haram buyurulan donuzları otarmağa belə razı olur. Cəmiyyət, insanlar önündə misgin görünən qəhrəman fədai bir aşiqə çevrilir və bu yolda canını fəda edir. “Topal Temur” əsərində də qardaş qırğını törədən bəşəriyyətə düşmən kəsilənlərə Cavid dərs verməyə çalışır. Dramın sonunda Teymurun öz dili ilə “Cahangirləri” ifşa edir. “Əgər dünyanın zərrə qədər dəyəri olsaydı yığın-yığın insanlara, ucu-bucağı yox məmləkətlərə sənin kimi bir kor, mənim kimi bir topal müsəllət olmazdı”-deyir.
Hüseyn Cavid keçdiyi həyat yolu, təhsili, gördükləri, təhsil aldığı insanların həyata baxışı onun düşünmə tərzinin, həyata münasibətinin formalaşmasında mühüm rol olmuşdur. Üstəlik dəyişən, dəyişdirilən, yeni dünya, böyük dövlətlərin maraqları, iblisləşən zaman ona “İblis” əsərini yazırdı. Haqq-ədalət axtaran, humanizm tərəfdadı olan insanlar fəlakət törədənlərə qarşı mübarizə apararkən hər biri çevrilib qatil olurlar. Belə məqamda da İblis peyda olur. Sonra onun monoloqu həmin dövrü bütün dəhşət və vəhşəti ilə çox aydın şəkildə ifadə edir. Həmin dövrdə Avropa və Asiyada inkişaf edən dövlətlərin maraqları toqquşurdu. Avropa Türkiyə kimi qədim dövləti yer üzərindən silmək istəyirdi. Rusiya dünyanı işğal etmək istəyirdi. Şərq ölkələri bir-biri ilə düşmən vəziyyətdə idi. İnsan və insan həyatından ucuz daha hec nə yox idi. Yüklə 485,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|