Və İNCƏSƏNƏt universiteti TƏLƏBƏ elmi CƏMİYYƏTİ

sini müəyyən etmək üçün orta istehsal xərcləri ilə məhsulun bazar qiymətlə­

ri müqayisəli təhlil olunmalıdır.

M ənfəət - hər bir sənaye müəssisəsinin istehsal etdiyi məhsulların satı­

şından əldə olunan nəticəni xarakterizə edir.

Sənaye  müəssisələrində  istehsal  şərtlərinin  səmərəli  istifadə  olunması 

baxımından,  mənfəətin  yüksəldilməsinin  aşağıdakı  istiqamətlərini  göstər­

mək olar:

1.  Elmi-texniki tərəqqinin son naliyyətlərinin istehsala tətbiq edilməsi;

2.  İstehsalm və əməyin təşkilinin təkmilləşdirilməsi;

3.  Bazarm tələblərinə uyğun yeni növ məhsulların istehsalı;

4.  Xarici investisiya vəsaitlərindən səmərəli istifadə.

Yuxanda göstərilən bu istiqamətlər nəticə e'tiban ilə sənaye müəssisə­

lərində istehsal  xərclərinin aşağı salınmasına və mənfəətin yüksəldilməsinə 

səbəb olur.

Sənaye  müəssisələrində  m ənfəət  -  başlıca əsas  göstərici  hesab  olunur. 

Müəssisə tərəfindən istehsal olunmuş məhsul satıldıqdan sonra, əldə olunan 

ümumi  mənfəətdən  (gəlirdən),  əlavə  dəyər  vergisi  və  bilavasitə  istehsalla 

əlaqədar  olan  xərclər  çıxıldıqdan  sonra yerdə  qalan balans  mənfəətindən  - 

dövlət büdcəsinə mənfəət vergisi hesablanır. Hesablanmış mənfəət vergisi, 

balans mənfəətindən çıxıldıqdan sonra, əldə olunan sərbəst mənfəət müəssi­

səsinin sərəncammdaqalır.

Müəssisədə qalan sərbəst mənfəətin istifadə olunması qaydaları bilavasi­

tə nizamnaməyə uyğun olunmalıdır.  Sərbəst mənfəətin müəyyən hissəsi pay­

çılar arasında bölüşdürülə, divident kimi səhmdarlara verilə və yaxud müəssi­

sənin mülkiyyətçisi tərəfindən istifadə oluna bilər.  Sərbəst mənfəətin bölüş­

dürülməyən  hissəsindən,  müəssisələr  öz  istehsalını  inkişaf etdirmək  üçün  - 

fondlar və ehtiyatlar yarada bilərlər. Sənaye sahələrində ehtiyat fondunun ya­

radılması hesabma -  gözlənilməz  itkiləri və müəssisənin zərərlərini ödəmək 

mümkündür. Bu  fond öz təbiəti e'tiban ilə sığorta xarakteri daşıyır.

Sənaye  müəssisələrində  xüsusi  vəsait  mənbəyi  kimi  əlavə  kapital,  bir 

qayda olaraq,  əsas vəsaitlərin və digər material qiymətlərinin (maddi vəsait­

lərin) yenidən qiymətləndirilməsi nəticəsində əldə olunur. Sənaye müəssisə­

lərində bu vəsaitin istehlak məqsədlərinə istifadəsi normativ  sənədlərə  uy­

ğun olaraq qadağan edilir.

Bazar iqtisadiyyatı şəraitində hər bir sənyae müəssisəsinə artıq tam surət­

də sərbəstlik verilmişdir.  Ona görə də, hər bir sənaye müəssisəsində, istehsal 

olunan məhsullar üzrə - istehsal maliyyə planının təşkili, bilavasitə müəssisə­

nin maliyyə siyasətinin düzgün işlənib hazırlanmasından asıh olmalıdır.

Hazırda sənaye müəssisəsinin maliyyə siyasətinin düzgün işlənib hazır­

lanmasında məqsəd - hər bir müəssisənin öz maliyyə vəsaitləri hesabma ida-

5 8   _________________________________ ^ = = = = = = = = = = = = = ^

rə  edilməsinin elə  səmərəli  sisteminin  qurulmasıdır ki,  bu  da  qarşıda duran 

strateji və taktiki vəzifələrin yerinə yetirilməsinə istiqamətləndirilməlidir.

Bazar iqtisadiyyatı  şəraitində  sənaye müəssisəsinin  maliyyə  siyasətinin 

düzgün təşkilinin əsas  strateji vəzifələri aşağıdakılar hesab olunurlar:

1.  Müəssisədə  məhsul  istehsalından  və  onun  satışından  əldə  olunan 

m ənfəətin (gəlirin) yüksək səviyyəsinin müəyyən edilməsi;

2.  Müəssisəsinin öz vəsaitlərindən məhsul  istehsalında sərbəst istifadəsi 

və maliyyə sabitliyinin to'min olunması;

3.  Müəssisəyə investisiya qoyuluşunun tə'm in edilməsi;

4.  Müəssisənin idarə olunmasmda səmərəli mexanizmlərin tətbiqi;

5.  Müəssisənin  mülkiyyətçiləri  (payçılar),  investorları  və  kreditorları 

üçün  -  müəssisənin  maliyyə-iqtisadi  planının  düzgün  təşkil  edilməsinə  nail 

olunması;

6.  Rəqabətə davamlı və bazarm tələb və təklifinə uyğun məhsul istehsalı.

D em əli yuxarıda qoyulan bütün  vəzifələr sənaye müəssisəsinin maliyyə

siyasətində, bilavasitə öz əksini tapmalıdır.

H azırda sənaye müəssisəsinin maliyyə siyasətinin istiqamətlərinə aşağı­

dakıları  aid etmək olar:

1.  M üəssisənin maliyyə-iqtisadi vəziyyəti;

2.  Uçot və vergi siyasəti;

3.  M üəssisənin kredit siyasəti;

4.  Dövriyyə vəsaitlərindən səmərəli istifadə;

5.  İstehsal xərclərinin strukturu.

Müəssisənin  maliyyə  siyasətinin  mühüm  istiqamətlərindən  biri  olan 

“Uçot və vergi siyasəti” bölməsində dövlət büdcəsinə ayrı-ayrı vergilərin he­

sablanıb  vaxtında ödənilməsi planlaşdırılır.  Sənaye müəssisəsində “vergi  si­

yasəti” bölməsinin  təşkilində əsas məqsəd - müəssisənin büdcə ilə qarşılıq­

lı münasibətlərinin səmərəli  olması, həm do “Vergi M əcəllə”sinm tələbləri­

n ə müvafiq olaraq qurulmasıdır. Hazırda müəssisələrdə “Vergi  siyasəti” böl­

məsinin təşkili - “Vergi  M əcəlləsi”nin əsasında müəyyən  edilməlidir.

Respublikamızın sənaye müəssisələri dövlət büdcəsinə və büdcə fondla­

rına aşağıdakı vergi və ayırmaları hesablayıb vaxtında ödəməlidirlər:

1. Mənfəət vergisi -  Sənaye müəssisələrinin mənfəətindən qanunla  mü­

əyyənləşdirilmiş dərəcə ilə hesablanaraq, dövlət büdcəsinə köçürülür.  Bura­

da müəssisənin əldə etdiyi gəlirlərdən - əlavə dəyər vergisi, aksiz vergisi  və 

istehsal ilə bağlı olan xərcləri çıxıldıqdan sonra, yerdə qalan balans m ənfəə­

tindən  -  mənfəət  vergisi,  yem  təsdiq  olunmuş  “Vergi  məcəlləsi”nə  uyğun 

olaraq 27  faizlə hesablanaraq dövlət büdcəsinə ödənilməlidir.

2.  Əlavə dəyər vergisi - Bu vergi növü  sənaye müəssisələrində  istehsal

5 9

---